Από τις 14 Μαρτίου κλειστό, με τον πολιτισμό να «μένει σπίτι», το Μουσείο Ακρόπολης γιόρτασε τα 11 χρόνια του τον Ιούνιο, με την επαναλειτουργία του, μετά από τρεις μήνες lockdown. Με τον Δημήτριο Παντερμαλή στο τιμόνι του, ως Πρόεδρο και άνθρωπο συνδεδεμένο απόλυτα με το μουσείο από την πρώτη μέρα της θεμελίωσής του, το μουσείο κατάφερε ένα χρόνο νωρίτερα, τον Ιούνιο του 2019, μετά από 25 χρόνια εργασιών και αναμονής να ανοίξει στο κοινό ένα ακόμα επίπεδο, κάτω από το κτήριο του μουσείου με την αρχαιολογική ανασκαφή που αποκαλύπτει μια γειτονιά της αρχαίας Αθήνας με τα σπίτια, τα λουτρά και τα εργαστήρια και μας υπενθυμίζει ότι άνθρωποι σαν αυτούς τους κατοίκους ήταν αυτοί πίσω από τα σπουδαία έργα, τα αριστουργήματα των παραπάνω ορόφων.
Με τον Δημήτριο Παντερμαλή, έναν επιστήμονα ανήσυχο, επίμονο, ανοιχτό στις προκλήσεις της επόμενης μέρας, το μουσείο όχι μόνο κατάφερε να προσελκύσει περισσότερους από 14.500.000 επισκέπτες στην περίοδο της λειτουργίας του, να αποσπάσει διεθνή βραβεία και να βρεθεί σε διεθνείς αξιολογήσεις σταθερά ανάμεσα στα πέντε πιο δημοφιλή αρχαιολογικά μουσεία και τα εικοσιπέντε πιο δημοφιλή παγκοσμίως, αλλά να γίνει ένα μουσείο αγαπητό, δημοφιλές στους κατοίκους της Αθήνας και τους επισκέπτες από όλο τον κόσμο, ένα μουσείο συνδεδεμένο σε κάθε επίπεδο με τη ζωή της πόλης.
Αν ο κ. Παντερμαλής μπορεί να δείξει στον επισκέπτη του μουσείου, -σε μια από τις πολλές βόλτες που κάνει κατά τη διάρκεια της ημέρας στις αίθουσες του για να ακούσει τα σχόλια των επισκεπτών και να μιλήσει μαζί τους-, όχι μόνο τον τόπο αλλά και τον τρόπο με τον οποίο γεννήθηκε ο δυτικός πολιτισμός μέσα από τα εκθέματα του μουσείου, δείχνει παράλληλα σε όλους μας τον τρόπο με τον οποίο ένα μουσείο μπορεί να είναι εξωστρεφές, πρώτο στις προτιμήσεις του νεανικού κοινού, αναπόσπαστο κομμάτι ενός αθηναϊκού περιπάτου σε κάθε επίπεδο και με όλες τις δραστηριότητές του.
Ίσως είναι ο πιο ευχαριστημένος άνθρωπος που έχω συναντήσει μετά την καραντίνα και από το σημείο που καθόμαστε δεν τραβά το βλέμμα του από την είσοδο του μουσείου που υποδέχεται τους πρώτους επισκέπτες. Για έναν άνθρωπο που δεν μπορεί να ησυχάσει, που τον σκοτώνει το να κάθεται ήρεμα και έχει μάθει να ασχολείται με πλήθος θεμάτων, που το μουσείο είναι η ουσία της ζωής του, η δύσκολη περίοδος της καραντίνας ήταν μια δημιουργική περίοδος εντατικών εργασιών σε πολλούς χώρους του. Οι νέοι επισκέπτες μπορούν ήδη να απολαύσουν τους καρπούς αυτής της εργασίας του προέδρου και των ανθρώπων του μουσείου που αξιοποίησαν ψύχραιμα και συνειδητά την αναγκαστική αναστολή της λειτουργίας του.
