Όταν, λίγες εβδομάδες πριν την πρεμιέρα του «Ο Γιατρός της Τιμής του», ο Θωμάς Μοσχόπουλος μού μιλούσε για αριστούργημα αντάξιο του Σαίξπηρ, τον άκουγα φυσικά με την προσοχή που αρμόζει σε ένα πρόσωπο της αξίας και των γνώσεών του, αλλά θεωρούσα πιθανό να υπερβάλει σε ένα βαθμό, όπως είναι ίσως επόμενο για έναν σκηνοθέτη που ασχολείται με ένα κείμενο τη δεδομένη στιγμή. Και όμως, είχε απόλυτο δίκιο: το έργο του Καλντερόν είναι συνταρακτικό.
Έχει τόσες αρετές που είναι απορίας άξιο πώς το αγνοούσαμε ως τώρα στην Ελλάδα. Και είναι αδιανόητα σύγχρονο: βλέποντας κανείς το σχόλιο πάνω στην πατριαρχία, τη γυναίκα χωρίς δυνατότητες αυτενέργειας που λειτουργεί αποκλειστικά ως αντικείμενο που αφορά την τιμή του συζύγου της -η ακόμα και του υποψήφιου συζύγου- και βρίσκεται μπλεγμένη μέσα σε έναν ιστό από το οποίο δεν μπορεί να ξεφύγει μέχρι να οδηγηθεί στο μοναστήρι ή και να πέσει θύμα γυναικοκτονίας, δυσκολεύεται να πιστέψει πως το έργο έχει γραφτεί τον 17ο αιώνα. Το δε φινάλε, χωρίς κάθαρση ή δικαίωση, είναι τόσο σημερινό που προκαλεί σοκ.
Αυτό το υπέροχο κείμενο ενέπνευσε τον Θωμά Μοσχόπουλο να κάνει μία από τις καλύτερες δουλειές του τα τελευταία χρόνια. Η έμμετρη μετάφραση που έκανε ο ίδιος λειτούργησε θαυμαστά, ενώ τουλάχιστον σε δύο ακόμα φετινές παραστάσεις («Φουέντε Οβεχούνα», «Συμφορά από το πολύ μυαλό»), αποτέλεσε τροχοπέδη με ολέθριες συνέπειες πάνω στο τελικό αποτέλεσμα. Όσο για τη σκηνοθεσία, τους ρυθμούς, τις ερμηνείες, την αισθητική, τα πάντα, όλα χάρμα ιδέσθαι. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά.
Ο Θωμάς Μοσχόπουλος είναι ένας από τους λίγους σκηνοθέτες που είναι σε θέση να στήσει άψογα μια παράσταση κλασικότροπη, σε ιταλική σκηνή. Στην περίπτωσή μας κάνει αυτό που θα περιμέναμε και θα ελπίζαμε από το Εθνικό Θέατρο: διαβάζει άψογα ένα παλιό έργο και το παρουσιάζει στη σκηνή με τρόπο πλήρη, άρτιο, αλλά και εύληπτο σε κοινό όλων των ηλικιών και των προτιμήσεων. Όπως έλεγε η παλαιά, αλλά και δόκιμη έκφραση για τη σκηνοθεσία, διδάσκει το έργο. Πολλές φορές ακούμε συναδέλφους του να προασπίζονται τη δουλειά τους λέγοντας πως δεν επιθυμούν να κάνουν πρωτοπορία αλλά κλασικό, παραδοσιακό θέατρο «α λα παλαιά». Άλλο να το λες, κι άλλο να ξέρεις να το κάνεις όμως. Κι εδώ ή γνώση φαίνεται από μακριά.
Δεν συνηθίζεται να ξεκινά κανείς την εξέταση μιας παράστασης από τα σκηνικά και τα κοστούμια. Όμως είναι τόσο καίρια και σημαντική η δουλειά του Βασίλη Παπατσαρούχα στο «Ο Γιατρός της Τιμής του» που χαράσσεται στη μνήμη του θεατή πρώτη-πρώτη. Η λιτότητα και η ακρίβεια των εικόνων του, όπου τα ελάχιστα επί σκηνής αντικείμενα μετακινούνται και μεταμορφώνονται ορίζοντας διαφορετικές καταστάσεις και χώρους, εσωτερικό και εξωτερικό, μεταβάσεις και μετακινήσεις, αποτελεί σεμινάριο σκηνογραφίας. Αλλά το πραγματικό θαύμα είναι τα κοστούμια: παραπέμπουν σε εποχής χωρίς να είναι, και λειτουργούν σε πολλαπλά επίπεδα. Συμβολίζουν τους χαρακτήρες χωρίς να πέφτουν στιγμή στην περιγραφικότητα, συμβάλλουν τα μέγιστα στην ατμόσφαιρα της παράστασης, και είναι αφ’ εαυτού τους τόσο όμορφα, αληθινά εικαστικά επιτεύγματα. Ένα αληθινό επίτευγμα.
Οι φωτισμοί του Νίκου Βλασόπουλου υπηρέτησαν άψογα τη φόρμα που επέλεξε ο σκηνοθέτης. Διατήρησαν τα πάντα στο μισοσκόταδο, υπογραμμίζοντας τον ζόφο των καταστάσεων χωρίς υπερβολές. Ακόμα μια άρτια δουλειά ενός έμπειρου σχεδιαστή.
Ο Θωμάς Μοσχόπουλος επέλεξε να εργαστεί και στις δύο φετινές του παραστάσεις –η άλλη είναι το «Πόσο κοστίζει να ζεις» της Μαρτίνα Μάγιοκ– με τον ίδιο πυρήνα ηθοποιών, εμπλουτίζοντας τη μεγαλύτερη διανομή αυτή του Καλντερόν, με περισσότερους άξιους συνεργάτες. Η δουλειά ομάδας που ακολούθησε απέφερε πλούσιους καρπούς: όλες οι ερμηνείες λειτούργησαν άψογα. Θα ξεχωρίσω ως πρώτη μεταξύ ίσων, χωρίς να επιθυμώ να αδικήσω τους συναδέλφους της, την Αμαλία Καβάλη, που με κάθε της ερμηνεία κατοχυρώνει όλο και περισσότερο τη θέση της ως μία από τις πλέον ενδιαφέρουσες και πλήρεις ηθοποιούς της γενιάς της.
Σε μια παράξενη, αμήχανη θεατρική σεζόν, με αμήχανους θεατές, παραστάσεις που ανεβοκατεβαίνουν λόγω κρουσμάτων στους συντελεστές τους και μια γενικότερη συντηρητική στροφή, μάλλον αναμενόμενη σε περιόδους τόσο φοβικές, στο Θέατρο Πόρτα ανακαλύπτει κανείς ένα κομψοτέχνημα, ένα μικρό διαμάντι. Σίγουρα μία από τις παραστάσεις της χρονιάς.
