Είναι σοκαριστικά γρήγορος ο τρόπος με τον οποίο τρέχει η καθημερινότητα. Σχεδόν μουδιασμένος τρέχει κανείς πίσω από τον ζόφο που καταπίνει τα πάντα γύρω μας και όταν σταματήσει κανείς για να ανασάνει, τότε μόνο αντιλαμβάνεται το πόσα πράγματα τον έχουν ήδη προσπεράσει.
Το ψηφιακό κανάλι της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση φαίνεται να έχει αντιληφθεί ακριβώς αυτές τις ανάγκες που επιτάσσει η εποχή. Με διπλή πρεμιέρα, κατέθεσε σχόλιο σχετικά με το μίσος που βιώνουμε γύρω μας – σχόλιο διάρκειας 145 λεπτών. Έτσι, την Κυριακή έκανε πρεμιέρα το νέο talk που ανήκει στη σειρά #Society Uncensored με θέμα τη ρητορική μίσους στα social media και αμέσως μετά έκανε ψηφιακή πρεμιέρα η παράσταση «Μισαλλοδοξία» από τη σκηνοθέτιδα Ιώ Βουλγαράκη, παράσταση που είχε ανέβει στην Κεντρική σκηνή της Στέγης το 2016.
Σε μια εποχή φίμωσης, σε μέρες αδέσποτες και ώρες δύσπεπτες, το κανάλι της Στέγης φιλοξενεί στα ψηλά σκαμπό του πρόσωπα που ενδεχομένως να μην συναντούσε κανείς εύκολα στα mainstream μέσα.
Ετερόκλητοι άνθρωποι μεταξύ τους αλλά και άνθρωποι που τους ενώνουν πράγματα και καταστάσεις συζητούν για την πολιτισμική ταυτότητα, για την πατριαρχία και τον σεξισμό, για το black lives matter και τον ρατσισμό και αυτή τη φορά – την Κυριακή που μας πέρασε – για το hate speech στα social media.
Ο stand-up κωμικός Βύρων Θεοδωρόπουλος, η δημοσιογράφος και συγγραφέας Ξένια Κουναλάκη, ο Social Media Manager του Ιδρύματος Ωνάση Βασίλης Μπίμπας, η YouΤuber Σοφία Ντόντη / Black Velour, ο content creator Tsach / Kωνσταντίνος Τσάχαλος, η κοινωνική ερευνήτρια και φωτογράφος, μέλος του Φεμινιστικού Αυτόνομου Κέντρου Έρευνας Μυρτώ Τσιλιμπουνίδη και ο καθηγητής Πολιτειολογίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου Δημήτρης Χριστόπουλος, συνομιλούν για τη ρητορική μίσους στα social media με τον δημοσιογράφο Παναγιώτη Μένεγο.
Η συζήτηση αυτή συμπίπτει με το σύννεφο των “bots” που έχει δημιουργηθεί γύρω από τη δημοκρατικότητα ή μη των social media. Συνομιλώντας σχετικά με την Πάσκουα Βοργιά, Υπεύθυνη της Ψηφιακής Σειράς #Society Uncensored, τη ρωτώ συγκεκριμένα αν μας προσπερνά η πραγματικότητα και ο καταιγισμός των όσων γίνονται;
«Η επικαιρότητα μας ξεπερνάει. Τρέχουν όλα τόσο γρήγορα.», απαντάει. «Όταν κάναμε αυτή τη συζήτηση μόλις είχε ξεκινήσει το #ΜeΤoo. Στη συνέχεια υπήρξαν κι άλλες εξελίξεις που μας έφεραν εξ’ απροόπτου. Άλλαξε πολύ το σκηνικό. Δεν ήταν δυνατό να θίξουμε όλα αυτά που μεσολάβησαν. Και με αφορμή τις τελευταίες εξελίξεις, θα ήθελα να πω ότι δεν θεωρούμε ότι τα social media είναι επικίνδυνα για τη δημοκρατία, αντίθετα είναι ακόμα ένα ελεύθερο πεδίο του δημόσιου διαλόγου – πράγμα που δεν συμβαίνει πάντα στα mainstream media. Ενδεχομένως, να είναι ο μόνος τόπος που μπορούμε ακόμα να ακούσουμε όλες τις φωνές. Ωστόσο, είναι ένας τόπος που είναι ιδιωτικοποιημένος, στον οποίο δεν ξέρουμε με ποια κριτήρια λογοκρίνονται πράγματα, κατεβαίνουν, ανεβαίνουν, μπλοκάρονται άνθρωποι και απόψεις. Υπάρχει ένα θέμα του ποιος κινεί τα νήματα, ποιος ελέγχει, αυτές οι διαδικασίες είναι αδιαφανείς. Εκεί νομίζουμε ότι χρειάζεται συζήτηση, έρευνα και διαφάνεια για να προκύψουν δημοκρατικά κριτήρια σχετικά με αυτό το κομμάτι. Τα social είναι ένας καθρέφτης της κοινωνίας».