«Ήταν μια περίεργη και ασυνήθιστη εμπειρία. Γιατί η άποψή μας είναι ότι τα μουσεία είναι για τους επισκέπτες τους, κάνουμε ό,τι μπορούμε για να ανταποκριθούμε στις προσδοκίες των επισκεπτών αλλά αν δεν έχεις επισκέπτες ή δεν επιτρέπεται να έχεις, είναι θέμα», λέει ο κ. Παντερμαλής. «Ως υποκατάστατο βρήκαμε το γεγονός να αναπτύξουμε την ενεργητικότητά μας σε διάφορα θέματα βελτίωσης υποδομών του μουσείου, βελτίωσης των εκθέσεων, προγραμματισμού για το μέλλον, κάναμε πάρα πολλά πράγματα, από βασικούς καθαρισμούς που δεν είχαν γίνει ποτέ, γιατί δεν μπορούσαν να γίνουν, αφού το μουσείο είναι επτά μέρες την εβδομάδα ανοιχτό, και επίσης βελτιώθηκαν πολλά πράγματα, όπως τα αυτόματα πετάσματα ενώ στήσαμε και νέα γλυπτά. Αυτό ήταν μια καλή ισορροπία ώστε το μουσείο να υποδεχτεί τους πρώτους επισκέπτες μετά από όλο αυτό το διάστημα.
Ξεκινήσαμε δειλά με 132 επισκέπτες την πρώτη ημέρα και φτάσαμε μέχρι τους 800-900 επισκέπτες. Συνολικά, μέσα σε ένα μήνα είχαμε 15.000 επισκέπτες ενώ φυσιολογικά θα είχαμε 120-140 χιλιάδες».
Αυτό πώς σας φαίνεται, σας ανησυχεί;
Είναι μια πραγματικότητα. Όπως ο Ερντογάν μας παίρνει την Αγιά Σοφιά έτσι και ο κορονοϊός μας πήρε τους επισκέπτες, τι να κάνουμε; Δεν μπορείς να κάνεις τίποτα.
Οι ομόλογοί σας σας στο εξωτερικό, διευθυντές μεγάλων μουσείων ενόψει της επανεκκίνησης της λειτουργίας τους κάνουν μια καμπάνια προκειμένου να προσελκύσουν κοινό με το επιχείρημα ότι ο επισκέπτης μπορεί να δει τα εκθέματα με ησυχία και όχι με συνωστισμό. Τι λέτε γι’ αυτό;
Το μουσείο αυτό δεν χαρακτηρίζεται από την ανείπωτη ηρεμία, είναι ένα μουσείο ζωντανό, είναι ένα μουσείο γεμάτο κόσμο. Η αντίληψή μας είναι ότι στο μουσείο δεν έρχεται κανείς για να κάνει διαλογισμό, έρχεται για να συνομιλήσει με αυτά που βλέπει. Και θεωρώ ότι -βεβαίως είναι μια ευκαιρία να τα δει κανείς πιο άνετα-, ωστόσο, σε εμάς, υπάρχει μεγάλος χώρος μπορεί κανείς να δει τα έργα από όλες τις πλευρές τους, οπότε δεν μπορώ να ισχυριστώ το ίδιο πράγμα. Εμείς νομίζω είμαστε από τα λίγα μουσεία που έχουμε φροντίσει τη μαζική επισκεψιμότητα. Έχω πάει σε ένα – δυο συνέδρια στο εξωτερικό και απογοητεύτηκα, συνέδρια με αυτό το θέμα, τη μαζική επισκεψιμότητα, την οποία οι συνάδελφοι στο εξωτερικό δε θέλουν να αντιληφθούν.
