Στις απαρχές του Κόσμου, ο Προμηθέας εναντιώθηκε στην ανώτερη δύναμη, το θέλημα του Δία, για να προσφέρει στους ανθρώπους το δώρο της φωτιάς πληρώνοντας βαρύ τίμημα. Μυθικό παράδειγμα αντίστασης στον αυταρχισμό της εξουσίας μπροστά στη θεμελιώδη ανάγκη της επιβίωσης. Η φωτιά αυτού του μύθου του Αισχύλου ξανανάβει τώρα, μέσα από το Αναγνωστήριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης στην οδό Πανεπιστημίου. Εκεί «κατοικεί» ο Προμηθέας του Δημήτρη Καμαρωτού, ανάμεσα σε καρέκλες, τραπέζια, άπειρα βιβλία και ίχνη από εκατομμύρια κόσμου που έχουν περάσει. Ο σπόρος της πρώτης γνώσης ενώνεται με τον σπόρο της φωτιάς σε μία παράσταση με το έργο του Αισχύλου σε μετάφραση του Νίκου Α. Παναγιωτόπουλου και σε μουσική σύνθεση/ηχητική δραματουργία του Δημήτρη Καμαρωτού.
«Ο λόγος έτσι όπως τον χρησιμοποιεί ο κύριος Καμαρωτός είναι περισσότερο λόγος-μουσική, είναι σαν οι λέξεις να μετατρέπονται σε ήχο. Υπάρχει μία μουσικότητα που πάντα ψάχνει να βρει στις λέξεις», σημειώνει η Εύα Μανιδάκη, υπεύθυνη του σκηνικού χώρου της παράστασης «Προμηθέας Δεσμώτης».
«Θα έλεγα ότι είναι σαν ένα παλίμψηστο από παρτιτούρες. Αν η πρώτη παρτιτούρα είναι ο λόγος, η δεύτερη είναι η παρτιτούρα της μουσικής και η τρίτη είναι η εικόνα. Και όλες αυτές οι παρτιτούρες βρίσκονται μέσα σε αυτόν τον χώρο, όπου δεν μπορούμε να μείνουμε χωρίς να επηρεαστούμε από την πραγματικότητα αυτού του χώρου, που είναι η Βιβλιοθήκη, με ό,τι σημαίνει αυτό», αναφέρει.
Αρχιτέκτονας, σκηνογράφος με πολυετή πορεία στον χώρο του θεάτρου, από το 1996, η Εύα Μανιδάκη έχει επιμεληθεί τα σκηνικά σε δεκάδες παραγωγές, μεταξύ αυτών του Εθνικού Θεάτρου και του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Η προσέγγιση της για τη σκηνογραφία του «Προμηθέα Δεσμώτη» δεν βασίστηκε στη δημιουργία κάποιου σκηνικού στο Αναγνωστήριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης, όπως εξηγεί:
«Ο τρόπος που είδα τη σκηνογραφία αυτή τη φορά, ήταν εντελώς site-specific. Χρησιμοποίησα δηλαδή τα στοιχεία και τη γραμματική του χώρου».
Ο σκηνικός χώρος στο πλαίσιο του οποίου ξετυλίγεται ο μύθος του Προμηθέα, προκύπτει λοιπόν από τη χρήση του «λεξιλογίου» της Βιβλιοθήκης, με αποτέλεσμα να φωτίζονται κάποιες συγκεκριμένες πτυχές του έργου. «Καταρχάς έχω κάνει κάποιες αφαιρέσεις και κάποιες πυκνώσεις στα τραπέζια, οι οποίες δημιουργούν χαράξεις, που ήταν σημαντικές στις κινήσεις και στη δραματουργία των ηθοποιών. Το δεύτερο που έκανα, είναι ότι αφαίρεσα όλες τις καρέκλες από το αναγνωστήριο. Χρησιμοποίησα την κολώνα που είναι ένα δομικό στοιχείο, ένα πραγματικό στοιχείο και τοποθέτησα εκεί τις καρέκλες, αυτές που κάθονταν οι άνθρωποι. Από αυτές έφτιαξα μια στοίβαξη γύρω από την κολώνα, μία περιέλιξη, σαν μία παράξενη σκάλα που ανεβαίνει προς τα πάνω, η οποία δημιουργεί τον βράχο του Προμηθέα. Σε αυτή την ειδική κατασκευή με τις καρέκλες ανεβαίνει η Αμαλία Μουτούση. Ένα βασικό στοιχείο ήταν η καθετότητα, η οποία επετεύχθη με την εν λόγω κατασκευή και υπάρχει μέσα στο έργο, δηλαδή το εδώ – η γη και το επάνω. Επίσης ένα από τα αναγνωστήρια, το κάτω κομμάτι του είναι το κρεβάτι της Αμαλίας και το προσκεφάλι είναι τα βιβλία.», περιγράφει η Εύα Μανιδάκη.
Πώς είναι όμως να δημιουργείται και να παρουσιάζεται μια θεατρική παράσταση στην ιστορική έδρα της Εθνικής Βιβλιοθήκης; Ένα πρωτότυπο καλλιτεχνικό εγχείρημα σε ένα εμβληματικό κτήριο της οδού Πανεπιστημίου, για το οποίο αφετηρία στάθηκε η σκέψη του Δημήτρη Καμαρωτού ότι ο «δικός» του Προμηθέας «κατοικεί» εκεί:
«Έχει διαφορετική προσέγγιση και είναι κάτι που εμένα με ιντριγκάρει», τονίζει η σκηνογράφος. «Όταν συνδιαλέγομαι κάθε φορά με τον τόπο και μάλιστα όταν ο τόπος έχει και αυτή την ιστορία που φέρει, μπαίνει και η πραγματικότητα του που σε αυτή την περίπτωση έδωσε μια διαφορετική διάσταση στο ίδιο το κείμενο. Αν σκεφτούμε ότι έχουμε τα ίδια δεδομένα και ανεβάζαμε αυτό το έργο σε ένα θεατρικό χώρο πάνω σε μία σκηνή, θεωρώ ότι θα ήταν άλλο έργο».
