Η Άντζελα Μπρούσκου επανέρχεται στο έργο του Μολιέρου για να ξανασυναντηθεί με την αντικοινωνική συμπεριφορά του «Μισανθρώπου», την απόφασή του να μην ενταχθεί στη ζωή μιας βασιλικής αυλής, όπου κυριαρχεί το ψεύδος, η υποκρισία, οι ίντριγκες και η κολακεία. Η Μολιερική αυλή φαντάζει πιο σύγχρονη από ποτέ: Tα αισθήματα εξαργυρώνονται με οικονομικά οφέλη, η αλήθεια είναι επίπλαστη και η χλιδή μιας πλαστής πραγματικότητας οφείλει να είναι Υπέροχη. Η κλειδαρότρυπα ανοίγει και η ανθρώπινη έκθεση δεν έχει τέλος: Live έρωτες, διασκέδαση, ταξίδια, φαγητό, δικαστήρια, ανθρώπινες τραγωδίες. Τι ωθεί τον ήρωα του Μολιέρου να γίνει αναχωρητής από μια κοινωνία που την αντιλαμβάνεται ως αγέλη θηρίων; «Η Λογική μπροστά στον έρωτα είναι τελείως ανίσχυρη», λέει ο ρομαντικός Αλσέστ, καθώς όλοι οι ήρωες του έργου, οδηγούνται στην πτώση από τον νόμο της «βαρύτητας».
Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Θάνος Παπακωνσταντίνου, που ερμηνεύει τον Αλσέστ, μιλάει για τον ρόλο του, τον έρωτα, και τη μάχη ανάμεσα στην ενσωμάτωση και την απόσχιση από το κοινωνικό σύνολο:
Με την Άντζελα Μπρούσκου είναι η τρίτη φορά που συνεργαζόμαστε οπότε είμαστε ούτως ή άλλως σε μια επαφή και επικοινωνία. Η επιστροφή της Άντζελας στον «Μισάνθρωπο», στο πρώτο κείμενο που είχε σκηνοθετήσει, ήταν επιθυμία της. Συμμετέχω λοιπόν με πολλή μεγάλη χαρά γιατί είναι ένα υπέροχο κείμενο και ένας υπέροχος ρόλος αλλά και γιατί μου το πρότεινε η Άντζελα.
Ο έρωτας στο συγκεκριμένο έργο έχει τεράστια σημασία και είναι ένα από τα βασικά, πυρηνικά του θέματα. Να σκεφτείς ότι ο υπότιτλος του είναι «Ο χολερικός ερωτευμένος».
Όλα τα συναισθήματα του Αλσέστ πυρακτώνονται από τον έρωτα, όλη του η συμπεριφορά οδηγείται στην ανάφλεξη λόγω του ότι είναι ερωτευμένος και μάλιστα με ένα πρόσωπο που εκπροσωπεί και ενσαρκώνει αυτά που ο ίδιος δεν αντέχει στους άλλους. Η Σελιμέν, με την οποία είναι ερωτευμένος ο Αλσέστ, προσωποποιεί τον κόσμο της «αυλής». Αυτό που τελικά βλέπουμε στο έργο είναι η απελπισμένη σχέση ενός ανθρώπου με τον κόσμο του. Έτσι λοιπόν ο «Μισάνθρωπος» στέκεται και ως μια ερωτική ιστορία αλλά ταυτόχρονα φωτίζει το αδιέξοδο όσων ανθρώπων αντιτίθενται στο κοινωνικό σύστημα που τους περιβάλλει. Μιλάω για αδιέξοδο γιατί αν και το τέλος είναι «ανοιχτό» ταυτοχρόνως είναι ξεκάθαρο ότι τα πράγματα δεν βαίνουν καλώς. Υπάρχει μια ολοφάνερη ρήξη ατόμου και κοινωνίας, με το άτομο να καταλήγει μόνο του.