Μου δίνετε ένα παράδειγμα;
Ας πούμε εγώ θεωρώ απαράδεκτο να έχεις πενήντα ανθρώπους τους οποίους ξεναγείς, οι οποίοι να στέκονται μπροστά σε ένα έργο και από αυτούς να το βλέπουν δέκα και οι υπόλοιποι να μη βλέπουν τίποτα. Αυτό είναι προσβολή γι’ αυτόν που ακούει και δε βλέπει, στην ουσία στο μουσείο πηγαίνεις για να δεις όχι για να ακούσεις. Και θεωρώ ότι αυτό το ζήτημα δεν έχει λυθεί διεθνώς. Χαιρόμαστε που βλέπουμε μεγάλα νούμερα αλλά δεν πρέπει να συνυπολογίσουμε και το ποιοτικό στοιχείο της επίσκεψης; Αν πας κάπου και έχει πολύ κόσμο, και είναι ωραίο να έχει κόσμο και εσύ δε βλέπεις τίποτα, είσαι ευχαριστημένος; Αυτό συμβαίνει και δεν βλέπω να τους απασχολεί. Θα μπορούσε να στήσει κανείς τα έργα ψηλότερα, θα μπορούσε να βάλει φραγμούς στα νούμερα, να ελέγχει τους εισερχόμενους και τους εξερχόμενους από μια αίθουσα. Δεν το κάνουν. Εμείς εδώ από την αρχή κάναμε ευρύχωρους τους εσωτερικούς χώρους, τόσο που κατηγορηθήκαμε ότι είναι άδειοι. Δηλαδή, περίμεναν πιο πυκνά εκθέματα. Μα, αν τα βάλεις πυκνά δεν μπορεί να τα δει ο κόσμος. Πώς θα τα βάλεις; Αν τα εκθέματα είναι ποιοτικά δεν χρειάζεται να το γεμίσεις αγάλματα. Δέκα αγάλματα να έχεις γεμίζεις αυτό τον χώρο. Αλλά να είναι αγάλματα σπουδαία. Είναι λίγο διαφορετικές αντιλήψεις. Νομίζω ότι στο εξωτερικό παίζει πολύ μεγάλο ρόλο η οικονομική διαχείριση, η βιομηχανική θέαση, τόσοι επισκέπτες, τόσα εκθέματα, τόσα τετραγωνικά, βλέπετε οι στατιστικές μάς έχουν κάνει μεγάλες ζημιές.
Σε σχέση με τον μαζικό τουρισμό πώς βλέπετε το Μουσείο της Ακρόπολης;
Για εμάς το μουσείο είναι κάτι εξαιρετικά ζωντανό, είναι η συνομιλία με το ιστορικό παρελθόν, έχεις μπροστά σου αυθεντικά έργα πολλών εποχών και αναρωτιέσαι κάθε φορά που βλέπεις πώς παρουσιάζεται ο άνθρωπος εδώ, πώς παρουσιάζεται ο άνθρωπος εκεί, πώς είναι τα χαρακτηριστικά έτσι ή αλλιώς. Αυτό είναι ένα μουσείο δημοφιλές, μαζικής επίσκεψης. Η μαζική επίσκεψη είναι ένα πολύ σοβαρό θέμα, στο εξωτερικό, άλλα θέματα όπως της μαζικής εστίασης τα χειρίστηκαν πολύ καλά, στα μουσεία δεν το έχουν κάνει ακόμα. Και θεωρώ ότι αυτό είναι ένα μειονέκτημα. Πρώτα πρέπει να αποδεχτούμε αυτή τη μαζικότητα. Ο μαζικός τουρισμός τι είναι στο τέλος; Όταν πας ιδιωτικά κάπου δεν είσαι τουρίστας, είσαι επισκέπτης. Αυτά είναι βασικά θέματα που πρέπει κανείς να τα ανακινεί από περίοδο σε περίοδο, προσωπικά την όλη διεθνή εμπειρία που είχα προσπάθησα να τη μεταφέρω σε αυτό το μουσείο και να σχεδιαστεί έτσι ώστε να αντέχει. Δηλαδή εδώ το ξέραμε εκ των προτέρων ότι θα γίνει ένα μουσείο που θα έχει μαζική επισκεψιμότητα γι’ αυτό έχει και αυτούς του άνετους χώρους.
Δεν είναι ελιτισμός να μη θέλει κάποιος ένα μεγάλο ή δημοφιλές μουσείο να μην έχει μαζικό τουρισμό; Είναι σαν να ζητάς να είναι άδειες οι παραλίες το καλοκαίρι για να μη συγχρωτίζεσαι.