«Μιλάμε για ένα σπουδαίο αρχιτεκτόνημα, όχι μόνο από αρχιτεκτονικής άποψης αλλά και ως προς τη χρήση του. Είναι ένας χώρος, όπου ερχόμαστε σε επαφή με τη γνώση, έχει μια χρήση τόσο σημαντική. Είναι ένας φάρος στην πόλη μας, έτσι θα το χαρακτήριζα. Δεν μπορώ να το δω σαν σκηνικό χώρο με τίποτα και ούτε σαν τέτοιο το αντιμετώπισα. Το αντιμετώπισα σαν ένα κτήριο που “κατοίκησε” και θα “κατοικήσει” ο Προμηθέας μας. Είναι σαν ο Προμηθέας να βρήκε το σπίτι του», καταλήγει η Εύα Μανιδάκη.
Παράλληλα με τη συνομιλία του έργου με τον ιστορικό χώρο της Βιβλιοθήκης συμβαίνει και ένας διάλογος κομβικής σημασίας με την παρούσα χρονική στιγμή και τις ιδιαιτερότητες της ζωής μας σε συνθήκη πανδημίας:
«Είναι απίστευτη η χρονική συνθήκη», επισημαίνει η Εύα Μανιδάκη. «Υπάρχει πάρα πολύ σε αυτή την ανάγνωση το κομμάτι του εγκλεισμού. Πέρα από τον εγκλεισμό που έχουμε ο καθένας μας, βλέπουμε εδώ τον εγκλεισμό αυτών των ανθρώπων σε αυτό το κτήριο, το γεμάτο βιβλία. Είναι τρομερό το ότι τυχαίνει αυτός ο εγκλεισμός να υπάρχει και στον πλανήτη Γη. Νομίζω ότι αν συνέβαινε σε οποιαδήποτε άλλη συνθήκη δεν θα μπορούσε να γίνει και σίγουρα δεν θα ήταν το ίδιο».
Έχοντας στο βιογραφικό της την επιμέλεια της σκηνογραφίας δεκάδων θεατρικών παραστάσεων, με τα κλασικά έργα να υπερτερούν, κάτι που όπως αναφέρει προέκυψε, καθώς βασικό της κριτήριο είναι οι άνθρωποι με τους οποίους συνεργάζεται, η Εύα Μανιδάκη δηλώνει υπέρμαχος της άποψης ότι τα κλασικά έργα μπορούν να δεχτούν διαφορετικές αναγνώσεις:
«Πιστεύω ότι τα κλασικά έργα και για αυτό τα λένε κλασικά, αντέχουν μέσα στον χρόνο και μπορούν να αντέξουν διαφορετικές αναγνώσεις. Για αυτό μπορούμε να δούμε πολλούς Προμηθέες. Έναν Προμηθέα στην Επίδαυρο, έναν Προμηθέα στη Βιβλιοθήκη. Τα κλασικά έργα αντέχουν αυτές τις διαφορετικές αναγνώσεις και μας φωτίζουν κάθε φορά και διαφορετικά πράγματα. Και αυτό είναι το σπουδαίο. Δηλαδή ένας “Γλάρος” μπορεί να ανέβει με έναν κλασικό τρόπο, αλλά μπορεί και όχι. Αυτό δεν σημαίνει ότι το ένα είναι καλό και το άλλο κακό. Έχει σημασία να μπορεί κανείς να απαντά στα βασικά σημεία του κειμένου. Εν προκειμένω θεωρώ ότι ο Προμηθέας που θα δούμε φωτίζει έναν άλλο Προμηθέα από αυτόν που έχουμε δει στο θέατρο της Επιδαύρου πριν 10 χρόνια», εξηγεί.
Την ιστορία του εν λόγω αισχυλικού «Προμηθέα Δεσμώτη» αφηγούνται οι ηθοποιοί Αμαλία Μουτούση και Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, η μεσόφωνος Άννα Παγκάλου και οι μουσικοί Κατερίνα Κωνσταντούρου και Χρήστος Λιάτσος. Η παράσταση δημιουργήθηκε εξαρχής για να αναμεταδοθεί ζωντανά και να φτάσει στο κοινό μέσα από την οθόνη του υπολογιστή ή της τηλεόρασης, στοιχείο που εντείνει την πρωτοτυπία της, όπως επιβεβαιώνει η Εύα Μανιδάκη:
«Δεν είναι ούτε κινηματογράφος ούτε κινηματογράφηση ενός θεατρικού, αλλά οι κάμερες είναι και αυτές ενεργές μέσα στο κομμάτι της αφήγησης ως μέρος της παρτιτούρας. Υπό αυτή την έννοια ήταν μια πρωτόγνωρη εμπειρία για μένα, πολύ ενδιαφέρουσα και πολύ διαφορετική από οτιδήποτε άλλο έχω κάνει μέχρι τώρα».
–
Info:
Οι λέξεις του μύθου του «Προμηθέα Δεσμώτη» μετατρέπονται σε ήχο και θα ειπωθούν ξανά για τρεις ακόμα παραστάσεις στις 5, 6 και 7 Μαρτίου στις 20.30, οι οποίες θα μεταδοθούν μέσω live streaming στην ιστοσελίδα του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, στη σελίδα του στο Facebook και στο κανάλι του στο YouTube.
