Πέθανε, σε ηλικία 76 ετών ο εικαστικός Ουλάι, τον οποίο οι περισσότεροι γνώρισαν από την πολυετή συνεργασία του με την Μαρίνα Αμπράμοβιτς. Η σχέση τους ήταν θυελλώδης, εκρηκτική, έφτασε στις αίθουσες των δικαστηρίων και η συνάντησή τους μετά από πολλά χρόνια, στη διάρκεια της περφόρμανς της Αμπράμοβιτς στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη προς το τέλος της θρυλικής περφόρμανς The Artist is Present το 2010, έγινε viral με περισσότερους από 17 εκατομμύρια ανθρώπους να έχουν δει τη συνήθως ατάραχη και ακίνητη Μαρίνα Αμπράμοβιτς να λυγίζει, να δακρύζει να απλώνει τα χέρια της και να ξαναζεί μέσα σε ενός λεπτού σιγή τη μεγαλύτερη σχέση της ζωής της.
«Με μεγάλη θλίψη έμαθα σήμερα για τον θάνατο του φίλου και πρώην συνεργάτη μου Ulay. Ήταν ένας εξαιρετικός καλλιτέχνης και ανθρώπινο ον, που θα μας λείψει βαθιά. Την ημέρα αυτή, είναι παρήγορο να γνωρίζουμε ότι η τέχνη και η κληρονομιά του θα ζήσουν για πάντα», έγραψε στην ανάρτησή της η Μαρίνα Αμπράμοβιτς. Η εξαιρετική τους συνεργασία, πρωτοποριακή στην ιστορία της περφόρμανς και της τέχνης πέρασε όλες τις φάσεις μέχρι «όλος ο θυμός και το μίσος» να ανήκουν στο παρελθόν, όπως είχε δηλώσει η ιέρεια της περφόρμανς.
Η Μαρίνα Αμπράμοβιτς γράφει για τη γνωριμία της με τον Ουλάι
«Η γκαλερί μού έστειλε ένα αεροπορικό εισιτήριο και πέταξα για Άμστερνταμ στις αρχές Δεκεμβρίου. Η Βις με περίμενε στο αεροδρόμιο παρέα μ’ έναν Γερμανό καλλιτέχνη που συστηνόταν ως Ουλάι, και μου είπε πως εκείνος θα ήταν ο ξεναγός μου όσο διάστημα θα έμενα στην πόλη. Επίσης, θα με βοηθούσε να στήσω το Thomas Lips, το έργο που είχα αποφασίσει να παρουσιάσω για τις τηλεοπτικές κάμερες. Τον κοίταξα. Δεν είχα γνωρίσει τέτοιον άνθρωπο στη ζωή μου.
Ο Ουλάι (όπως έμαθα αργότερα, το πραγματικό του όνομα ήταν Φρανκ Ούβε Λάιζιπεν, αλλά δεν το χρησιμοποιούσε ποτέ) ήταν τριαντάρης, ψηλός κι αδύνατος, με μακριά, ανέμελα μαλλιά που έπιανε κότσο με δύο ξυλάκια, κάτι που μου τράβηξε αμέσως την προσοχή επειδή έτσι ακριβώς έπιανα κι εγώ τα μαλλιά μου. Το άλλο ενδιαφέρον στοιχείο πάνω του ήταν ότι το πρόσωπό του χωριζόταν σε δύο μισά.[…] Αν τον κοίταζες προφίλ, αποκόμιζες τελείως διαφορετική εντύπωση: η μία πλευρά αρσενική, η άλλη θηλυκή.
Σύντομα ανακάλυψα πως μας συνέδεαν πολλά περισσότερα Μετά την περφόρμανς Thomas Lips στην de Appel, ο Ουλάι περιποιήθηκε τρυφερά τα τραύματά μου με αντισηπτικό και επιδέσμους, ενώ χαμογελούσαμε ο ένας στον άλλον. Μετά πήγαμε σ’ ένα τούρκικο εστιατόριο με τη Βις, κάποιους άλλους απ’ την γκαλερί, και το τηλεοπτικό συνεργείο. Αισθανόμουν χαλαρή και άνετη με όλους. Τους είπα πόσο ωραίο ήταν που είχα λάβει την πρόσκληση της Βις στα γενέθλιά μου και πως ίσως αυτή ήταν η πρώτη φορά που μου συνέβαινε κάτι καλό τέτοια μέρα.