Ο «Μισάνθρωπος» γράφτηκε πριν τη Γαλλική επανάσταση, γι’ αυτό και μιλάει για τη σύγκρουση του ατόμου με ένα σύνολο, κι όχι ενός συνόλου με ένα άλλο σύνολο. Κάνει αναφορά σε έναν άνθρωπο συνεπώς μιλάει και για το πόσο ανίσχυρος είναι αυτός απέναντι σε ένα ολόκληρο σύστημα. Ο Αλσέστ ούτε να ενταχθεί στο σύστημα θέλει, ούτε να συμφιλιωθεί άρα η μόνη του διέξοδος είναι η φυγή.
Όπως και στην αρχαία τραγωδία έτσι και στον «Μισάνθρωπο» του Μολιέρου αν ένα πράγμα βγαίνει σαν συμπέρασμα είναι το αίτημα για ισορροπία. Τι σημαίνει αυτό; Ένας άλλος δρόμος μεταξύ του να επιτεθείς και τα ρημάξεις όλα και να του παρασυρθείς από αυτά. Δεν ξέρω αν είναι η μόνη ενδεδειγμένη λύση αλλά φαίνεται ότι είναι μια λύση που μπορεί να λειτουργήσει.
Είναι ξεγνοιασιά για μένα να μην φέρω και το βάρος της σκηνοθεσίας ώστε να αφοσιώνομαι στον ρόλο. Το έχω πάντως κι εγώ στο μυαλό μου, το να μην δρω ως σκηνοθέτης ενώ σε μια παράσταση βρίσκομαι μόνο ως ηθοποιός. Το έχω στο μυαλό μου γιατί κι εμένα δεν μου αρέσει να συμβαίνει και δεν το θεωρώ σωστό γι’ αυτό πάντα σέβομαι την ιεραρχία. Αυτό που πιστεύω απόλυτα είναι ότι καθ’ ύλην αρμόδιος για αποφάσεις και επιλογές πάνω στο έργο είναι ο σκηνοθέτης. Αυτό πιστεύω ως σκηνοθέτης κι ακριβώς επειδή σκηνοθετώ κι ο ίδιος δεν έχω κάποια ανάγκη να το κάνω στις παραστάσεις άλλων. Αυτό που καλούμαι να κάνω είναι να στηρίξω και να εμπιστευθώ αυτό που μου δίνεται.
Το πιο σύνθετο είναι να παίζεις σε παράσταση που σκηνοθετείς. Όσο περνάει ο καιρός και αλλάζουν οι αναζητήσεις και η φύση της δουλειάς σου μπορεί να το κάνω ξανά σε δική μου δουλειά αλλά θα το σκεφτώ πολύ παραπάνω. Είναι τρομερά χρήσιμο στη σκηνοθετική μου ιδιότητα ότι έχω ξεκινήσει πάνω στη σκηνή, ότι έχω βρεθεί πάνω στη σκηνή. Μου αρέσει να τροφοδοτώ τη σχέση μου με την υποκριτική γιατί πια βλέπω πώς στέκομαι όταν βρίσκομαι μέσα στην παράσταση και επαληθεύω πράγματα που έχω σκεφτεί σε επίπεδο λειτουργίας του ηθοποιού και του σκηνοθέτη. Δεν υπάρχουν απόλυτοι κανόνες αλλά προσωπικά βρίσκω πολύ χρήσιμο να ξέρεις από μέσα τη λειτουργία της υποκριτικής, όταν εσύ ο ίδιος καλείσαι να καθοδηγήσεις τους ηθοποιούς ως σκηνοθέτης. Το να έχεις εμπειρία ως ηθοποιός είναι κάτι που μπορεί να σε βοηθήσει ως σκηνοθέτη στην επικοινωνία σου με τους ηθοποιούς. Το να παίζω είναι μεγάλη χαρά αλλά μου είναι και χρήσιμο.