#Society Uncensored | όπως λέμε δημοκρατία
Αναφέρω στην Ιώ Βουλγαράκη ότι έχει ανοίξει μια συζήτηση περί δημοκρατικότητας των social media και με ρωτάει αν εννοώ τη συζήτηση που άνοιξε η Βουλή. Της απαντώ ότι τη συζήτηση την άνοιξε ο ίδιος ο Πρωθυπουργός και μου ανταπαντά γελώντας ότι δεν θέλει καν να μπει σε μια τέτοια συζήτηση περί διατάραξης της δημοκρατικότητας.
«Τα social media είναι ένα πεδίο στο οποίο έχει ασκηθεί και πολιτική πίεση. Έχει και μια άλλη όψη. Για μένα, το να συζητάμε για τη δημοκρατικότητα των social media και να μη συζητάμε για την αυθαιρεσία της αστυνομίας υποτιμά όλες τις πλευρές. Όχι γιατί δεν πιστεύω ότι υπάρχουν φασίζουσες συμπεριφορές στα social media, υπάρχουν. Όπως και εκτός των social. Αλλά δεν νομίζω ότι η δημοκρατία απειλείται από τα social media, σε κανένα κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο».
Η Πάσκουα Βοργιά εντοπίζει τη βασική διαφορά μεταξύ των mainstream media από τα social media στην προάσπιση του διαλόγου:
«Στις μέρες μας τα mainstream media και η τηλεόραση δεν προάγουν συχνά τον δημόσιο διάλογο, προβάλλονται πολλές φορές συγκεκριμένες απόψεις και λείπει η πολυφωνία ή η οποιαδήποτε αντιπαράθεση. Ένας πολιτιστικός οργανισμός καλό θα ήταν να προσπαθεί να ενισχύει αυτό το κομμάτι καθώς, κατά τη γνώμη μου, δεν υπάρχει τέχνη για την τέχνη. Υπάρχει τέχνη για τον διάλογο, τέχνη για τον προβληματισμό. Η Στέγη το έχει δείξει αυτό. Και στη σειρά των συζητήσεων μας ενδιαφέρει πολύ να γίνεται μια δημοκρατική κουβέντα, να ακούγονται πολλές φωνές, πολλές φορές και από υποεκπροσωπούμενες ομάδες – ενδεχομένως και περιθωριοποιημένες φωνές».
