«Σύγχρονη Τέχνη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, 2007-2021»: Ένας τόμος-ντοκουμέντο στους «διαλόγους» σύγχρονης και κυκλαδικής τέχνης

15 Απριλίου, 2022

Στις σελίδες του, ο αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει σε υλικό από εκθέσεις με έργα καλλιτεχνών, όπως οι: Γιάννης Κουνέλλης, Lynda Benglis, Louise Bourgeois, George Condo, Cy Twombly, Pablo Picasso και Ai Weiwei

Κείμενο: Kατερίνα Παρρή

2012. Ο Γιάννης Κουνέλλης εν μέσω της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που βιώνει η Ελλάδα, δημιουργεί νέα έργα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, στους χώρους του Μεγάρου Σταθάτου ή αλλιώς στο «μεγαλοαστικό σπίτι», όπως το αποκαλούσε ο ίδιος και αποτέλεσε τότε την πρώτη μεγάλη ατομική του έκθεση σε μουσείο στην Ελλάδα μετά από πολλά χρόνια. Ανάμεσα στα έργα του κι ένα βουνό από γυαλιά πρεσβυωπίας που έλαμπαν στο φως μέσα στα χαρακτηριστικά σακιά του, ένα έργο που αφουγκραζόταν τη στιγμή εκείνης της εποχής – μία απευθείας αναφορά στη γενιά των ηλικιωμένων που συνθλίβονταν από την κρίση. Από τις πιο συγκινητικές εκθέσεις, όπως μοιράζεται μαζί μας η Αφροδίτη Γκόνου, Σύμβουλος Προγράμματος Σύγχρονης Τέχνης του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Συνεχίζοντας την ιστορία πίσω από την έκθεση μας αναφέρει πόσο διστακτικός ήταν στη αρχή ο Γιάννης Κουνέλλης, όμως μόλις τελικά βρέθηκε στον χώρο του Μεγάρου Σταθάτου, είπε: ναι σε αυτό το μεγαλοαστικό σπίτι θα ήθελα να κάνω κάτι…Κάπως έτσι παρέμεινε ένα μήνα στην Ελλάδα, περνώντας εβδομάδες στο Μουσείο σε βαθιά περισυλλογή για να δημιουργήσει νέα έργα εμπνευσμένα από τη Συλλογή αλλά και από την πολιτική και οικονομική κρίση που μαινόταν η χώρα.

Αφορμή γι’ αυτό το σύντομο ταξίδι πίσω στον χρόνο είναι η νέα έκδοση με τίτλο «Σύγχρονη Τέχνη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, 2007-2021», με αφορμή τη συμπλήρωση 15 χρόνων από την πρώτη περιοδική έκθεση που διοργάνωσε το 2007 ως μέρος του Προγράμματος Σύγχρονης Τέχνης.

Άποψη της έκθεσης «Γιάννης Κουνέλλης», 2012© ο καλλιτέχνης και Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Η εκκίνηση αυτού του ιδιαίτερα ασυνήθιστου, γιατί όχι καινοτόμου προγράμματος, αφού δεν ήταν καθόλου δεδομένο πριν 15 χρόνια ένα Μουσείο με αρχαιότητες να εκθέτει ακόμα και δίπλα στις μόνιμες συλλογές του έργα σύγχρονης τέχνης, ξεκινάει όταν η Κασσάνδρα Μαρινοπούλου, αναλαμβάνει Πρόεδρος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Όπως μας αναφέρει η ίδια σχετικά:

«Από την πρώτη στιγμή που ανέλαβα Πρόεδρος στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, είχα ένα απλό αλλά φιλόδοξο όραμα: να γίνει το Μουσείο ένας δυναμικός σύνδεσμος μεταξύ του χθες και του σήμερα. Σε ένα αρχαιολογικό μουσείο αυτό δεν είναι απαραίτητα δεδομένο. Με στόχο να αναδείξουμε ότι η αρχαία ελληνική τέχνη αποτέλεσε και αποτελεί ακόμα πηγή έμπνευσης των μοντέρνων και σύγχρονων δημιουργών, ξεκινήσαμε το 2007 μία σειρά εκθέσεων που δημιουργούν έναν διάλογο ανάμεσα στην αρχαία τέχνη και την τέχνη του 20ού και 21ου αιώνα.

Με στόχο τη διάδοση του Κυκλαδικού και του Αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού στην Ελλάδα και στο εξωτερικό –κεντρικό άξονα της αποστολής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης– οι εκθέσεις αυτές μας έδωσαν τη δυνατότητα να προσεγγίσουμε νέες ομάδες κοινού και να αποκτήσει το Μουσείο το δικό του στίγμα στον διεθνή χάρτη».