Η αλήθεια είναι όσο περνάει ο καιρός κλίνω ξεκάθαρα προς τη σκηνοθεσία γιατί τη βρίσκω πιο ολοκληρωμένη λειτουργία. Το να είσαι ηθοποιός σημαίνει ότι είσαι ο κρίκος μιας αλυσίδας, ένας απαραίτητος βέβαια κρίκος, γιατί χωρίς τον ηθοποιό δεν υπάρχει θεατρική πράξη. Όμως ως σκηνοθέτης έχεις την ευθύνη όλου του συστήματος. Όλο αυτό μου φαίνεται πιο σύνθετο και πιο απαιτητικό και με ενδιαφέρει περισσότερο. Παρότι ξεκίνησα ως ηθοποιός ο τρόπος που αντιλαμβάνομαι το θέατρο είναι ολιστικός. Όπως και να ‘χει τίποτα δεν μπορεί να συμβεί χωρίς συνεργασία των μελών της ομάδας.
H πλήρης απαξίωση από το υπουργείο Πολιτισμού προς τους ανθρώπους του καλλιτεχνικού χώρου φάνηκε ξεκάθαρα την περίοδο των λοκντάουν της πανδημίας. Έπρεπε να βγούμε στον δρόμο για να αναγνωριστούν τα αυτονόητα, για να μας δουν ότι υπάρχουμε. Η αλήθεια είναι ότι ήρθαμε αντιμέτωποι με παθογένειες πάρα πολλών χρόνων. Ήρθε αυτή η απόλυτη κρίση και έσπασε το κακό σπυρί.
Κακά τα ψέματα, τα μέρη που σου εξασφαλίζουν μια αξιοπρεπή παραγωγή είναι τρία-τέσσερα. Από εκεί και πέρα το χάος. Η στήριξη που δίνεται από το υπουργείο Πολιτισμού είναι πενιχρή και τα ποσά που δίνονται τα τελευταία χρόνια στις επιδοτήσεις είναι αστεία. Λέμε συνεχώς ότι χρειάζεται κάποιος να χαράξει μια πολιτική πολιτισμού. Μα κι αυτό που συμβαίνει τώρα είναι μια πολιτική πολιτισμού μόνο που είναι μια εντελώς λάθος πολιτική. Με τέτοια μικρά ποσά που δίνονται, τι να πρωτοπληρώσει κανείς; Με αυτό τον τρόπο αναγκαστικά χαράζεται μια στρατηγική θεατρικής πράξης, προς τη λάθος κατεύθυνση.
Πάντα με έλκυαν και με ενδιέφεραν τα μεγάλης κλίμακας θεάματα και με αυτά θέλω να συνεχίσω να ασχολούμαι. Υπάρχουν κι άλλοι άνθρωποι του θεάτρου που δεν ενδιαφέρονται γι’ αυτά. Δεν σημαίνει ότι όλοι πρέπει να έχουν τα ίδια ζητούμενα, ούτε φυσικά συνεπάγεται από κάπου ότι η καταξίωση έρχεται μόνο μέσα από τα θεάματα μεγάλης κλίμακας.
Ο άνθρωπος είναι ένα εξημερωμένο ζώο. Πάντα υπάρχει η ανάγκη να είναι στην αγέλη και την ίδια στιγμή υπάρχει η ανάγκη για απομόνωση. Ανάλογα με τις καταβολές του κάθε ανθρώπου και τα ερεθίσματα του αυτά τα πράγματα ισορροπούν ή κλίνουν προς μία κατεύθυνση. Όμως νομίζω ότι αυτή η μάχη, αυτή η σύγκρουση που οδηγεί είτε στην ενσωμάτωση είτε στην απόσχιση από το σύνολο είναι ένα θεμελιώδες ζήτημα για τους ανθρώπους. Άλλοτε ησυχάζουμε που είμαστε ενταγμένοι στην ασφάλεια της αγέλης άλλοτε δεν αντέχουμε αυτή τη συνθήκη. Εκεί οξύνονται οι αντιθέσεις, εκεί πρέπει κανείς να πάρει την κρίσιμη απόφαση. Αλλά στην πραγματικότητα αυτό δεν τελειώνει ποτέ.
Info παράστασης:
Μισάνθρωπος | Θέατρο Σφενδόνη
Cover photo: Εβίτα Σκουρλέτη
