Χριστούγεννα του 1991. Η βασιλική οικογένεια της Μεγάλης Βρετανίας μεταβαίνει σε εξοχική της έπαυλη προκειμένου να περάσει τις γιορτές κατά το τυπικό. Η Πριγκίπισσα Νταϊάνα, που δέκα χρόνια μετά τον γάμο της έχει πάψει να την παλεύει, τόσο με τον γάμο της όσο και με όλο το βασιλικό σκηνικό, την εθιμοτυπία του, το πρωτόκολλό του, τις τελετουργίες του, είναι υποχρεωμένη να αντέξει εκεί τρεις μέρες. Τρία ερωτήματα αναδύονται. Πρώτον: θα τα καταφέρει; Δεύτερον: θα έπρεπε να μας νοιάζει και να μας αφορά αν θα τα καταφέρει; Τρίτον: αν ναι, γιατί;
Σε μια από τις σκηνές του “Spencer”, που θέλει να μας περιγράψει την κατάρρευση παύλα αποστασιοποίηση παύλα εξέγερση της Νταϊάνα, σε μια από τις σκηνές που δεν ξέρω αν εντάσσονται στον «Μύθο πάνω σε μια αληθινή τραγωδία» (σήμανση με την οποία ξεκινάει η ταινία) ή υπάρχει η φήμη ότι όντως ειπώθηκε κάποτε κάτι τέτοιο, η Νταϊάνα ζητά από την αμπιγιέζ της, αφού έκανε τα τυπικά και το χρέος της και συνεννοήθηκαν ποια ρούχα πρέπει να φορέσει για το δείπνο, να την αφήσει τώρα μόνη της ώστε να αυνανιστεί. Δυστυχώς ο σκηνοθέτης Πάμπλο Λαραΐν μου δίνει αρκετές φορές την ίδια εντύπωση: θα προσπαθήσει να κάνει τα τυπικά και το χρέος του για να διηγηθεί την ιστορία και μετά θα ζητήσει ένα μικρό διάλειμμα για να αυτοϊκανοποιηθεί καλλιτεχνικά.
Επίσης σε μια από τις πρώτες σκηνές του “Spencer”, η Νταϊάνα οδηγεί μόνη, έχει χαθεί και δεν ξέρει πού βρίσκεται. Και οκ, δεν ξέρω αν νομιμοποιείται κανείς ταυτόχρονα και να επισημάνει την χοντράδα του συμβολισμού και να πει ότι το ίδιο συμβαίνει και με την ταινία και την σκηνοθεσία της: όχι μόνο η Νταϊάνα δηλαδή, αλλά και ο Πάμπλο Λαραΐν μοιάζει να μην ξέρει πού πατά και πού βρίσκεται. Σε αντίθεση όμως με την Νταϊάνα που χάθηκε, μολονότι βρισκόταν σε ένα τμήμα της αγγλικής επαρχίας στο οποίο είχε περάσει μέρος της παιδικής της ηλικίας, ο Λαραΐν είχε πολύ πιο βάσιμους λόγους να χαθεί. Γιατί όταν γυρνά ταινίες στη Χιλή, όπου ξέρει πού πατά και πού βρίσκεται, είναι ένας πρώτης τάξεως δημιουργός. Όταν όμως αρχίσει να γυρίζει πειραγμένα και ψαγμένα biopics για την Tζάκι Κένεντι ή την Νταϊάνα, βγαίνει εκτός κλίματος, προσπαθώντας να καλύψει την έλλειψη αληθινής σύνδεσής του με τα θέματά του με κενή αισθητική. Και δεν είναι καν ζήτημα κινηματογραφικού είδους, γιατί και το επίσης ψαγμένο biopic του για τον Πάμπλο Νερούδα, είναι μια πολύ σημαντική, μια σπουδαία ταινία. Και το πρόβλημα επίσης δεν είναι ότι προσπαθεί να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα, επιχειρώντας να φτιάξει έργα που προορίζονται για το ευρύ κοινό και ανήκουν σε ένα συγκεκριμένο είδος, διατηρώντας παράλληλα μια εντελώς προσωπική ματιά – για να μην πάμε πιο παλιά, ο Γιώργος Λάνθιμος έδειξε με την «Ευνοούμενη» ότι γίνεται και με το παραπάνω.