Credits: Paris Tavitian © Museum of Cycladic Art

Στην ιδέα αυτή πιστή συνοδοιπόρος της από την αρχή είναι η Αφροδίτη Γκόνου και παρά τον αρχικό δισταγμό τότε της ιδρύτριας Ντόλλης Γουλανδρή, ύστερα αγκάλιασε με θέρμη την ιδέα κι έτσι κατάφεραν η πρώτη έκθεση σύγχρονης τέχνης στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης να γίνει πραγματικότητα το 2007 με το «Her(his)tory | Η ιστορία του…η ιστορία της», μια ομαδική έκθεση video art από σημαντικούς καλλιτέχνες που κατέλαβε κάθε γωνιά των εκθεσιακών χώρων, από το Μέγαρο Σταθάτου έως τη Νεοφύτου Δούκα.

Η Αφροδίτη Γκόνου αναφέρει: «Ήταν μεγάλη η πρόκληση της δημιουργίας ενός προγράμματος σύγχρονης τέχνης σε ένα αρχαιολογικό μουσείο. Εκθέσεις σύγχρονης τέχνης είχαν γίνει και γίνονται και σε άλλα ιστορικά και αρχαιολογικά μουσεία ανά τον κόσμο, αλλά ήταν και συνεχίζει να είναι πρωτοποριακό και ίσως μοναδικό ένα αρχαιολογικό μουσείο να αποκτά σταθερό Πρόγραμμα Σύγχρονης Τέχνης με τη δέσμευση να πραγματοποιεί ετήσια έκθεση. Στόχος του Προγράμματος ήταν να δούμε το Mουσείο, τα αντικείμενα της συλλογής, την αρχαιότητα και την ιστορία μας μέσα από τα μάτια νέων καλλιτεχνών, να υποστηρίξουμε τη σύγχρονη τέχνη αλλά και να φέρουμε τους νέους κοντά μας.

Καλλιτέχνες και επιμελητές από όλον τον κόσμο μελέτησαν και εμπνεύστηκαν από τις συλλογές μας, έγιναν πρεσβευτές του Μουσείου, βοηθώντας μας παράλληλα να το δούμε από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Τι άλλο θα μπορούσε να κάνει πιο ζωντανό ένα μουσείο παρά ο διάλογος της αρχαίας τέχνης με τη σύγχρονη τέχνη, ο διάλογος των δημιουργών της αρχαιότητας με τους καλλιτέχνες και τους επιμελητές της εποχής μας. Το πιο συγκινητικό, όλα αυτά τα χρόνια, ήταν οι αντιδράσεις όλων των καλλιτεχνών και επιμελητών που προσκαλέσαμε να επισκεφθούν το Μουσείο και ειδικά τη Συλλογή Κυκλαδικής Τέχνης. Δεν υπήρξε κανείς που να μη μείνει για ώρες σε περισυλλογή με δέος μπροστά στις συλλογές και να μη δεχτεί αμέσως την πρόσκλησή μας για συνεργασία μετά από αυτή την εμπειρία.»

Άποψη της έκθεσης «Θεϊκοί Διάλογοι | Πικάσο και Αρχαιότητα | Γραμμή και Πηλός», 2019 Φωτογραφία: Πάρις Ταβιτιάν, © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Με θάρρος και τόλμη και με την ομάδα τους η Κασσάνδρα Μαρινοπούλου και η Αφροδίτη Γκόνου, από το 2007 μέχρι σήμερα έχουν τελικά υλοποιήσει ένα σταθερό Πρόγραμμα Σύγχρονης Τέχνης, το οποίο με αφορμή αυτή την καταγραφή του για τη νέα έκδοση αντιλήφθηκαν ακριβώς το μέγεθός του. Τη σπουδαιότητά του μπορεί κανείς να την αναγνωρίσει απευθείας από το πρώτο ξεφύλλισμα από τα ονόματα των καλλιτεχνών που συναντάει: Lynda Benglis, Louise Bourgeois, George Condo, Cy Twombly, Pablo Picasso, Ai Weiwei και Sarah Lucas, μεταξύ άλλων.

«Η έκδοση αυτή επιχειρεί να αποτυπώσει αυτή ακριβώς την πορεία, ως ένα είδος ντοκουμέντου, μιας ιστορικής καταγραφής των εκθέσεων, συνεργασιών και δράσεων που εντάσσονται στο Πρόγραμμα Σύγχρονης Τέχνης από το 2007-2021.», αναφέρει σχετικά η Κασσάνδρα Μαρινοπούλου.

Στις σελίδες του τόμου ο αναγνώστης έχει στα χέρια του εικόνες από μοναδικές εκθέσεις μεγάλων καλλιτεχνών, οι οποίοι συνδιαλέγονται πολλές φορές με μοναδικό τρόπο με τον κυκλαδικό πολιτισμό και τον ειδικό χαρακτήρα της μόνιμης συλλογής του μουσείου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η έκθεση του Ai Weiwei, ο οποίος ήταν και ο πρώτος σύγχρονος καλλιτέχνης που παρουσίασε έργα του στις μόνιμες συλλογές του μουσείου. Αποτέλεσε μεγάλη πρόκληση να παρουσιαστούν πολιτικά έργα από ευτελή υλικά δίπλα στα αρχαία αριστουργήματα. Οι επισκέπτες δίπλα στις λεπτεπίλεπτες αρχαίες δακρυδόχους αντίκρισαν τα δακρυγόνα που χρησιμοποιήθηκαν κατά των προσφύγων, δείχνοντας έτσι ο καλλιτέχνης τα δυο άκρα της ανθρώπινης φύσης, ανάμεσα στα πρώτα που αποτελούσαν σύμβολα ανθρώπινης συμπόνοιας, ενώ τα δεύτερα αυτά της σκληρότητας.