Είναι περίεργο, είναι όπως το λέτε, από τη μια μεριά υπάρχει ένα είδος εκδημοκρατισμού της πρόσβασης στα μουσεία, από την άλλη συνεχίζει να υποβόσκει ένας ελιτισμός, ότι το μουσείο είναι για εκλεκτούς, για λίγους. Αυτό είναι λάθος κατά την άποψή μου.
Η πρόκληση των μουσείων δεν είναι να είναι ανοιχτά σε όλους: να συνδέονται με την κοινωνία, να πίνει ο κόσμος τον καφέ του στο μουσείο, ακόμα και αν δε γνωρίζουν καλά τα εκθέματα;
Ακόμα και αυτό δημιουργεί την πρώτη επαφή. Και κατά τη γνώμη μου σε πολλά μουσεία ούτε το εκμεταλλευτήκαμε, ούτε το καλλιεργήσαμε. Μιας και μιλάμε για τα μουσεία του κόσμου, δείτε: έγινε η Tate Modern και μεταμορφώθηκε οικονομικά μια ολόκληρη περιοχή και τέτοιες επεμβάσεις μπορούν να γίνουν, είναι μια τεράστια δοκιμασία αυτό που ζούμε, αλλά τα μουσεία μόνο κερδισμένα θα βγουν, αν αντέξουν φυσικά. Τώρα χρειάζεται εγρήγορση, έξυπνες λύσεις, συνέπεια και να μπορείς να πουλήσεις «το προϊόν» σου, το περιεχόμενο του μουσείου. Γιατί τα αγοραία προϊόντα είναι καλύτερα από το προϊόν του μουσείου; Δεν το πιστεύω, έχουμε καλύτερο περιεχόμενο. Μπορεί να μοιάζει λίγο χυδαίο έτσι όπως το λέμε, αλλά η αλήθεια είναι ότι σήμερα, ο καθένας όπου πάει, αγοράζει. Όταν πας να αγοράσεις σπουδαίες ιδέες, να δεις καταπληκτικά πράγματα, μετά «κολλάς». Θα μπορούσε δηλαδή να εκταμιευθεί αυτό ως μια υγιής ανανέωση. Δραματική μεν αλλά υγιής. Γιατί όλοι μας καθημερινά αγωνιζόμαστε για να δείξουμε προς τα έξω ότι κάτι κάνουμε. Ότι κάνουμε κάτι σημαντικό. Πρώτα όμως πρέπει να πείσουμε τον εαυτό μας ότι κάνουμε κάτι σπουδαίο, αλλιώς πρέπει να αλλάξουμε δουλειά, να μην ασχολούμαστε με τα μουσεία.
Εσείς τι ετοιμάζετε για την επόμενη μέρα;
Ετοιμάζουμε κάποια πράγματα ήδη από τώρα για το 2021, που μοιάζει μακριά αλλά δεν είναι τελικά. Έχει σημασία η ανάσταση αυτής της χώρας και έχει σημασία να συνειδητοποιήσουμε πόσα πράγματα πήγανε στραβά. Μιλώντας για τον δικό μου χώρο, θα σας πω ότι ο Τούρκος στρατηγός που πολιορκούσε την Ακρόπολη ήθελε να γκρεμίσει τελείως όλα τα κτίρια της Ακρόπολης -και το έγραψε στον Σουλτάνο- γιατί, έλεγε, εξαιτίας αυτών όλοι οι Ευρωπαίοι είναι πίσω από τους Έλληνες. Άμα τα γκρεμίσουμε δε θα υπάρχουν αυτά, θα ησυχάσουμε, έτσι πίστευε.
