Oι ακτιβίστριες KlimaSeniorinnen στην Ελλάδα: Κλιματική Δικαιοσύνη και Ισότητα

«Είναι πολύ σημαντικό να ενωθούμε και να αντιταχθούμε σε κυβερνητικές πολιτικές για να ζήσουμε σε βιώσιμο κόσμο»

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής κάνουν εντονότερες τις ανισότητες μεταξύ των φύλων σε σχέση με τις διακρίσεις, τις απειλές για την υγεία, την απώλεια βιοτικών πόρων, τις εκτοπίσεις, τη μετανάστευση, τη φτώχεια, την εμπορία ανθρώπων, τη βία, τη σεξουαλική εκμετάλλευση, την επισιτιστική ανασφάλεια και την πρόσβαση σε υποδομές και βασικές υπηρεσίες.

Σύμφωνα με το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 16ης Ιανουαρίου 2018 σχετικά με τις γυναίκες, την ισότητα των φύλων και την κλιματική δικαιοσύνη οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής βιώνονται διαφορετικά από τις γυναίκες και τους άνδρες, καθότι οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες και αντιμετωπίζουν μεγαλύτερους κινδύνους και βάρη για λόγους, που κυμαίνονται από την άνιση πρόσβαση στους πόρους, την εκπαίδευση, τις ευκαιρίες απασχόλησης και τα δικαιώματα γης, έως τα κοινωνικά και πολιτιστικά πρότυπα και εμπειρίες.

Από τα 1,3 δισεκατομμύρια άτομα που ζουν σε συνθήκες φτώχειας σε ολόκληρο τον κόσμο, το 70% είναι γυναίκες και βέβαια οι φτωχοί πληθυσμοί ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές, ευάλωτες σε καιρικά φαινόμενα. Παράλληλα οι γυναίκες και τα παιδιά έχουν 14 φορές περισσότερες πιθανότητες να χάσουν τη ζωή τους σε σύγκριση με τους άνδρες, όταν συμβαίνουν φυσικές καταστροφές.

Για να αναφέρουμε συγκεκριμένα παραδείγματα, η κλιματική αλλαγή οδηγεί τις νεαρές γυναίκες στη Βόρεια Κορέα σε παραδοσιακές πρακτικές, όπως ο πρώιμος γάμος και ο ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων. Σύμφωνα με την έρευνα του Κέντρου Πούλιτζερ τον Μάρτιο 2020, τρεις περίοδοι ξηρασίας σχετικές με την κλιματική αλλαγή, τις οποίες ακολούθησε ένα κύμα ακρίδων, οδήγησαν στην εξαφάνιση των φυσικών πόρων και στον θάνατο αρκετών ζώων. Αυτό με τη σειρά του αναγκάζει τις οικογένειες που ζουν σε άθλιες συνθήκες να πάρουν τις κόρες τους από το σχολείο, να τις στείλουν για περιτομή σε χώρες, όπου αυτό είναι δυνατό, καθώς και να τις παντρέψουν στην Κένυα για να εξασφαλίσουν χρήματα. Σύμφωνα δε με το Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, η καταστροφή βασικών υποδομών μειώνει την ποιότητα και την προσβασιμότητα σε υπηρεσίες σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας, έχοντας ως αποτέλεσμα ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και θανάτους κατά τη γέννα.

Από την επίσκεψη των KlimaSeniorinnen στην Αθήνα

Κι όμως, οι γυναίκες είναι υπεύθυνες για περισσότερο από το 70% των εργασιών που σχετίζονται με το νερό και τη διαχείρισή του σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην Αφρική, οι γυναίκες παράγουν περισσότερο από το 90% των βασικών τροφίμων ενώ, ταυτόχρονα, κατέχουν μόνο το 1% περίπου της καλλιεργήσιμης γης.

Επίσης, το 70% του συνόλου των γυναικών απασχολείται στον γεωργικό τομέα, αλλά σπανίως συμμετέχει στην ανάπτυξη πολιτικών για το κλίμα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΟΗΕ, σχεδόν τα δύο τρίτα του αναλφάβητου παγκόσμιου πληθυσμού παραμένουν γυναίκες, ενώ η πρόσβαση στην ενημέρωση και την εκπαίδευση είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της αυτονομίας των γυναικών, ιδίως κατά τη διάρκεια καταστροφών.

