Πάμπλο Πικάσο: Ένας «ύποπτος ξένος» στο Παρίσι

"Picasso l'étranger": H έκθεση που εξερευνά την εποχή που η διασημότητα του Πικάσο τον έκανε ύποπτο στα μάτια των γαλλικών αρχών

Το 1900, ο νεαρός Πάμπλο Πικάσο θα αφήσει πίσω του τη Βαρκελώνη με μια βαλίτσα όνειρα και πινέλα. Προορισμός του το Παρίσι. Μια πόλη που «φλέγεται» από πνευματική και καλλιτεχνική φλόγα, όπου οι μετα-ιμπρεσιονιστές, οι fauves και άλλα καλλιτεχνικά κινήματα σηκώνουν ανάστημα στην αυστηρή λογική της Ακαδημίας Καλών Τεχνών. Φτωχός, ταλαντούχος και με την αλαζονεία του νεαρού της ηλικίας τους θα δουλέψει με πάθος, θα ζήσει με τόλμη, θα πειραματιστεί με την τέχνη του και θα κερδίσει τεράστια αναγνώριση, και παγκόσμια φήμη επαναπροσδιορίζοντας την τέχνη στον 20ό αιώνα.

Ωστόσο, για περισσότερα από 40 χρόνια, οι καταλανικές του διασυνδέσεις, οι κομμουνιστικές του τάσεις και η διασημότητά του αργότερα τον έκαναν ύποπτο στα μάτια της γαλλικής αστυνομίας και των υπηρεσιών πληροφοριών. Όταν ο Πικάσο εγκαταστάθηκε στη Μονμάρτρη ανάμεσα σε άλλους Καταλανούς μετανάστες, η πολιτική αστάθεια στη Γαλλία – μετά το σκάνδαλο γνωστό ως Υπόθεση Ντρέιφους και τη δολοφονία του Προέδρου Σαντί Καρνό από τον Ιταλό αναρχικό το 1894 – πυροδότησε ένα κύμα ξενοφοβίας και μισαλλοδοξίας. Και σίγουρα ο Πάμπλο Πικάσο δεν έμεινε ανεπηρέαστος από αυτήν την κατάσταση.

A receipt of Picasso’s French identity card application from 1935 © Archives de la Préfecture de Police de Paris. © Succession Picasso 2021
Zayas Georges de (1898-1967) (attribué à), Portrait de Picasso dans l’atelier de la rue Schoelcher. Paris, vers 1915-1916. Photographie, épreuve gélation-argentique. Paris, Musée national Picasso – Paris. Don succession Picasso, 1992, archives personnelles de Pablo Picasso. © Georges de Zayas. Photo © RMN-Grand Palais (Musée national Picasso-Paris) / Adrien Didierjean. © Succession Picasso 2021
Picasso Pablo (dit), Ruiz Picasso Pablo (1881-1973). Paris, musée national Picasso – Paris. MP1982-52.

Αν και συχνά θεωρείται δεδομένο πως όλα έχουν ειπωθεί για τη ζωή και το έργο του μεγάλου αυτού ζωγράφου, ποιος ξέρει για τα εμπόδια που αντιμετώπισε ο νεαρός αυτός ταλαντούχος ζωγράφος που φθάνει στο Παρίσι χωρίς να ξέρει ούτε μια λέξη στα γαλλικά; Πώς κατάφερε να κάνει τις πρώτες του επαφές και να αναπτύξει φιλίες με διάνοιες της εποχής του; Γιατί απορρίφθηκε η αίτησή του για πολιτογράφηση το 1940; Και πώς ένιωσε όταν το έργο του γιορτάστηκε σε όλο τον δυτικό κόσμο, αλλά παρέμεινε αόρατο στα μουσεία της χώρας υποδοχής του μέχρι το 1947;

Οι διασυνδέσεις, η καταγωγή του, η γλώσσα του, η τεράστια ξαφνική επιτυχία του (το 1901 παρουσιάζει την πρώτη του έκθεση στο Vollard Gallery και όλα τα βλέμματα του καλλιτεχνικού Παρισιού στρέφονται αμέσως πάνω του) και αναγνώρισή του ήταν μερικές μόνο από τις αφορμές που τον καθιστούσαν ύποπτο από τις αρχές της Γαλλίας.