Υπάρχουν κάποιοι που το πιστεύουν και σήμερα;
Μερικοί μιλούν για την καταπίεση της κληρονομιάς και αυτά που «τραβήξαμε» εξαιτίας της. Είχα πάει μια φορά σε ένα συνέδριο που έγινε για την καταπίεση της πολιτιστικής κληρονομιάς στους σύγχρονους ποιητές και δεν ήξερα ότι έχουν γραφτεί ποιήματα, τα οποία κατακεραυνώνουν την Ακρόπολη, τη έβριζαν: «δεν μπορώ να σε βλέπω κάθε μέρα Παρθενώνα» κ.ά. Με ενοχλεί αυτό. Γιατί αν είσαι κάποιος, κάνε ένα δεύτερο Παρθενώνα κάνε οτιδήποτε άλλο. Αν είμαστε και εμείς σπουδαίοι ας κάνουμε κάτι σπουδαίο. Στην πραγματικότητα τρέμουμε τη σύγκριση. Απλοί άνθρωποι τα έκαναν αυτά εκεί πάνω, που είχαν μυαλό. Και αφού έχεις μια κληρονομιά τέτοια τι να την κάνεις, να την πετάξεις;
Τι δε θα ξανακάνατε στο Μουσείο και τι θα είχατε κάνει αν ξεκινούσατε από την αρχή;
Καλύτερα να πω τι θα έκανα. Θα δημιουργούσα ειδικούς χώρους για την ψηφιακή παρουσίαση των εκθεμάτων. Θεωρώ ότι εδώ δεν έχουμε προχωρήσει αρκούντως. Έχουμε και ένα πρόγραμμα, το Ψηφιακό Μουσείο, αλλά πώς βάζεις το ψηφιακό δίπλα στο αυθεντικό; Τι τρόπους και μεθόδους χρησιμοποιείς; Τι θες να πεις με αυτό; Δεν τα έχουμε ψάξει, όλα γίνονται αυτά τελείως αυθόρμητα θα έλεγα. Αυτό που δεν έχουν καταλάβει πολλοί είναι ότι η ψηφιακή τεχνολογία δεν είναι ένα απλό πράγμα, παίρνεις τη μηχανή, τραβάς, το βάζεις στον υπολογιστή, στο διαδίκτυο και τελειώσαμε. Θέλει πολλή δουλειά θέλει διαφορετική προσέγγιση από όταν κάνεις μια ξενάγηση. Είναι εντελώς διαφορετική η διαχείριση της εικόνας και αυτό δεν έχει προχωρήσει όχι μόνο σε εμάς αλλά και διεθνώς. Είναι ο καλύτερος τρόπος αν γίνει σωστά να οδηγήσεις τον επισκέπτη στα αυθεντικά έργα. Γιατί με την τεχνολογία μπορείς να τον ξεγελάς, το αυθεντικό έργο το έχεις μπροστά σου και η ειδοποιός διαφορά είναι το αυθεντικό. Γι’ αυτό δεν μου είχε αρέσει αυτή η προσπάθεια να γίνει ένα μουσείο ψηφιακό. Εμείς εδώ για παράδειγμα, βάζουμε δίπλα στο αυθεντικό έργο ένα βίντεο με την αποκατάστασή του. Αλλιώς, αν τα δείχνεις απλώς σε φωτογραφίες είναι τζάμπα κόπος και υποτιμάς και τα έργα. Είναι αλλιώτικο, η φυσική παρουσία σε ένα μουσείο, η φυσική παρουσία γενικότερα, αλλιώς γιατί ζούμε;
Ξέρω ότι σας αρέσει πολύ να περπατάτε μέσα στο μουσείο και ανάμεσα στους επισκέπτες. Απολαμβάνετε με ένα διαφορετικό τρόπο το μουσείο, τώρα που δεν είναι τόσο γεμάτο ακόμα;
Εμένα μου αρέσει το μουσείο μόνο γεμάτο. Δεν πιστεύω στην αντίληψη του 19ου αιώνα «το μουσείο και εγώ». Είναι παλαιού τύπου αυτή η αντίληψη. Γυρίζω μέσα στο μουσείο, ακούω τι λέει ο κόσμος και μου μιλούν. Τις πιο πολλές φορές με συναισθηματικές εκρήξεις. Αλλά υπάρχουν και άνθρωποι, οι οποίοι είναι πιο προσγειωμένοι, που έχουν πιο σύνθετες ερωτήσεις και κάνουν ωραίες παρατηρήσεις. Ας πούμε παρότι φαίνεται πολύ απλοϊκό με ενδιαφέρει που ρωτούν πράγματα τεχνικά για το πώς έκαναν μια γλυφή για παράδειγμα και μετά τους εξηγείς ότι υπήρχαν ειδικές ξύστρες.