Στα τέλη Ιανουαρίου, η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ) και το ελληνικό γραφείο της Greenpeace διοργάνωσαν στο Goethe-Institut Athen συζήτηση για την κλιματική κρίση και τα ανθρώπινα δικαιώματα στο πλαίσιο επίσκεψης των KlimaSeniorinnen, μιας δυναμικής ομάδας ακτιβιστριών από την Ελβετία που έχει προσφύγει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για τη λήψη μέτρων κατά της κλιματικής αλλαγής. Οι KlimaSeniorinnen ταξίδεψαν με τρένο από την Ελβετία μέσω Μπάρι και παραξενεύτηκαν από τα… ανθισμένα λουλούδια που είδαν στη ζεστή, χειμωνιάτικη  Ελλάδα.

Συμμετοχή στις ‘Αόρατες Διαδρομές’ της Σχεδίας

Οι KlimaSeniorinnen ξεκίνησαν το 2016 από λίγες γυναίκες, και με την στήριξη αρχικά της Greenpeace, με το σκεπτικό ότι οι ηλικιωμένες γυναίκες έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο θνησιμότητας λόγω των αυξανόμενων καυσώνων στην Ελβετία. Σήμερα αριθμούν πάνω από 2.000 μέλη. Η οργάνωση προσέφυγε αρχικά στα ελβετικά δικαστήρια λόγω ελλιπούς δράσης κατά της κλιματικής αλλαγής, ωστόσο οι προσφυγές τους απορρίφθηκαν. Τελικά το 2020 απευθύνθηκαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο θα ξεκινήσει τη δημόσια συζήτηση της προσφυγής τους σε Ευρεία Σύνθεση στις 29 Μαρτίου 2023:

«Μας δίνει θάρρος το γεγονός ότι το ΕΔΑΔ ασχολείται και δίνει προτεραιότητα στο θέμα. Στη χώρα μας μας πήρε 7 χρόνια. Ίσως αν το ελβετικό δικαστήριο είχε γίνει τα τελευταία δύο χρόνια με αυτή την τεράστια αλλαγή στο κλίμα, θα θεωρούσε πιο αποδεδειγμένο το πρόβλημα!», λένε.

Η 72χρονη Ρόζμαρι Βίντλερ- Βάλτι, συμπρόεδρος των KlimaSeniorinnen είπε στη συζήτηση:

«Ως ηλικιωμένες γυναίκες είμαστε υπό τον κίνδυνο όλο και πιο μεγάλων καυσώνων, άρα και μεγαλύτερης θνησιμότητας και η Ελβετία δεν μας προστατεύει, άρα παραβιάζει τα άρθρα 2 και 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Οι ηλικιωμένοι, οι γυναίκες και τα παιδιά, όπως έχει επιβεβαιωθεί και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, πλήττονται από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η προσφυγή μας είναι λοιπόν πολύ συγκεκριμένη και έχει να κάνει με την ευαλωτότητα, καθώς οι ηλικιωμένες γυναίκες είναι πιο ευπαθείς από τους άντρες».

Από συνάντηση με συλλογικότητες του γυναικείου κινήματος

Σημειώνεται ότι λόγω του καύσωνα το καλοκαίρι του 2022 πέθαναν στην Ελβετία 1.700 ηλικιωμένοι παραπάνω από άλλες χρονιές ενώ, σύμφωνα με έρευνα του ελβετικού Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας, μεγαλύτερο κίνδυνο θνησιμότητας λόγω ζέστης έχουν τα άτομα άνω των 75 ετών και κυρίως οι γυναίκες.

«Η όποια απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου θα αφορά όλα τα μέλη του Συμβουλίου Ευρώπης. Είναι λοιπόν επιτυχία για το κλιματικό κίνημα, γιατί αυξάνει τη διεθνή ευαισθητοποίηση και συνδέει το κλίμα με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Έχουμε επισκεφθεί διάφορες χώρες για να ενθαρρύνουμε τον κόσμο να αναλάβει πρωτοβουλίες για άσκηση πίεσης ή έννομων μέσων. Στο ΕΔΑΔ έχουν γίνει άλλες τρεις προσφυγές, από τη Γαλλία, τη Νορβηγία και την Πορτογαλία, με τους οποίους είμαστε σε επαφή. Παγκοσμίως έχουν γίνει πάνω από 2000 αγωγές για κλιματική αλλαγή. Αυτή η πίεση ίσως οδηγήσει σε εξελίξεις».