Γιατί να έλκεται άραγε κανείς και από την Τζάκι και από την Νταϊάνα; Γιατί βγαίνοντας από τον τόπο του και κάνοντας διεθνείς παραγωγές ιντριγκάρεται από τα συγκεκριμένα πρόσωπα; Κάποιοι θα μπορούσαν να τον θεωρήσουν μέχρι και φεμινιστικό συνδυασμό. Εμένα πάλι ο συνδυασμός των δυο τους μου κλωτσάει και καταλήγω ότι πρόκειται για περίεργες επιλογές προτύπων. Η “Jackie” του ήταν μια αποτυχημένη ταινία, που περιείχε λίγες πάρα πολύ δυνατές σκηνές, οι οποίες όμως ήταν σταγόνες σε έναν ωκεανό όπου απολύτως τίποτα ουσιαστικό και ενδιαφέρον δεν συνέβαινε. Στο “Spencer”, το σενάριο (του Στίβεν Νάιτ, δημιουργού του υπέροχου “Locke“) δεν είναι τόσο πολύ κενό, κάτι έχει μέσα του, κάτι προσπαθεί να πει, επιχειρώντας να σκιαγραφήσει την Νταϊάνα με πολύ πιο συμβολικούς όρους. Προσπαθώ να σκεφτώ αν μια άλλου τύπου σκηνοθετική αντιμετώπιση, είτε πιο γειωμένη και λιγότερο καλλιτεχνίζουσα, είτε δεν ξέρω τι, πάντως περισσότερο πειστική, μπορούσε να το αναδείξει περισσότερο, ή, αν το σενάριο, έχοντας δομηθεί πάνω στο σχήμα συμβολισμός πάνω στον συμβολισμό πάνω στον συμβολισμό, είχε ήδη χαράξει έναν δρόμο πολύ περιοριστικό. Αν και κλίνω προς την πρώτη εκδοχή, δεν είμαι πάντως σίγουρος για την απάντηση, είμαι σίγουρος όμως ότι το τελικό αποτέλεσμα του “Spencer” δεν δικαιώνει ούτε τον Λαραΐν ούτε τον Νάιτ.
Ας επανέλθουμε όμως στα ερωτήματα που θέσαμε πιο πάνω: Θα έπρεπε να μας αφορά εμάς το όποιο δράμα βίωνε η Νταϊάνα; Με ποια ιδιότητα; Των κυριολεκτικών υπηκόων της; Των μεταφορικών υπηκόων του παγκοσμίου βασιλείου του λάιφ στάιλ και των σελέμπριτις; Πραγματικά δεν με αφορά αν η Νταϊάνα κατέρρεε, αν η Νταϊάνα υπέφερε, αν η Νταϊάνα ένιωθε εγκλωβισμένη στο χρυσό κλουβί της. Λυπάμαι, αλλά τέτοιου είδους αγωνίες είναι τα πρωταρχικά συστατικά της αντιμετώπισης της ζωής ως σαπουνόπερας, της αντιμετώπισης της ζωής ως ενός ιεραρχικά κατασκευασμένου κόσμου, όπου τα δράματα των από πάνω τρέφουν συναισθηματικά το πόπολο. Ωστόσο η συγκεκριμένη ιδεολογική αντίρρηση θα μπορούσε να ξεπεραστεί και να καμφθεί, αν η ίδια η ταινία υπερέβαινε το πλαίσιο της, αν δηλαδή κατάφερνε μπαίνοντας μέσα στο πλαίσιο να εντοπίσει συγκρούσεις και ήρωες και δράματα, που ακόμη κι αν και πάλι θα μπορούσε να τα χαρακτηρίσει κανείς πολυτελείας, θα λειτουργούσαν όμως τουλάχιστον σε ένα ανθρώπινο επίπεδο. Εδώ η υποτιθέμενη ψαγμένη ματιά δεν παύει να κοιτάει το πλαίσιο απ’ έξω. Βάζει μια γυναίκα σε σύγκρουση με το πλαίσιο, αλλά με τέτοιο τρόπο, που δεν μετατρέπεται ποτέ σε κάτι περισσότερο από την κοπέλα που δεν αντέχει άλλο την ακαμψία του βασιλικού πρωτοκόλλου και του βασιλικού τρόπου ζωής καθώς και έναν άντρα που την κερατώνει.