Anonyme. Service des étrangers de la préfecture de Police de Paris. Années 1930 © Archives de la Préfecture de Police de Paris. © Succession Picasso 2021

Το 1937, ο Alfred Barr, ο πρώτος διευθυντής του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη, απέκτησε για το μουσείο το “Les Demoiselles d’Avignon” (1907) του Πικάσο. Εκτέθηκε μαζί με το αριστούργημα “Guernica” (1937), που αποδοκίμαζε τη φρίκη του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου, στην αναδρομική έκθεση του MoMA το 1939, “Picasso: Forty Years of His Art”. Στις 3 Απριλίου 1940, εβδομάδες πριν από τη συνθηκολόγηση της Γαλλίας στη Γερμανία στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η αίτηση του Πικάσο για τη γαλλική υπηκοότητα απορρίφθηκε. Ήταν στόχος της ξενοφοβίας και της πολιτικής ταυτότητας.

Αυτό είναι ένα μικρό δείγμα των άγνωστων πτυχών της ζωής του. Λίγα είχαν μέχρι σήμερα γίνει γνωστά. Η ιστορικός Annie Cohen-Solal ξεκίνησε το 2015 μια ενδελεχή, και απαιτητική έρευνα των αστυνομικών φακέλων 40 ετών του Ισπανού ζωγράφου σε μια προσπάθεια να διερευνήσει την πορεία του με πρόθεση να απαντήσει σε πολλά από αυτά τα ερωτήματα. Χαμένα έγγραφα, αρχεία σκονισμένα, φάκελοι ξεχασμένοι. Διασταυρώνοντας τα αρχεία της αστυνομίας με τα προσωπικά αρχεία του καλλιτέχνη που φυλάσσονται στο Μουσείο Πικάσο στο Παρίσι κατάφερε να συνθέσει σε μια χρονολογική βάση το παζλ της ζωής του ως παρία από την άφιξή του στη Γαλλία μέχρι τον θάνατό του το 1973.

Τα ευρήματα της έρευνάς της αποτελούν και το βασικό θέμα μιας έκθεσης τέχνης που επιμελήθηκε, με τίτλο “Picasso, l’Étranger” («Πικάσο, ο ξένος»), που πρόκειται να παρουσιαστεί στις 4 Νοεμβρίου στο Εθνικό Μουσείο Ιστορίας Μετανάστευσης στο Παρίσι, σε συνεργασία με τα Μουσεία Πικάσο του Παρισιού, της Βαρκελώνης και της Αντίμπ.

Η έρευνα της Cohen-Solal σε ανεξερεύνητα αρχεία αποκαλύπτει μια νέα αφήγηση για τα χρόνια του Πικάσο στη Γαλλία. Τον Ιούνιο του 1901, την ώρα της έκθεσής του στην γκαλερί Vollard, η αστυνομία θα δημιουργήσει αμέσως ένα φάκελο για τον νεαρό καλλιτέχνη που εμφανίστηκε σχεδόν από το πουθενά και ξαφνικά «επιβάλει» το αριστοτεχνικό του έργο, και στη συνέχεια θα τον παρακολουθήσει για δεκαετίες. Για σαράντα χρόνια, στα μάτια των γαλλικών αρχών, ο Πικάσο ανήκε στην κατηγορία εισβολέας, ξένος, ριζοσπάστης, πρωτοποριακός καλλιτέχνης—ταμπέλες που φαινομενικά αγνόησε, αλλά που αναμφισβήτητα επηρέαζαν την καθημερινή ζωή και το έργο του. Η συγγραφέας και επιμελήτρια Annie Cohen-Solal επιμένει ότι η κατάσταση του Πικάσο ως ξένος στη Γαλλία διαμόρφωσε βαθιά την καλλιτεχνική του δημιουργικότητα.