Για τις γυναίκες και τους ηλικιωμένους μίλησαν και η κυρία Ελίζαμπεθ Μεσθεναίου από τις οργανώσεις Age Platform Europe και 50και Ελλάς και η κα Ιωάννα Μάρκου από την Ένωση Γυναικών άνω των 40-“Α40s“.

Η κα Ιωάννα Μάρκου σε παρέμβαση μέσω διαδικτύου

Όπως είπε η κα Μάρκου, οι μεγαλύτερες γυναίκες βιώνουν διπλές διακρίσεις στην πρόσβαση στην απασχόληση, στους μισθούς, στις συνθήκες εργασίας και τη συνταξιοδότηση. Πολλές ζουν μόνες και επίσης έχουν μικρότερη πρόσβαση σε πόρους, όπως τεχνολογία και δια βίου εκπαίδευση που θα τις βοηθούσαν να προσαρμοστούν καλύτερα στην κλιματική αλλαγή. Επίσης αυξάνεται και κάθε είδους βία απέναντί τους. Οι γυναίκες αυτές αποτελούν τον νούμερο ένα πληθυσμό άτυπων φροντιστών άλλων ανθρώπων, μεγαλύτερων ή παιδιών.

Παρά την ευαλωτότητά τους όμως δεν μπορούν να είναι μόνο θύματα, αλλά και ενεργοί παράγοντες, συνεπώς χρειάζεται κίνητρο και προοπτική για να δραστηριοποιηθούν. Η κυρία Μεσθεναίου είπε χαρακτηριστικά:

«Δεν έχουμε στοιχεία για θανάτους από κρύο ή ζέστη και οι ηλικιωμένοι ζουν συχνά άρρωστοι και μόνοι σε σπίτια χωρίς μόνωση. Δεν είμαστε απόμαχοι, είμαστε πολίτες και παλεύουμε. Όλοι θα γίνετε μεγάλοι, αν είστε τυχεροί, οπότε αφορά όλους μας!».

Ο Νίκος Χαραλαμπίδης, Διευθυντής του ελληνικού γραφείου της Greenpeace αναφέρθηκε σε πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, σύμφωνα με την οποία έχουμε 12 χιλιάδες πρόωρους θανάτους ετησίως ως αποτέλεσμα της περιβαλλοντικής ρύπανσης:

«Η επιστήμη θέτει πολύ πιο φιλόδοξους στόχους, αν θέλουμε να μειώσουμε επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής – γιατί να τις αποτρέψουμε δεν μπορούμε πια», είπε χαρακτηριστικά. Για πρώτη φορά την περασμένη χρονιά η Greenpeace σχολίασε απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας για τις εξορύξεις. «Μια απόφαση που απέφυγε να μπει στην ουσία, θυμίζοντας τα ελβετικά δικαστήρια που προαναφέρθηκαν. Υπάρχουν χιλιάδες περιπτώσεις ανθρώπων και οργανώσεων που έχουν προσφύγει στα δικαστήρια και αναμένεται τσουνάμι προσφυγών διεθνώς. Το 2023 ίσως να είναι η χρονιά που θα αναγκαστούν οι κυβερνήσεις να αναθεωρήσουν τις δειλές πολιτικές τους για το κλίμα».

Ο κ. Νίκος Χαραλαμπίδης στο πάνελ με τις KlimaSeniorinnen

Η ενεργειακή κρίση είχε ξεκινήσει πριν τον πόλεμο Ουκρανίας, λέει ο κ. Χαραλαμπίδης:

«Γίνεται επίσημα λόγος για απολιγνιτοποίηση, ωστόσο δεν μας λένε ότι θα γίνει τεράστια διείσδυση αερίου και ενεργειακών πηγών που ενδιαφέρει τους ομίλους, αλλά δεν είναι αποδοτικό για κλίμα και κοινωνία. Τους στόχους της Συμφωνίας του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή δεν τους πετυχαίνουμε, είμαστε ενεργειακά σπάταλη κοινωνία. Επιδοτούμε το αέριο για θέρμανση, ενώ καταρχάς χρειάζεται να βελτιώσουμε τα σπίτια μας που απαιτούν ανά τετραγωνικό μέτρο διπλάσια ενέργεια απ’ ό,τι τη Δανία. Πώς θα μηδενίσουμε τις εκπομπές; Οι ίδιοι όμιλοι που μας πνίγουν στο αέριο θα πάρουν τεράστιες επιδοτήσεις για να γυρίσουν σε πράσινες μορφές ενέργειας. Δεν θα πετύχουμε όμως έτσι την κοινωνική δικαιοσύνη, αντιθέτως θα επιτείνουμε την κρίση και τις ανισότητες. Πρέπει να στοχεύσουμε στην αποκεντρωμένη παραγωγή. Η Ελλάδα έχει παλιό κτηριακό απόθεμα, ήλιο και αέρα, ακόμα και γεωθερμία. Υπάρχουν εύκολες λύσεις, αλλά δεν τις έχουμε αξιοποιήσει».

