Μετά από περισσότερους από τρεις αιώνες αποικιακής κατοχής από την Ολλανδία, το 1945 η Ινδονησία, παλαιότερα γνωστή ως Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες αυτοανακηρύσσεται ανεξάρτητη χώρα. Από εκείνη τη στιγμή, ο αγώνας για αυτονομία διαρκεί για περισσότερα από τέσσερα χρόνια. Για κάποιους τα χρόνια αυτά χαρακτηρίστηκαν επαναστατικά, για άλλους πόλεμος μεταξύ της νέας Δημοκρατίας της Ινδονησίας και της Ολλανδίας και για άλλους μια διαδικασία απαλλαγής της «αποαποικιοποίησης».
Σε κάθε περίπτωση τα τέσσερα αυτά χρόνια σφραγίστηκαν με αιματηρές και σφοδρές μάχες που στοίχισαν τη ζωή σε περίπου 100.000 Ινδονήσιους, στρατιώτες, ενώ εκτιμάται ότι 5.500 Ολλανδοί και Ινδο-Ολλανδοί αποικιοκράτες, καθώς και μέλη άλλων εθνοτικών ομάδων που συνδέονται με την αποικιακή εξουσία, δολοφονήθηκαν σε επιθέσεις από Ινδονήσιους αντάρτες. Σήμερα η χώρα αριθμεί περίπου 270 εκατομμύρια κατοίκους και αποτελείται από περισσότερα από 17.000 νησιά.
Με το βλέμμα στραμμένο σε αυτά τα σκοτεινά χρόνια της επαναστατημένης Ινδονησίας, και σε αυτό τον αποικιακό αγώνα, το «Εθνικό Μουσείο της Ολλανδίας» Rijksmuseum στο Άμστερνταμ παρουσιάζει την έκθεση “Revolusi! Indonesia Independent” που θα παραμείνει ανοιχτή μέχρι τις 5 Ιουνίου 2022.
Μια έκθεση που αφηγείται τον αγώνα για την ανεξαρτησία της Ινδονησίας μέσα από περισσότερα από 230 αντικείμενα που σχετίζονται με 23 «αυτόπτες μάρτυρες», παρουσιάζοντας «ιστορίες που λέγονται για πρώτη φορά και εικόνες που δεν έχουν ξαναδεί το φως της δημοσιότητας», όπως ανέφερε ο Taco Dibbits, Γενικός Διευθυντής του Μουσείου που ανέλαβε το 2016.
Η έκθεση εστιάζει κυρίως στους ανθρώπους που βίωσαν την επανάσταση από κοντά: στρατιώτες, καλλιτέχνες, διπλωμάτες, πολιτικούς, δημοσιογράφους και άλλους. Οι ατομικές τους εμπειρίες αντικατοπτρίζουν μια ιστορία με πολλά πρόσωπα και πολλές φωνές. Αυτή είναι η πρώτη μεγάλη έκθεση αφιερωμένη σε αυτό το θέμα σε μεγάλο ευρωπαϊκό μουσείο και είναι η τρίτη έκθεση που διοργανώνεται υπό την ηγεσία του Taco Dibbits με σκηνικό την ιστορία της αποικιοκρατίας της Ολλανδίας, μετά την έκθεση Good Hope: South Africa and The Netherlands from 1600 και την έκθεση Slavery το 2021.
«Σήμερα, περίπου δύο εκατομμύρια κάτοικοι της Ολλανδίας, μιας χώρας με περίπου 17 εκατομμύρια κατοίκους, είναι πρώην κάτοικοι της Ινδονησίας και οι απόγονοί τους, ή συνδέονται με κάποιον άλλο προσωπικό τρόπο με την Ινδονησία», ανέφερε ο Dibbits. Ωστόσο, είπε ότι πολλοί Ολλανδοί δεν γνώριζαν την ινδονησιακή πλευρά της ιστορίας, η οποία δεν διδάσκεται συχνά στο σχολείο.
“Revolusi! Indonesia Independent” η έκθεση την επιμέλεια της οποίας έχει αναλάβει μια τετραμελής ομάδα επιμελητών. Ξεκινά με τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ινδονησίας από τον Σουκάρνο ηγέτη της επανάστασης και μετέπειτα πρώτο Πρόεδρο της Ινδονησίας, στις 17 Αυγούστου 1945 μέχρι και τη θριαμβευτική επιστροφή του στη χώρα στις 28 Δεκεμβρίου 1949, την επομένη της μεταβίβασης της κυριαρχίας από τους Ολλανδούς.
Η έκθεση εστιάζει στην περίοδο μεταξύ αυτών των δύο γεγονότων διερευνώντας θέματα όπως ο εθνικισμός, η νεολαία, η αντι-αποικιοκρατία, η τέχνη, ο πόλεμος και η διπλωματία, η προπαγάνδα, και οι πρόσφυγες. H έκθεση ξετυλίγεται μέσα από τις εμπειρίες 23 ατόμων – το καθένα σε διαφορετική τοποθεσία και το καθένα με το δικό του υπόβαθρο και την πολιτική του άποψη.