Τη ρωτώ αν θεωρεί απαραίτητο μέλος της συζήτησης και τις ακραίες φωνές που μπορεί να διαταράσσουν τις έννοιες του διαλόγου και της δημοκρατίας και μου εξηγεί ότι τέτοιες ακραίες φωνές δεν θα έπρεπε να έχουν θέση στο τραπέζι. Αναφέρω ότι στο όνομα του δημοκρατικού διαλόγου φιλοξενούνταν μέλη της Χρυσής Αυγής σε τηλεοπτικά πάνελ και η απάντησή της παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον:
«Πρέπει να πω ότι δεν θα καλούσαμε ποτέ στην κουβέντα για τη ρητορική μίσους κάποιον που θεωρεί ότι είναι εντάξει να βρίζει. Συνήθως προτάσσουν την ελευθερία του λόγου έναντι της πολιτικής ορθότητας οι ισχυροί. Όταν όμως πλήττεται η ελευθερία του αδύναμου, τότε μιλάμε για επιβολή του ισχυρότερου. Σίγουρα ο φασισμός δεν είναι άποψη. Στη συζήτηση διατυπώθηκε η ερώτηση αν καλώς εκδιώχθη ο Donald Trump από τα social media μετά τα γεγονότα στο Καπιτώλιο. Είναι πολύπλοκο ζήτημα καθώς ο Donald Trump είχε εκλεγεί αλλά παράλληλα διατύπωνε πολύ προβληματικές απόψεις που υποκινούσαν το μίσος. Στην περίπτωση της Χρυσής Αυγής μιλούσαμε για ένα φασιστικό μόρφωμα και μια εγκληματική οργάνωση. Εκεί δεν τίθεται καν θέμα δημοκρατίας».
Τα social media ως πλατεία | ένας άλλος καθρέφτης της κοινωνίας
Μιλάμε για δημοκρατία, μιλάμε για τις ελεύθερες φωνές αλλά και για τις κραυγές και την υστερία. Θέμα της ψηφιακής συζήτησης της Στέγης αλλά και της συζήτησης με την Πάσκουα Βοργιά είναι αυτή η νοητή «πλατεία» που αποτελούν τα social media και οι θαμώνες της πλατείας αυτής.
«Οι αντιπαραθέσεις στα social media μεγεθύνονται. Πολώνονται. Στα social media βλέπουμε πλέον πραγματικά τι υπάρχει εκεί έξω. Δεν είναι ότι ο ρατσισμός δεν υπήρχε πριν ως αντίληψη στην ελληνική κοινωνία. Απλά τώρα φαίνεται. Είναι μια πλατεία, ιδιωτικοποιημένη όπως λέει ο κ. Χριστόπουλος, στην οποία μπαίνουν όλοι και λένε ελεύθερα τις απόψεις τους – μέχρι ένα σημείο. Βλέπουμε πιο καθαρά τι πιστεύει ο κόσμος, τι συμβαίνει, το μίσος και την έχθρα που πάντα υπήρχαν. Σε περιόδους κρίσης αυτές οι ακραίες απόψεις εντείνονται, όπως και οι απόπειρες λογοκρισίας μέσα σε ένα πολύ θολό και προβληματικό τοπίο ελέγχου και επιτήρησης στις μέρες μας. Τίθεται διαρκώς τώρα τελευταία σε δοκιμασία η ίδια η έννοια της δημοκρατίας».
#psofos
Η Ιώ Βουλγαράκη πιστεύει ότι στα social media δεν συναντάμε διαφορετική άποψη από τη δική μας:
«Θεωρώ ότι ζούμε μια στιγμή και μια εποχή πολύ συντηρητική ακριβώς λόγω της συρρίκνωσης του δημόσιου χώρου. Η πανδημία έχει διαμορφώσει ένα τοπίο μέσω των social media στο οποίο συναναστρεφόμαστε ανθρώπους που έχουν μόνο την ίδια άποψη με εμάς. Ο κύκλος μας στα social είναι οι άνθρωποι που έχουν μόνο την ίδια άποψη με εμάς. Όταν δεν είναι, αυτό δεν ξέρουμε τι να το κάνουμε. Όταν διαβάζεις στα social «ψόφος» κλπ. καταλαβαίνεις ότι δεν είμαστε έτοιμοι για διάλογο».