Ο κ. Χαραλαμπίδης ανέφερε πάντως κάποια θετικά παραδείγματα στην Ελλάδα, όπως το Tavros Project, μια παλιά προσφυγική πολυκατοικία στον Ταύρο που μετατράπηκε σε κτήριο μηδενικών εκπομπών. Αναμένονται όμως και οι κρατικές πρωτοβουλίες για τις παλιές, ενεργοβόρες πολυκατοικίες. Αναφέρθηκε επίσης στα ανταποδοτικά τέλη, π.χ για τις πλαστικές σακούλες. «Δεν έχουν πάει σε τσέπες, αλλά έχει μείνει σε ταμείο κι ακόμα ψάχνουμε να βρούμε τι γίνεται, πώς θα αξιοποιηθούν».

«Οι KlimaSeniorinnen συνδυάζουν την εμμονή εφήβου με τη μεθοδικότητα ώριμου πολίτη και μας θυμίζουν ότι οι πολίτες έχουμε τη δύναμη στα χέρια μας», παρατήρησε ο κ. Χαραλαμπίδης. «Τα ανθρώπινα δικαιώματα και το περιβάλλον αντιμετωπίζονται παράλληλα. Η πολιτική και η οικονομία σφυρίζουν αδιάφορα. Ας δούμε λοιπόν τι ξεκινά ο καθένας να αλλάζει και να πιέσουμε την πολιτεία και τον επιχειρηματικό κόσμο να κάνει αυτά που οφείλει».

Από την επίσκεψη των KlimaSeniorinnen στην Αθήνα

Τα νομικά της φώτα μας έδωσε η κυρία Μαρία Γαβουνέλη, Πρόεδρος της ΕΕΔΑ, Καθηγήτρια Διεθνούς Δικαίου Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ:

«Ο τρόπος που χρησιμοποιούμε ένδικα βοηθήματα για αλλαγές κυβερνητικής πολιτικής, είναι πολύ σημαντική εξέλιξη. Μέχρι σήμερα η κλιματική αλλαγή ήταν θέμα διεθνούς δικαίου, δηλαδή υψηλής πολιτικής που σταματά σε ένα διεθνές κείμενο και σπάνια βλέπουμε απτή εφαρμογή. Ο μέσος πολίτης δεν βλέπει τη διεθνή διαπραγμάτευση. Αυτό που συμβαίνει εδώ είναι μια μετατροπή αυτών των ζητημάτων σε σχέση δικαστική, μια σχέση ανάμεσα στον πολίτη και το κράτος, όπου ο πολίτης με μορφή δικογράφου διεκδικεί από το κράτος να αναλάβει τις υποχρεώσεις του. Το δε δικαστήριο διατάζει την κυβέρνηση να κάνει αυτό που απαιτείται στο πλαίσιο της επιστήμης και της οικονομικής της δυνατότητας».

Η κα Μαρία Γαβουνέλη στο πάνελ

«Το Συμβούλιο της Επικρατείας ουσιαστικά δημιούργησε το ελληνικό δίκαιο περιβάλλοντος, καθώς έθεσε τις προϋποθέσεις, βάσει των οποίων καταρτίστηκαν οι νόμοι», λέει η κα Γαβουνέλη. «Δικαστές και δικηγόροι έμαθαν για θέματα κλιματικής αλλαγής μέσα από αυτές τις υποθέσεις. Η πρώτη περιβαλλοντική υπόθεση που έφτασε στο ΣτΕ ήταν το 1982 για την Πύλο. Το δικαστήριο τότε αποφάνθηκε ότι το έννομο συμφέρον για θέματα περιβάλλοντος δεν έχει να κάνει με κατοίκους συγκεκριμένης περιοχής που πλήττεται, αλλά με όλους μας, γιατί όλοι μετέχουμε στο περιβάλλον. Είναι λοιπόν πολύ ανοικτά τα ελληνικά δικαστήρια σχετικά με το έννομο συμφέρον. Οι νέες καταστάσεις όμως έχουν μια δυσκολία: Δεν αφορούν σε μεμονωμένες πράξεις, όπως μια οικοδομική άδεια ή άδεια λειτουργίας εργοστασίου κλπ, αλλά σε πράξεις κυβερνητικής πολιτικής για την κλιματική αλλαγή, που είναι πολύ ευρύ θέμα. Δύσκολα ένα δικαστήριο θα πει σε μια νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση τι πολιτική να ασκήσει και με ποια οικονομικά μέσα. Το βασικό είναι λοιπόν να προσφύγεις με συγκεκριμένο αίτημα. Γίνεται τότε στάθμιση συμφερόντων με το δημόσιο συμφέρον, πχ  είναι ωφέλιμο να έχουμε περισσότερα ορυκτά καύσιμα ή πρέπει να πάμε πολύ άμεσα σε καθαρές πηγές ενέργειας;».

