Ο μίτος του Κόλχαας ξεκινά στις όχθες του ποταμού Χάβελ το 1500 στη Γερμανία. Είναι η αληθινή και συνάμα τραγική ιστορία ενός νομοταγούς και φιλήσυχου εμπόρου αλόγων, που ξεκινάει το δικό του αντάρτικο όταν πέφτει θύμα αδικίας ενός κοινωνικά ισχυρού άρχοντα. Αυτό ήταν το έναυσμα για τον «Μιχαήλ Κόλχαας» των γερμανικών γραμμάτων, αφήγημα ενός από τους κορυφαίους δραματουργούς του 19ου αιώνα, του Χάινριχ φον Κλάιστ. Ο ηθοποιός Νίκος Αλεξίου ξετυλίγει μόνος του στη σκηνή αυτή την ιστορία σ’ έναν θεατρικό μονόλογο που έχει μεταφράσει, δραματοποιήσει και σκηνοθετήσει ο ίδιος. Φώτα, ήχος και ρυθμική ερμηνεία στα λόγια του Κλάιστ, είναι τα μοναδικά αλλά τόσο ουσιώδη όπλα της παράστασης, που θέτει στο έπακρο το ζήτημα της κοινωνικής αδικίας. Ποια είναι άραγε τα ηθικά όρια που μπορεί να φτάσει κάποιος για την αποκατάσταση της δικαιοσύνης; Ευκαιρία, λοιπόν, για αναστοχασμό…
ελculture: H ενασχόλησή σας με τη μετάφραση και τη δραματουργική προσαρμογή του κειμένου, πόσο και με ποιο τρόπο επηρέασε την ερμηνεία σας ως επαναστάτη Κόλχαας;
Νίκος Αλεξίου: H αφήγηση του Κλάιστ στον «Μιχαήλ Κόλχαας» έχει έναν ρυθμό ασθματικό που μοιάζει με καλπασμό. Αυτόν τον ρυθμό, λοιπόν, θέλησα να μεταφέρω στην ελληνική διασκευή, αλλά και στην ερμηνεία.
ελc: Ο Κόλχαας προκειμένου να διεκδικήσει το δίκιο του μεταμορφώνεται από έντιμος σε ληστρικός πολίτης και συντρίβει τα πάντα γύρω του. Όλος αυτός ο μηχανισμός βίας δικαιολογείται, ή θα θέλατε οι θεατές να επικρίνουν και αυτή την έξαρση βίας, χάριν του δικαίου;
Ν.Α: Μέσα στο ίδιο το κείμενο ο Κόλχαας κάποια στιγμή αποκηρύσσει την τυφλή βία, την απαρνείται και μετανοεί. Αναγνωρίζει ότι, παρόλο το δίκιο του πρέπει να τιμωρηθεί, γιατί δεν πειθάρχησε στην νεωτερική επιταγή της υπακοής στην ανώτερη οντότητα του κράτους, γιατί με τη σειρά του διέρρηξε το Νόμο, χωρίς τον οποίο επέρχεται η διάλυση και η αναρχία. Για τον Κόλχαας, η ανασύνθεση της τάξης του κόσμου, η συμφιλίωση της καρδιάς με τη λογική, της αφηρημένης αξίας με το συναίσθημα, της ψυχής με τον κόσμο, θα έρθει με τίμημα την ίδια του τη ζωή.
ελc: Η προσήλωση σε μια αξία, όπως αυτή της δικαιοσύνης, είναι κάτι που έχει χαθεί στην ανθρώπινη συνείδηση;
Ν.Α: Αυτό είναι μάλλον αδύνατο να συμβεί. Η έννοια του δικαίου, βέβαια, παραλλάσει κι επιδέχεται διαφορετικές ερμηνείες, ανάλογα με τις ιστορικές και κοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Ο τελικός κριτής, πάντως (και σας παραπέμπτω στην προηγούμενη απάντησή μου) πρέπει να είναι ο Νόμος της Πολιτείας (μιας δημοκρατικής, εννοείται, πολιτείας) και όχι το δίκιο του εργάτη, του εργοδότη, του φοιτητή, του βουλευτή, του αγρότη, του βιομηχάνου, του συνταξιούχου, του μετανάστη, του Έλληνα ή δεν ξέρω κι εγώ ποιου άλλου, γιατί τότε ανοίγει διάπλατα η πόρτα στην αδικία και τον ολοκληρωτισμό.
ελc: Η ερμηνεία σας είναι απογυμνωμένη από σκηνικά και οποιαδήποτε εφέ, ενώ στηρίζεται μόνο στην προφορική αφήγηση. Ποιος είναι ο λόγος που επιλέξατε την απαρχή ουσιαστικά του θεάτρου, κρατώντας μόνο τα εκφραστικά μέσα;
Ν.Α: Υπάρχει στην παράσταση φωτισμός και ηχητική επένδυση. Αλλά και χωρίς αυτά θα μπορούσε, νομίζω, να σταθεί, μια κι έχει σαν βάση την αφήγηση, την πιο παλιά και πρωταρχική μορφή θεάτρου. Η δύναμη και η αποτελεσματικότητα εκπορεύεται από το ίδιο το κείμενο και την ερμηνεία. Έτσι κι αλλιώς η ουσία υπάρχει μάλλον μέσα στην απλότητα.
ελc: Ο Κόλχαας υπήρξε ένα υπαρκτό πρόσωπο που έζησε τον 16ο αιώνα στη Γερμανία. Υπάρχει κάποιο πρόσωπο ιστορικό που να αντιστοιχείτε με τα χαρακτηριστικά του ήρωα;
Ν.Α: Όσοι άνθρωποι, γνωστοί ή άγνωστοι, ακολούθησαν το πιστεύω τους, όσο σωστό ή λάθος κι αν ύστερα αποδείχθηκαν πως είναι, μέχρις εσχάτων, αναλαμβάνοντας όμως την πλήρη ευθύνη των πράξεών τους και πληρώνοντας το τίμημα. Υπάρχουν παραδείγματα σ’ όλο το φάσμα των ιδεολογιών και των πεποιθήσεων. Σίγουρα πάντως αποκλείω τους τζάμπα επαναστάτες.
ελc: Μπορείτε να απομονώσετε μια φράση από το κείμενο της παράστασης που θα θέλατε όσο το δυνατόν περισσότερο να επηρεάσει τους θεατές;
Ν.Α: Όχι μόνο μια φράση, αλλά το τελευταίο κομμάτι του έργου, την ώρα που ο Κόλχαας βρίσκεται μπροστά στο θάνατο και κάνει τη μεγάλη επιλογή ανάμεσα στην αξιοπρέπεια και την ηθική του ακεραιότητα απ’ τη μια, και την επιβίωσή του από την άλλη. Είναι κάτι που εμένα με συγκινεί και τώρα, μετά από τόσες παραστάσεις, το ίδιο όπως και στην πρώτη μου επαφή με το κείμενο.
—
Η παράσταση «Κόλχαας» παρουσιάζεται από τις 29 Σεπτεμβρίου, στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων.