Αυτό δεν είναι απλοϊκό, δείχνει ένα φιλοπερίεργο επισκέπτη, πώς θα μπεις στην τέχνη αλλιώς;
Κοιτάξτε, έχουμε διαφθαρεί αρκετά ώστε να νομίζουμε ότι η τέχνη είναι απλώς και μόνο μια θεία έμπνευση ή μια ιδέα. Δεν είναι έτσι. Είναι ένα σύνολο εμπειριών και επίσης γοητευτικό είναι η εφεύρεση διαφόρων εργαλείων. Αυτό είναι πολιτισμός. Επίσης προσπαθώ να κατανοήσω τι είχε στο μυαλό του ο αρχαϊκός καλλιτέχνης, όταν έφτιαχνε το όμορφο πρόσωπο μιας κοπέλας. Αυτά δεν πρέπει να ήταν διανοητικές κατασκευές. Πρέπει να ήταν αισθήσεις που έβγαιναν από μέσα τους. Είναι λίγο δύσκολο να το περιγράψεις αλλά φαντάζομαι αυτοί, ήταν άνθρωποι που ήξεραν να χειρίζονται και τα εργαλεία τους και τι μπορούσαν να κάνουν με αυτά και τι μπορούσαν να κάνουν πέραν τούτων. Την τεχνολογία την αρχαία δεν την έχουμε εκτιμήσει τόσο όσο της πρέπει γιατί μπήκε στη μέση η λεγόμενη ιστορία της τέχνης, όπου όλα είναι συνθέσεις, ιδέες, σχήματα. Εννοώ, δεν σκέφτεται κανείς μια πυραμιδωτή σύνθεση και πάει και κάνει τον Κένταυρο και τον Λαπίθη, αλλά προσπαθεί να δώσει το μένος αυτής της πάλης και του βγαίνει έτσι. Γιατί οι καλοί τεχνίτες έχουν και μια έμφυτη αίσθηση αρμονίας. Αυτό για μένα έχει μεγάλη γοητεία.
Βλέπω έχετε και εσείς την περιέργεια όπως ο «ανήσυχος» επισκέπτης για τα τεχνικά ζητήματα.
Μέσα στο μουσείο έχω πολλά ενδιαφέροντα και για τα τεχνικά ζητήματα, γιατί έτσι ανοίγει το μυαλό σου. Στο Δίον αν δεν είχα αυτή την τάση δε θα μπορούσα να επιζήσω. Γιατί ήταν πολλές οι ελλείψεις, ήταν δύσκολες καταστάσεις και την έλλειψη την καλύπτεις με πατέντες.
Στο Δίον πότε πήγατε;
Πήγα το 1970 και έφυγα το 2000 και μετά συνέχιζα κάθε καλοκαίρι. Έχω μαζέψει πενήντα χρόνια εκεί. Στο Δίον ζω μερικούς μήνες του χρόνου, είναι το χωριό μου, το βασικό μου σπίτι. Είναι άλλα τα μεγέθη, από αυτά μιας πόλης, η σχέση με το περιβάλλον είναι πάρα πολύ έντονη, αλλά και πολλά πράγματα είναι παρόμοια. Εκεί εκτιμώ την τεχνική των απλών ανθρώπων, του τσοπάνη ή του χασάπη. Ας πούμε ο χασάπης κάνει τέχνη, τον θαυμάζω για το πώς χαίρεται που κόβει μια μπριζόλα μια κι έξω και σωστά. Όλα αυτά είναι ένα είδος σοφίας που η εποχή μας ούτε την εκτιμά ούτε την ξέρει. Το χωριό εκεί είναι ένα βλαχοχώρι και φτιάχνουν ωραία τυριά. Τους ρωτάω γιατί αφού έχετε τυριά παίρνετε τα τυποποιημένα; Το κάνουν για ευκολία και για να μην έχουν απώλεια, αυτό σε πονάει κάπως. Αυτό το κενό προσπαθώ στο μουσείο να το καλύψω με τις ψηφιακές εφαρμογές. Να καταλάβει ο θεατής του έργου τον τρόπο, την τεχνική με την οποία δημιουργήθηκε.