«Πότε είναι τα γενέθλιά σου;» ρώτησε ο Ουλάι.
«Στις 30 Νοεμβρίου», είπα.
«Αποκλείεται… Τότε είναι τα δικά μου γενέθλια».
«Απίστευτο», είπα.
Έβγαλε ένα ημερολόγιο τσέπης και μου έδειξε ότι η σελίδα της τριακοστής Νοεμβρίου ήταν σκισμένη. “Αυτό το κάνω κάθε χρόνο στα γενέθλιά μου”, είπε ο Ουλάι.
Έμεινα να κοιτάζω το βιβλιαράκι. Σιχαινόμουν τόσο τα γενέθλιά μου, που πάντα έσκιζα εκείνη τη σελίδα. Έβγαλα το δικό μου ημερολόγιο απ’ την τσέπη μου και το άνοιξα. Ήταν σκισμένη η ίδια σελίδα. “Κι εγώ αυτό κάνω”, είπα.
Ο Ουλάι κοίταξε το ημερολόγιο. Εκείνο το βράδυ πήγαμε μαζί σπίτι του και μείναμε στο κρεβάτι δέκα μέρες.
Η έντονη σεξουαλική χημεία μεταξύ μας ήταν μόνο η αρχή και το γεγονός ότι είχαμε γενέθλια την ίδια μέρα δεν ήταν απλή σύμπτωση. Από την πρώτη στιγμή αναπνέαμε τον ίδιο αέρα, οι καρδιές μας χτυπούσαν σαν μία. Ολοκληρώναμε ο ένας την πρόταση του άλλου, ξέραμε ακριβώς τι είχε ο άλλος στο μυαλό του, ακόμα και στον ύπνο μας.
Συζητούσαμε στα όνειρά μας, ή σε αυτή την ενδιάμεση κατάσταση που δεν κοιμάσαι τελείως, και μετά ξυπνούσαμε και συνεχίζαμε την κουβέντα. Όταν τραυματιζόταν το δάχτυλό μου αριστερά, το δικό του πληγωνόταν δεξιά.
Αυτός ο άντρας ήταν όλα όσα ήθελα, και ήξερα πως ένιωθε το ίδιο για μένα.», γράφει στην αυτοβιογραφία της «Περνώντας από Τοίχους» (εκδόσεις Ροπή) η Αμπράμοβιτς.
Ένας μεγάλος έρωτας που έληξε με μια εμβληματική περφόρμανς
Οι δύο καλλιτέχνες δούλεψαν μαζί για μια δεκαετία ως καλλιτεχνικό δίδυμο, όπου, άνδρας και γυναίκα είναι δύο κοσμικά όντα τα οποία ενωμένα δημιουργούν ένα «ερμαφρόδιτο εγώ», συμπεριφερόμενοι ως «ένα σώμα με δύο κεφάλια». Το ζευγάρι έγινε γνωστό για την προσπάθεια του να χαρτογραφήσει τα όρια της αγάπης και της συμβίωσης μέσω της ζωντανής αναπαράστασης, προσπαθώντας παράλληλα να τοποθετήσει την περφόρμανς ως τέχνη ισάξια με τις υπόλοιπες. Στις παραστάσεις τους, μελετούσαν ακραίες καταστάσεις και τις σχέσεις των σωμάτων τους με τον χώρο.
Δώδεκα χρόνια μετά αποφάσισαν να δώσουν τέλος στη σχέση τους με έναν εντυπωσιακό και συμβολικό χωρισμό και μια εμβληματική περφόρμανς που τιτλοφορείται το «Μεγάλο Περπάτημα». Αποφάσισαν να διασχίσουν το Σινικό τείχος ξεκινώντας ο καθένας από διαφορετικές άκρες μέχρι να συναντηθούν κάπου στη μέση. Το προετοίμαζαν οκτώ χρόνια, όσο χρειάστηκε να βγουν όλες οι απαραίτητες άδειες από τις κινεζικές αρχές.
Το αρχικό πλάνο, ήταν να διασχίσουν από τις δύο άκρες το τείχος, να βρεθούνε στη μέση και να παντρευτούνε, αλλά, τελικά, μετατράπηκε σε ένα θεαματικό χωρισμό.