Μια φωτογραφία του Σουκάρνο είναι η πρώτη που βλέπει κανείς στην έκθεση, σε μια ιστορική στιγμή της Ινδονησίας κηρύσσοντας την ιστορική του διακήρυξη ανεξαρτησίας το 1945. Μια εικόνα που τονίζει την «παρουσία» του ανθρώπου πίσω από την κάμερα: τον φωτορεπόρτερ Soemarto Frans Mendur, τον οποίο ο κατάλογος περιγράφει ως «ο πρώτος φωτορεπόρτερ της Ινδονησίας».
Η έκθεση περιλαμβάνει φωτογραφίες και έγγραφα, όπως αφίσες και φυλλάδια που κατασχέθηκαν από τις ολλανδικές στρατιωτικές υπηρεσίες πληροφοριών εκείνη την περίοδο, και συλλέχθηκαν μετά από μεγάλη έρευνα σε συνεργασία με τα Εθνικά Αρχεία της Ολλανδίας, αποτελώντας σημαντικό ιστορικό υλικό που για πρώτη φορά βλέπει το φως της δημοσιότητας. Ταυτόχρονα πολλά είναι και εκείνα τα αντικείμενα-δάνεια από την Αυστραλία, το Βέλγιο, το Ηνωμένο Βασίλειο, μαρτυρίες αυτού του ταραχώδους παρελθόντος.
Η επανάσταση ήταν μια περίοδος πειραματισμού και δημιουργικότητας για τους Ινδονήσιους εθνικιστές. Οι καλλιτέχνες, σε συνδυασμό με τους πολιτικούς, διαμόρφωσαν μια σύγχρονη, δυναμική, επαναστατική και πρωτοπόρα «κολεκτίβα».
Έργα τέχνης αναρτήθηκαν σε κυβερνητικά κτίρια για να αναπαραστήσουν την ινδονησιακή επανάσταση, οι δρόμοι γέμισαν με αφίσες, γκράφιτι και φυλλάδια. Η τέχνη απέκτησε ηχηρή φωνή και ως πολιτικό όργανο διέδωσε την ανεξαρτησία της Ινδονησίας στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Ινδονήσιοι καλλιτέχνες απεικόνιζαν θέματα όπως η ηγεσία, η ένοπλη μάχη, και η μαχητικότητα. Αυτή η κοινή προσπάθεια του λαού της Ινδονησίας καθιέρωσε την καθοριστική εικόνα της επανάστασης.
Στην έκθεση εκτίθενται έργα των Trubus Soedarsono, Sudjojono, Otto Djaya, Basoeki Abdullah, Hendra Gunawan, Affandi en Henk Ngantung.
Ωστόσο μια τέτοια έκθεση, που αναλαμβάνει να μιλήσει για τον αγώνα της Ινδονησίας για ελευθερία μετά από 350 χρόνια ολλανδικής αποικιακής κυριαρχίας, ήταν σίγουρο πως αναλάμβανε το ρίσκο να μπει σε ένα μικρό ναρκοπέδιο, γιατί όποια προσέγγιση και αν υιοθετούσε θα ήταν μάλλον δύσκολο να μην εγείρει αντιδράσεις.
«Ξέραμε ότι θα υπάρξουν αντιδράσεις, ακόμα και πολύ συναισθηματικές αντιδράσεις, αλλά αυτός είναι ένας από τους λόγους που το κάναμε: για να συμβάλουμε στον διάλογο», ανέφερε στη συνέντευξη τύπου ο Taco Dibbits.
Και αυτές οι αντιδράσεις ξεκίνησαν από πολύ νωρίς όταν τον Ιανουάριο, ένας από τους Ινδονήσιους επιμελητές της έκθεσης, ο Bonnie Triyana, με ένα άρθρο του στην ολλανδική εφημερίδα NRC Handelsblad κατέκρινε την προσέγγιση του Rijksmuseum της ομάδας επιμελητών να μην χρησιμοποιήσουν τη λέξη “bersiap” – που σημαίνει «αναμονή!» (είμαστε σε επιφυλακή) και συχνά ακουγόταν από τους Ινδονήσιους ως κραυγή μάχης και η οποία συνδέθηκε με την αντίληψη των Ινδονήσιων ως «πρωτόγονους, απολίτιστους δράστες της βίας». «Επειδή ο όρος κινδύνευε να απλοποιήσει αυτή την ιστορία, η έκθεση θα απέφευγε τη χρήση του», ανέφερε σχετικά. Ωστόσο ο Taco Dibbits, όπως άλλωστε αποδεικνύεται και από την ίδια την έκθεση, όπου η συγκεκριμένη λέξη παρουσιάζεται σε τοίχο της έκθεσης, ανέφερε ότι στόχος δεν είναι η απαγόρευση ή ο περιορισμός της λέξης αλλά η απόδοση ενός ιστορικού πλαισίου για την καλύτερη κατανόηση αυτής της περιόδου.
Η ινδονησιακή επανάσταση είχε σημαντικό ρόλο να διαδραματίσει στην παγκόσμια ιστορία του 20ού αιώνα. Η Ινδονησία στάθηκε μία από τις πρωτοπόρες στον δρόμο προς την αποαποικιοποίηση και την ανεξαρτησία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πολλές χώρες θα ακολουθούσαν τις επόμενες δύο δεκαετίες.