Από τη ρητορική μίσους στη… «Μισαλλοδοξία»
Δεν θα μπορούσα να φανταστώ ιδανικότερο ταίριασμα για την ψηφιακή συζήτηση της Στέγης από την παράσταση της Ιώς Βουλγαράκη. Η παράσταση θέτει άλλωστε επί τάπητος τη δυσκολότερη ιστορία που έχει να διηγηθεί ο άνθρωπος, αυτή της αδυναμίας να επικοινωνήσει. Όπως λέει άλλωστε η ίδια πρόκειται για την ιστορία της συνύπαρξης των ανθρώπων στη Γη που μεταφέρεται σαν ένας εμφύλιος διαρκείας. Ο δικός της ορισμός της μισαλλοδοξίας σχετίζεται άμεσα με την ετερότητα.
«Για μένα μισαλλοδοξία είναι μία διαρκής ανάγκη να μετασχηματίσω τον άλλον, να τον κάνω να είναι όπως εγώ. Η μισαλλοδοξία έχει να κάνει με τον φόβο του άλλου, της ετερότητας. Είτε η ετερότητα έχει να κάνει με άποψη, είτε με ζητήματα ταυτότητας και φύλου, εθνικότητας. Υπάρχει ένας φόβος για την ετερότητα που κάνει κάποιον να ασκεί τέτοια πίεση ώστε να κάνει τον άλλο να πράξει όπως θα έκανε αυτός. Αυτό είναι μια παγίδα της ανθρώπινης φύσης, πολύ συχνή. Αναρωτιέμαι πολλές φορές μήπως πέφτω και εγώ σε αυτήν την παγίδα. Πόσο ώριμο διάλογο μπορώ να κάνω; Είναι μια αναπηρία. Έχουμε μια σοβαρή ανεπάρκεια στη συνύπαρξη. Αυτό καλλιεργείται από διαφόρων ειδών συστήματα, είτε είναι οικονομικά συστήματα είτε είναι θρησκευτικά συστήματα είτε είναι ακόμα και οικογενειακά. Αυτή μας η ανεπάρκεια οξύνεται αντί να επουλώνεται».
Η ερώτησή μου για τους ανθρώπους που αποφασίζουν για το πώς πρέπει να ζούμε οδηγεί τη σκηνοθέτιδα της «Μισαλλοδοξίας» στο να μου μιλήσει για τις ρωγμές στα αφηγήματα που μας εξουσίαζαν:
«Δεν νομίζω ότι το να αποφασίζουν άλλοι για το πώς πρέπει να ζούμε είναι κάτι καινούριο. Αυτό που συμβαίνει τώρα είναι ότι έχουμε κλειστεί σπίτι. Ξαφνικά συνειδητοποιούμε μια τέτοια λειτουργία των παγκόσμιων συστημάτων. Αυτό που παρακολουθούμε τώρα δεν είναι κάτι άλλο από αυτό που συνέβαινε όταν κάναμε την παράσταση ή νωρίτερα. Οι αποφάσεις των άλλων για μας ήταν πάντα εκεί. Τώρα το βλέπουμε γιατί η ζωή μας είναι σε παύση. Στην πραγματικότητα κάτι πρέπει να ταρακουνηθεί εκ νέου. Δεν είναι μια διαπίστωση του τελευταίου χρόνου. Υπάρχουν κυρίαρχα αφηγήματα που ταρακουνιούνται. Συμβαίνουν και πράγματα όπως είναι το #ΜeΤoo, που είναι μεγάλο ταρακούνημα του κυρίαρχου αφηγήματος που μας έλεγε πώς πρέπει να ζούμε. Είμαστε σε μια στιγμή που υπάρχει ρωγμή στην τάξη πραγμάτων που είχε εδραιωθεί όλα αυτά τα χρόνια.
Η εποχή του κυνισμού τελειώνει. Τον κυνισμό τον φάγαμε εργασιακά, πολιτικά, καλλιτεχνικά. Νομίζω ότι έρχεται μια εποχή πίστης. Από νεότερους ανθρώπους που μπαίνουν στα πράγματα χωρίς την αγωνία του να ενταχθούν κάπου. Αυτό είναι πολύ υγιές. Τους δίνει μια ελευθερία που εμένα με κάνει να ελπίζω».
https://www.youtube.com/watch?v=SbM-UkbA67s