Η συζήτηση για τα Γλυπτά του Παρθενώνα επανέρχεται διαρκώς και εσείς, πάντα, πολύ σταθερά μιλάτε για την επανένωσή τους περισσότερο από την κλοπή τους.
Κοιτάξτε αυτό που ήταν μια επιτυχία του Μουσείου ανάμεσα σε άλλα είναι ότι εστιάσαμε θεωρώ ορθά, στην επανένωση των Γλυπτών και όχι μόνο στην επιστροφή τους. Γιατί η επιστροφή ήταν μόνο η κλοπή, η απαγωγή. Το θέμα δεν είναι μόνο η απαγωγή, το θέμα είναι να ξαναζωντανέψουν τα γλυπτά αυτά. Και εγώ ξεκινώ πάντα ανάποδα, από την επανένωση. Και αυτή έχει ως συνέπειά της, την επιστροφή. Αλλά έχουμε ετοιμαστεί για την επανένωση, κτιριακά, έχουμε θέσεις αναμονής και έχουμε μελετήσει τις ουσιαστικές νοηματικές αλλαγές που θα προκύψουν όταν συνενωθούν, δηλαδή δεν μας ενδιαφέρει να βάλουμε μια μορφή ακόμα, αλλά να δούμε τι συμπέρασμα βγαίνει όταν μπαίνει αυτή η μορφή δίπλα σε αυτή που υπάρχει. Και προσωπικά είμαι βέβαιος πως όταν γίνει η επανένωση θα είναι ένας άλλος Παρθενώνας αυτό που θα βλέπουμε.
Μιλάτε με τον διευθυντή του Βρετανικού μουσείου, τον κ. Φίσερ; Τι γνώμη έχετε για τις απόψεις του;
Μιλώ και με αυτόν, όπως μιλούσα και με τον προηγούμενο. Ο τωρινός έχει μια άποψη «Αυτά είναι εδώ νομίμως και τελειώσαμε». Μα δεν τελειώσαμε. Και από το «νομίμως» να ξεκινήσουμε, θα δούμε ότι δεν υπάρχει νομιμοποίηση. Από εκεί και ύστερα η συμπεριφορά τους ήταν χυδαία, η απόσπαση από το κτίριο έγινε με χυδαίο τρόπο. Αυτή είναι μια πραγματικότητα και δεν μπορούμε να την αρνηθούμε. Τα έκαναν αυτά. Βέβαια για μένα το πιο ενδιαφέρον είναι πώς ένας άνθρωπος, και αυτό το βλέπουμε και στη ζωή μας, ξεκινάει με προθέσεις διαφορετικές, ας πούμε και ο Σουαζέλ Γκουφιέ, ο Γάλλος πρέσβης και ο Έλγιν ξεκίνησαν ως μελετητές, ως θαυμαστές, στη συνέχεια απέκτησαν τυχαία κάποια αρχαία και μετά, παθιασμένα, ήθελαν να ξηλώσουν το μνημείο. Όταν το βλέπεις αυτό σκέφτεσαι πόσο εύκολα ολισθαίνεις από μια σοβαρή σχέση και φτάνεις στη χυδαιότητα.