«Αυτό το περπάτημα μετατράπηκε σε ένα πλήρες προσωπικό δράμα. Ο Ουλάι ξεκίνησε από την έρημο Γκόμπι (άντρας – φωτιά) κι εγώ από την Κίτρινη Θάλασσα (γυναίκα, στοιχείο νερού). Αφού περπατήσαμε ο καθένας μας 2.500 χιλιόμετρα, συναντηθήκαμε στη μέση και είπαμε ένας στον άλλον το τελευταίο αντίο». Περιγράφοντας τη διαδικασία η Αμπράμοβιτς έγραψε: «Χρειαζόμασταν μια συγκεκριμένη μορφή του τέλους. Μετά από αυτή την τεράστια απόσταση που περπατήσαμε ο ένας προς τον άλλον, αυτό το τέλος ήταν πιο δραματικό, πιο πολύ έμοιαζε με φιλμ.. γιατί στο τέλος είσαι πραγματικά μόνος, ό,τι και να κάνεις».
Ένα μεγάλος έρωτας που έφτασε στα δικαστήρια
Πέντε χρόνια μετά την περφόρμανς της Αμπράμοβιτς στο ΜΟΜΑ και τη συνάντησή τους το 2010, ο Ουλάι κατέθεσε αγωγή σε βάρος της Αμπράμοβιτς, υποστηρίζοντας ότι η τελευταία είχε παραβιάσει ένα συμβόλαιο που είχαν συνάψει μεταξύ τους από το 1999. Οι δύο τους ήταν σύντροφοι και συν-δημιουργοί για περισσότερο από μια δεκαετία πριν από τον χωρισμό τους το 1988, περίοδο κατά την οποία επινόησαν μια σειρά έργων. Και αυτό το συμβόλαιο προέβλεπε ότι το 50% των κερδών από τα έργα που είχαν δημιουργήσει μαζί, θα πήγαινε στην γκαλερί, το 30% στην Αμπράμοβιτς και το 20% στον Ουλάι. Σύμφωνα με τον Ουλάι η Αμπράμοβιτς δεν τον ενημέρωνε για τις πωλήσεις και κατέθεσε το προβλεπόμενο ποσό από τις πωλήσεις μόνο τέσσερις φορές τα τελευταία 16 χρόνια. Το δικαστήριο του Άμστερνταμ που εκδίκασε την αγωγή αποφάνθηκε ότι ο Ουλάι είχε το δικαίωμα του 20% των καθαρών κερδών από τις πωλήσεις των έργων και κάλεσε την Αμπράμοβιτς να του καταβάλει το ποσό των 250.000 ευρώ για δικαιώματα των έργων που έχει πουλήσει καθώς και 23.000 ευρώ για τα νομικά έξοδα. Επιπλέον, η Αμπράμοβιτς θα πρέπει να αναγνωρίσει ότι όλα τα έργα από το 1976 έως το 1980 και από το 1981 έως το 1988 είναι συμπαραγωγές με τον Ουλάι, που είχε χαρακτηρίσει τη νομική διαδικασία «δυσάρεστη και στενάχωρη» παρομοιάζοντάς της σαν να έδινε μάχη με τον καρκίνο.
Το Ίδρυμα που φέρει το όνομά του τον αποχαιρετά, αποκαλώντας τον έναν από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της εποχής μας, πατέρα της περφόρμανς, πρωτοπόρο των polaroid, ριζοσπαστικό και μοναδικό.
«Ο Ουλάι ήταν ασύγκριτος ως άνθρωπος και ως καλλιτέχνης», γράφει η ανακοίνωση. «Μια ήσυχη και γενναιόδωρη ψυχή. Ένας πρωτοπόρος, ένας προβοκάτορας, ένας ακτιβιστής, ένας μέντορας, ένας συνάδελφος, ένας φίλος, ένας πατέρας, ένας σύζυγος, ένας οικογενειάρχης. Ένας αναζητητής του φωτός. Ένας εραστής της ζωής. Ένας ταξιδιώτης. Ένας μαχητής. Ένας λαμπρός στοχαστής, ατρόμητος, ηθικός, κομψός, πνευματώδης».
«Κάποιος μπορεί να μάθει πολλά πράγματα στη ζωή, αλλά όχι την τέχνη, την τρέλα που χρειάζεστε, αυτό που σας ταρακουνά όλη την ώρα. Είσαι καλλιτέχνης ακόμη και όταν κοιμάσαι», έλεγε ο Ουλάι.