Και της έχει πάρει λοιπόν ένα υπέροχο κολιέ ο Κάρολος, έλα όμως που έχει πάρει ολόιδιο στην Καμίλα, με αποτέλεσμα να την πνίγει στο κολιέ και η αφοσίωσή του σε μια άλλη γυναίκα και η υποκρισία ότι για αυτό κανείς δεν μιλάει και ότι αντίθετα εκείνη είναι το απολωλός πρόβατο γιατί δεν τηρεί με θρησκευτική ευλάβεια τα τελετουργικά. Αλήθεια, δεν μας αφορά το δράμα σου, κρίμα που αγαπά μια άλλη, κρίμα που σε κερατώνει, κρίμα που πνίγεσαι, σήκω φύγε λοιπόν, όπως και έφυγες άλλωστε τα επόμενα χρόνια και άριστα έπραξες, υπάρχουν σημαντικότερα ζητήματα στον κόσμο για να σπαράξει κανείς. Δεν με νοιάζει ο πόνος σου, δεν θέλω να κοιτάμε τον πόνο σου, θέλω το βλέμμα μας να είναι στραμμένο αλλού, δεν θέλω να ζούμε μέσω αντιπροσώπων και δη ιεραρχικά ανώτερων, δεν θέλω τέτοιου είδους escapism, ούτε για να λέμε εξ αντιδιαστολής τι καλά που είμαστε εδώ κι ας μην ζούμε σε παλάτια. Και τελικά αν έχετε χτίσει ένα σύστημα που κατατρώει όλους μέσα του και τους σκοτώνει ζωντανούς η τόση τελετουργία και ο τόσος πλούτος και η τόση φούσκα και η τόση έλλειψη άγχους επιβίωσης, ίσως μια ιδέα θα ήταν να το καταργήσετε.
Μια άλλη ιδέα θα ήταν να το κρατήσετε αν αυτό θέλετε ως έθνος, αλλά να μην μας τα ζαλίζετε με τα προβλήματα των ηρώων σας, μην βάζετε Χιλιανούς να τα σκηνοθετούν, δεν νιώθουν, ούτε εμείς νιώθουμε, τι μπορεί να σας κάνει να πιστεύετε ότι μας νοιάζει τόσο; Μια τελική εναλλακτική, θα ήταν αν είναι ντε και καλά να μας τα ζαλίζετε, κάντε το τουλάχιστον με τον μεστό, στέρεο και ενδελεχή τρόπο του “The Crown”, το οποίο όντως μπαίνει τόσο πολύ μέσα στο πλαίσιο, που καταφέρνει με έναν τρόπο να βγάζει από εκεί μέσα αληθινούς ανθρώπους και αληθινά συναισθήματα. Θα αντιτείνει εδώ κανείς, δεν λειτουργεί όμως και το “Crown” ιδεολογικά με τον τρόπο που κατηγόρησα; Πιθανότατα. Αλλά τουλάχιστον δεν βαριέσαι να το βλέπεις και στο “Spencer” βαριόμουν απ’ το δεκάλεπτο.