Picasso Pablo (dit), Ruiz Picasso Pablo (1881-1973). Paris, musée national Picasso – Paris. MP165.
Pablo Picasso, Chat saisissant un oiseau, 22 avril 1939. Paris, musée national Picasso – Paris. Photo © RMN-Grand Palais (Musée national Picasso-Paris) / Mathieu Rabeau. © Succession Picasso 2021
Pablo Picasso, La Lecture de la Lettre, 1921. Paris, musée national Picasso – Paris. Photo © RMN-Grand Palais (Musée national Picasso-Paris) / Mathieu Rabeau © Succession Picasso 2021
Pablo Picasso, Un Homme à la mandoline. Automne 1911. Paris, musée national Picasso – Paris. Photo © RMN-Grand Palais (Musée national Picasso-Paris) / Adrien Didierjean. © Succession Picasso 2021

Μέσα από περίπου 200 έργα τέχνης καθώς και κινηματογραφικά και αρχειακά έγγραφα που περιλαμβάνουν αστυνομικές αναφορές, αιτήσεις παραμονής του καλλιτέχνη, αίτηση υπηκοότητας αλλά και επιστολές προς τη μητέρα του και άλλα προσωπικά αρχεία, η έκθεση ρίχνει φως στη ζωή και στην καλλιτεχνική εξέλιξη του Πικάσο ως υπόπτου σε εξορία.

Ο κατάλογος της έκθεσης είναι ένα βιβλίο που φιλοξενεί 23 συγγραφείς και διανοούμενους από διάφορους χώρους σε μια συζήτηση του θέματος «Ξένος» σε μια χώρα και αποτελεί συνέχεια του βιβλίου της Cohen-Solal με τίτλο “Un Étranger Nommé Picasso” με περισσότερες από 700 σελίδες που διαβάζεται απνευστί σαν ένα κινηματογραφικό θρίλερ κατασκοπείας και δημοσιεύθηκε τον Απρίλιου του 2021 ενώ πρόκειται να εκδοθεί στα αγγλικά το 2023.

Η Cohen-Solal έχει μια ιδιαίτερη σχέση με τους ομογενείς και τους μετανάστες. Στο παρελθόν έχει δημοσιεύσει τις βιογραφίες του καλλιτέχνη Mark Rothko αλλά και του γκαλερίστα Leo Castelli, και οι δύο μετανάστες στην Αμερική. Η γνώση που μπορεί να προσφέρει η προοπτική της τέχνης και της μετανάστευσης σε κοινωνικά ζητήματα είναι σημαντική.

Pablo Picasso et Carlos Casagemas, Lettres aux Reventos. 25 octobre 1900 Dr Jacint Reventos i Conti Collection / ou Fondacio Picasso-Reventos (Barcelone). En dépôt au Musée Picasso Barcelone. © Succession Picasso 2021
Pablo Picasso, Coq tricolore à la croix de Lorraine, 1945. Paris, musée national Picasso – Paris. Photo © RMN-Grand Palais (Musée national Picasso-Paris) / image RMN-GP © Succession Picasso 2021

Πέρα από το σημαντικό καλλιτεχνικό του έργο, ο Πικάσο ήταν επίσης ένα οξυδερκές πολιτικό πνεύμα πολύτιμο για τον πολιτισμικό εκσυγχρονισμό της Γαλλίας. Το 1955 έφυγε για πάντα από το Παρίσι για να εγκατασταθεί στο Midi. Εκεί, θα επανεφεύρει τον εαυτό του ως καλλιτέχνη και επιφανή «ξένο» συνεργαζόμενος και αναδεικνύοντας τη δουλειά και το έργο ντόπιων τεχνιτών, αμφισβητώντας ανοιχτά τα πρότυπα της αισθητικής που κυριαρχούσαν τότε στη γαλλική καλλιτεχνική σκηνή.

Σήμερα, εν μέσω μιας παγκόσμιας μεταναστευτικής κρίσης, επιβάλλεται να επανεκτιμηθεί η πορεία και το έργο του Πικάσο. Γιατί η προσωπική του οδύσσεια, η πορεία του ως ξένος και η δύναμή του να επηρεάσει και να διαμορφώσει τάσεις αποτελούν ισχυρά πρότυπα για την εποχή μας.

Info έκθεσης:

“Picasso l’étranger” | 4 Νοεμβρίου 2021 – 13 Φεβρουαρίου 2022

Εγγραφείτε στο newsletter μας

Κάθε Σάββατο θα λαμβάνετε στο e-mail σας το newsletter του ελc με τις προτάσεις μας για την εβδομάδα!

Podpourri. Ιστορίες που ακούγονται

Ακολουθήστε το ελculture.gr στο Google News

το ελculture σας προσκαλεί σε εκδηλώσεις

ΓΡΑΨΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΟΥ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.