Xρειάζεται εμείς οι ίδιοι καταρχάς ν’ αλλάξουμε και να ξεβολευτούμε, παρατηρεί η κα Γαβουνέλη. «Όταν όλοι θα έχουμε άμεση σχέση με το πρόβλημα –  θα πληρώνουμε περισσότερα, θα παγώνουμε, θα ζεσταινόμαστε – και θα έχουμε αξιώσεις, τότε θα αλλάξουν τα πράγματα. Μέχρι πρότινος οι δικαστικές αποφάσεις μιλούσαν για μελλοντικό κίνδυνο. Η τελευταία απόφαση Μπίλυ κατά Αυστραλίας για το στενό του Τόρρες αναφέρει ότι υπάρχει πρόβλημα τώρα, όχι στο μέλλον. Άρα δεν μιλάμε για τις νεότερες γενιές, αλλά για τις τρέχουσες, που πρέπει να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα ενόψει και της γενικής απομείωσης των φυσικών και οικονομικών δυνάμεών τους». Στα Ηνωμένα Έθνη ξεκινάει η συζήτηση, όπου συμμετέχει και η ΕΕΔΑ και όλοι οι φορείς ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για μια νέα σύμβαση για την τρίτη ηλικία, όπου θα περιλαμβάνει και αυτό το ζήτημα.

Από συνάντηση με συλλογικότητες του γυναικείου κινήματος

Μιλώντας για την υπόθεση των KlimaSeniorinnen, η κα Γαβουνέλη σχολίασε ότι η προσφυγή στο ΕΔΑΔ δείχνει τη δύναμη του πολίτη να βάλει το κράτος σε διαδικασία απάντησης, ακόμα και να το εκθέσει:

«Η καλύτερη ευαισθητοποίηση είναι η διαδικασία ελέγχου. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είναι αποτελεσματικό. Ωστόσο, ακόμα κι αν υπάρξει θετικό αποτέλεσμα, θα επιδικάσει μια εύλογη αποζημίωση που δεν θα σε κάνει πλούσιο και θα ζητήσει από τις κυβερνήσεις να λάβουν αναγκαία μέτρα για να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή. Στο ΕΔΑΔ υπάρχει όμως μηχανισμός  ελέγχου εκτέλεσης των αποφάσεων, όπου τουλάχιστον κάθε εξάμηνο σε μεγάλη σύναξη ερωτώνται οι χώρες για τις δράσεις τους, καθώς ελέγχονται βάσει των εκθέσεων που υποβάλλονται. Στο διεθνές δίκαιο το να σε εγκαλέσει κάποιος για πράξεις ή παραλείψεις είναι πολύ σημαντικό, είναι ένας μοχλός πίεσης».

Όπως είπε εν κατακλείδι και η Ρόζμαρι από τις KlimaSeniorinnen:

«Δεν πρέπει να μιλάμε για κλιματική αλλαγή, αλλά για κλιματικές καταστροφές. Θα είναι πολύ σημαντικό να ενωθούμε και να αντιταχθούμε σε κυβερνητικές πολιτικές για να ζήσουμε σε βιώσιμο κόσμο. Δεν έχουμε κάποιον άλλον πλανήτη να ζήσουμε, αν καταστρέψουμε τον δικό μας».

Εγγραφείτε στο newsletter μας

Κάθε Σάββατο θα λαμβάνετε στο e-mail σας το newsletter του ελc με τις προτάσεις μας για την εβδομάδα!

Podpourri. Ιστορίες που ακούγονται

Ακολουθήστε το ελculture.gr στο Google News

το ελculture σας προσκαλεί σε εκδηλώσεις

ΓΡΑΨΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΟΥ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.