Κλείνω με μια σκηνή, στην οποία ο Τίμοθι Σπολ έχει ξεμοναχιάσει κάπου την -όντως καλή στο ρόλο της Νταϊάνα- Κρίστεν Στιούαρτ, περιγράφοντάς της πως είχε βρεθεί αρκετά παλιότερα ως στρατιώτης στην Βόρεια Ιρλανδία και είδε έναν φίλο του να σκοτώνεται ακριβώς μπροστά του, πως το κορμί του που έπεσε επάνω του έσωσε τη δική του ζωή. Κι αναρωτήθηκε τότε γιατί τα κάνουμε όλα αυτά, γιατί έχουμε έρθει εδώ και πολεμάμε. Κι η απάντηση που έδωσε στον εαυτό του είναι επειδή έχουμε δώσει έναν όρκο στο Στέμμα. Που το Στέμμα δεν είναι τα πρόσωπα, τα πρόσωπα έχουν αδυναμίες, άνθρωποι είναι, το Στέμμα είναι κάτι ανώτερο. Και αν έστω η ταινία μου έβγαζε κάτι σαφές σε αυτή τη δήλωση, αν ήταν μια δήλωση που εξέπεμπε μια τραγικότητα, μια ειρωνεία, μια αντιδιαστολή με όλο αυτό το τσάμπα μελόδραμα που παρακολουθούσαμε, θα μπορούσα να την δεχτώ ή να την ανεχτώ. Στην καλύτερη εκδοχή αφήνεται αμφίσημη, για να δείξει όμως τι; Ότι υπάρχει παρά ταύτα σε αυτή την παράδοση αιώνων κάτι που αξίζει τον κόπο; Ότι δεν είναι καν η σκέτη έννοια της πατρίδας που δικαιολογεί πολέμους και εμπνέει ανώτερα ιδανικά και μαζί σφαγές, αλλά στην περίπτωση της Μεγάλης Βρετανίας είναι οργανικά δεμένη με τo πακέτο Στέμμα – Παλάτι – Εξοχικά τριήμερα τα Χριστούγεννα – Ζύγισμα πριν ξεκινήσει το τριήμερο – Σάντουιτς την τάδε ώρα – Δείπνο την τάδε – Κυνήγι Φασιανών την τάδε; Ότι είναι τόσο γελοίο να σκοτώνουν και να σκοτώνονται για να συντηρούν αυτόν τον θεσμό ή ότι όσο παρωχημένα κι αν μοιάζουν τελικά αυτός ο θεσμός και αυτή η παράδοση εκπροσωπούν κάτι λαμπρό; Τι απ’ τα δύο; Και τώρα που το γράφω μάλλον καταλαβαίνω τι μου φταίει στη συγκεκριμένη σκηνή. Όχι ότι είναι αμφίσημη. Θα μπορούσε να είναι γόνιμα αμφίσημη. Μου φταίει ότι είναι θολή, μπερδεμένη, δεν ξέρει τι θέλει να πει. Εμείς σκοτωνόμαστε και σκοτώνουμε για να μπορείτε να περνάτε τα τριήμερά σας κι εσείς δεν μπορείτε να κάνετε μια υπέρβαση και να μην καταρρέετε; Εσείς σκοτώνεστε και σκοτώνετε αλλά εγώ δεν σας ζήτησα ποτέ να κουβαλάω τέτοιο βάρος;
Μεγάλο όχι για το “Spencer” του Πάμπλο Λαραΐν. Ψάξτε να δείτε τον καταπληκτικό «Nερούδα» του, ή μπορείτε να δείτε εγκληματίες ιερείς στην απομόνωση της καθολικής εκκλησίας στην «Μυστική Λέσχη», ή μπορείτε να δείτε το δημοψήφισμα που έριξε την χούντα του Πινοσέτ στο «No», ή την πρώτη ημέρα του πραξικοπήματος στο “Post Mortem“, ή την ζωή μέσα στη χούντα στο «Tόνι Μανέρο». Mάλλον μπορεί να δει κανείς με πολύ μεγαλύτερη διαύγεια όταν η Ιστορία αφορά τον δικό του τόπο. Σε ξένους τόπους δεν ξέρει τι να κάνει με τους όρκους στο Στέμμα, αφήνει τους όρκους στο Στέμμα σε δεύτερη μοίρα, για να μας δείξει ένα κοριτσόπουλο που δεν αντέχει άλλο παλάτι και θέλει να φάει τζανκ φουντ και να αλητέψει με τα παιδιά του. Βλακείες.