Άποψη της έκθεσης «Ai Weiwei at Cycladic», 2016 Φωτογραφία: Πάρις Ταβιτιάν, © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, ευγενική παραχώρηση Ai Weiwei Studio

Η Louise Bourgeois παρά το προχωρημένο της ηλικίας της, δέχτηκε το 2010 την πρόταση να εκθέσει με την επιμέλεια του Gregor Muir στο Μουσείο, πρόκειται για την τελευταία έκθεση που έκανε εν ζωή. Τα τοτεμικά της έργα Personages εκτέθηκαν στην ίδια στέγη με τα κυκλαδικά ειδώλια.

O Στέφανος Τσιβόπουλος δημιούργησε ξανά το ελληνικό pavillion της Μπιενάλε Βενετίας του 2013 με το έργο του Ιστορία Μηδέν, το οποίο εξέταζε την έννοια του χρήματος και των μέσων συναλλαγών από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Οι «Θεϊκοί Διάλογοι» έδωσαν τη δυνατότητα όχι μόνο να δούμε την αρχαιότητα μέσα από τα μάτια σύγχρονων καλλιτεχνών, όπως ο Cy Twombly, και της επιμελητικής οπτικής του Jonas Storsve, επιμελητή στο Centre Pompidou, αλλά ταυτόχρονα μέσα από αυτόν τον εκθεσιακό κύκλο να δούμε και έργα της σύγχρονης τέχνης υπό το πρίσμα της «ανάγνωσής» τους μέσω της αρχαιότητας από τον συνεπιμελητή της έκθεσης, Καθηγητή Νίκο Σταμπολίδη.

Louise Bourgeois Tits, 1967 Μπρούντζος, μαύρη γυαλιστερή πατίνα Έκδοση από 6, 12,1 x 26,7 x 15,2 εκ. Ευγενική παραχώρηση Hauser & Wirth | Φωτογραφία: Christopher Burke, © The Easton Foundation/Licensed by VAGA at Artists Rights Society (ARS), NY, ΟΣΔΕΕΤΕ 2022

Άποψη της έκθεσης «Θεϊκοί Διάλογοι | Cy Twombly και Ελληνική Αρχαιότητα», 2017 Φωτογραφία: Πάρις Ταβιτιάν, © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Αυτά είναι μερικά μόνο από όσα περιλαμβάνει η έκδοση μαζί με συνοπτικά εισαγωγικά κείμενα και κυρίως πλούσιο φωτογραφικό υλικό από τα έργα και την παρουσίασή τους στους χώρους του Μουσείου, καθώς και αρχειακό υλικό από την προετοιμασία επιλεγμένων εκθέσεων. Μία πολύ ξεχωριστή καταγραφή, εκθεσιακά ντοκουμέντα 15 ετών, με προσκλήσεις και προκλήσεις δημιουργίας από σημαντικούς καλλιτέχνες που εμπνέονται από τα κυκλαδικά ειδώλια κι επιχειρούν να χτίσουν ένα διάλογο, τελικά αφήνοντας το δικό τους δημιουργικό αποτύπωμα στον εκάστοτε χρόνο.

Ξεφυλλίζοντας τις σελίδες του, είτε ξαναθυμάσαι όσες εκθέσεις επισκέφτηκες είτε μαθαίνεις πρώτη φορά για κάποιες που θα ήθελες πολύ να ‘χες δει από κοντά, σημασία έχει ότι κάνεις ταυτόχρονα μια ενδιαφέρουσα και πολύ ξεχωριστή αναδρομή στη σύγχρονη τέχνη που λαμβάνει χώρα σε ένα ελληνικό αρχαιολογικό μουσείο. Διαπιστώνεις με τα μάτια σου πόσο ο κυκλαδικός πολιτισμός φαίνεται τόσο σύγχρονος και πόσο μεγάλη η επιρροή που έχει ασκήσει στους σύγχρονους καλλιτέχνες, ενώ ακόμα εμπνέει και σίγουρα θα αποτελεί την πιο ενδιαφέρουσα πρό(σ)κληση δημιουργίας και διαλόγου και με τους επόμενους καλλιτέχνες.

Γυρίζοντας τις σελίδες, χορταίνεις από εικόνες, αναμένοντας τους επόμενους «Θεϊκούς Διαλόγους» από κοντά κι εσύ ανάμεσα στις ασύλληπτες κυκλαδίτικες μορφές.