Είναι μια χυδαιότητα αυτό που βλέπουμε και στην Αγία Σοφία, τη μετατροπή της σε τόπο λατρείας για τους μουσουλμάνους;
Αυτό είναι ένα τρομερό πολιτιστικό γεγονός. Δεν μπορεί να διανοηθεί κανείς ότι πράγματα που θα γινόντουσαν το πολύ μέχρι τον 15ο γίνονται τον 21ο αιώνα. Είναι ο αναθεωρητισμός των Τούρκων που πιστεύουν ότι προσβάλοντας την Αγία Σοφία και το σύμβολο, παγιώνουν την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης. Το τι ήταν η Κωνσταντινούπολη πριν τους Τούρκους το ξέρει όλος ο κόσμος και αυτό δεν μπορούν να το αλλάξουν. Εγώ το βλέπω στους Τούρκους που θέλουν να είναι και απόγονοι των Βυζαντινών. Ο Ερντογάν, αν θυμάστε, όταν είχαμε τους Ολυμπιακούς Αγώνες βγήκε και είπε «Ποιους Ολυμπιακούς Αγώνες, ο Όλυμπος είναι εδώ, σε εμάς». Πράγματι υπάρχει Όλυμπος στη Μικρά Ασία. Τον πειράζει πολύ που η Ολυμπία βρίσκεται στην Ελλάδα. Αυτό που βγάζω εγώ ως συμπέρασμα είναι ότι το θέμα δεν είναι πολιτιστικό, κακώς το επικεντρώνουν εκεί. Είναι βαθιά πολιτικό και αυτό που θέλει να πει είναι «Κύριοι εγώ είμαι ο κατακτητής και έχω το δικαίωμα να κάνω ότι θέλω».
Πώς σχολιάζετε τη στάση της Δύσης;
Η Δύση πρέπει να πάρει μια θέση, αυτό δε γίνεται με ευχολόγια. Τον Ερντογάν δεν τον ενδιαφέρει να μιλούν για σύγκρουση πολιτισμών, θα κάνει αυτό που θέλει. Εμένα μου κάνει εντύπωση, στη Δύση ο χριστιανισμός δεν έχει καμία σχέση με την πολιτική, κάποτε είχε. Το Ισλάμ είναι καθαρή πολιτική τίποτε άλλο. Και έρχεσαι εσύ ως έξυπνος δυτικός και λες άστον. Αφήνεται αυτό; Θα πάρει όσα μπορεί. Βάζει το Αιγαίο και τις βραχονησίδες σε μια δημόσια συζήτηση, εμείς δεν το κάναμε ποτέ. Η Ελλάδα είναι Αιγαίο. Οι δυτικοί τον αφήνουν να αλωνίζει στη Μεσόγειο. Αυτό με πειράζει, ότι δε βλέπει κανείς στην Ελλάδα έξυπνες λύσεις και κινδυνεύουμε να είμαστε γι’ αυτόν ένας μεζές.
Μετά από όλα αυτά τα χρόνια στο τιμόνι του Μουσείου, βρίσκετε αντίσταση σε αυτά που θέλετε να κάνετε ή σας αφήνουν και κάνετε τη δουλειά σας;
Η μεγαλύτερη αντίσταση είναι η βλακεία. Όταν έχεις να αντιμετωπίσεις συνεργάτες, περιβάλλον, όπου κυριαρχούν ορισμένα στερεότυπα και είναι δύσκολο να τα σπάσεις. Εσείς όμως με ρωτάτε για άλλο, αν με αφήνει η Πολιτεία.
Ναι, είστε 21 χρόνια εδώ, έχετε δει πολλούς πρωθυπουργούς, κυβερνήσεις, υπουργούς, αυτό ρωτώ, αν σας αφήνουν να κάνετε τη δουλειά σας.
Σε μεγάλο βαθμό ναι. Το Μουσείο χωρίς να ζητά προσφέρει, προσέφερε γόητρο στην Αθήνα και στον κύκλο των μουσείων διεθνώς. Λειτουργούμε με τα έσοδά μας, δεν έχουμε πάρει ούτε μια δεκάρα κρατική επιχορήγηση, το μουσείο είναι αγαπητό από το ελληνικό και το διεθνές κοινό. Αυτά όλα παίζουν τον ρόλο τους και έτσι κρατιέται σε μια απόσταση από διάφορους κλυδωνισμούς. Για να μπορούμε να προχωράμε μπροστά, προς το μέλλον. Όπως είπαμε, το μουσείο είναι η ζωή μας.
