Η ζωή του Αλέξη, κάθε Άλέξη, κάθε ενός που μεγαλώνει και αναζητά τον βηματισμό και την ταυτότητά του μέσα σε κοινωνίες συχνά σαθρές, και νοσηρές, ανάμεσα σε ανθρώπους που το βόλεμα είναι η μόνη τους φιλοδοξία, ο εγωκεντρισμός, μονόδρομος συμπεριφοράς. «Ο τόρνος» αντλεί το υλικό του από τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, και μέσα από σύντομες οχτώ σκηνές ξετυλίγει μικρά αποσπάσματα της ζωής ενός παιδιού που μεγαλώνει, ενός παιδιού που γίνεται άντρας και παλεύει να ισορροπήσει, να φτιάξει μια ήρεμη και ευτυχισμένη ζωή. Μάταια. Η ζωή σε κάθε γωνία τον περιμένει δείχνοντάς του το σκληρό της πρόσωπο.
«Ο τόρνος» είναι ένα σύγχρονο ελληνικό έργο που γράφτηκε από τον Γιάννη Κεντρωτά που αντλεί το υλικό του από την καθημερινότητα και ασχολείται με χαρακτηριστικούς, αναγνωρίσιμους τύπους της ελληνικής κοινωνίας. Ο Φοίβος Συμεωνίδης υποδύεται τον Αλέξη, το νεαρό άνδρα που μεγαλώνει σε μια εργατική ελληνική οικογένεια. Ο Μιχάλης Κοιλάκος με το σκηνοθετικό του βλέμμα επιλέγει μικρές σε διάρκεια σκηνές, φάσεις και στιγμιότυπα της ζωής του κεντρικού ήρωα που συχνά ως θεατής σε ξεβολεύουν μπροστά σε κωμικοτραγικές καταστάσεις για τις οποίες αναρωτιέσαι αν πρέπει να γελάσεις ή να κλάψεις. Μεταξύ κωμωδίας και δράματος, το έργο στέκεται κριτικά στις παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας, της οικογένειας αλλά και των επιλογών που συχνά ο κάθε άνθρωπος σαν τον Αλέξη οδηγείται να κάνει, συχνά σε έναν αέναο κύκλο. Η ζωή βασανιστικά δείχνει να επαναλαμβάνεται σε ένα κλασικό μοτίβο, σαν ένας τόρνος που σε μορφοποιεί και σε καλουπώνει.
Με αφορμή τη νέα αυτή παράσταση μιλήσαμε με τον Γιάννη Κεντρωτά, συγγραφέα του έργου, τον Μιχάλη Κοιλάκο σκηνοθέτη και τον ηθοποιό Φοίβο Συμεωνίδη.
Γιάννης Κεντρωτάς
Αστείο, τραγωδία δράμα ή απλώς ζωή θα λέγατε ότι είναι αυτή η ιστορία του Τόρνου;
Για μένα είναι μια μαύρη κωμωδία. Για τον ήρωα σίγουρα είναι ένα δράμα. Για τους θεατές, εξαρτάται από τα βιώματά του. Δυστυχώς για κάποιους μερικά κομμάτια της ιστορίας ίσως είναι απλώς η ζωή.
Γιατί Τόρνος;
Η δουλειά του τόρνου είναι να σφίγγει ένα αντικείμενο και να το περιστρέφει με μεγάλη ταχύτητα για να το σμιλέψει. Έτσι και η παράσταση ακολουθεί αυτή την πορεία, στο τέλος δηλαδή -μετά από πολλούς κύκλους- επιστρέφει εκεί που ξεκίνησε αλλά αλλαγμένη. Ήθελα να διαλέξω έναν τίτλο/αντικείμενο που ενώ οι περισσότεροι αγνοούν τελείως την ύπαρξή του, τους φαίνεται ασήμαντο, σχεδόν γελοίο να ασχοληθεί κάποιος σοβαρά μαζί του, αυτό παίζει έναν πολύ κρίσιμο ρόλο στη ζωή του ήρωα.
Μιλήστε μας λίγο για τις συνθήκες μέσα στις οποίες γεννήθηκε η ιστορία αυτή.
Το έργο γράφτηκε το 2015. Έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε αλλά δεν θυμάμαι να ήταν από τις εποχές που άκμαζε η Ελλάδα. Αν και ποτέ δεν ξεκινάω να γράφω ένα έργο έχοντας στο νου μου μια συγκεκριμένη ιδέα, υποσυνείδητα βγήκε μια πολύ σκληρή ιστορία, πάντα όμως με το μαύρο χιούμορ διάχυτο.
Διαβάζοντας λίγο το βιογραφικό σας αντιλαμβάνεται κανείς πως με τη συγγραφή επιθυμείτε να αγγίξετε κοινωνικά ζητήματα αλλά με διάθεση σαρκασμού και ειρωνείας. Είναι όντως έτσι;
Ναι, τα περισσότερα έργα ασχολούνται με κοινωνικά ζητήματα βαριά που δύσκολα μπορεί κάποιος να αστειευτεί με αυτά. Όμως αυτή είναι η πρόκληση. Να παρασύρεις τον θεατή να γελάσει και δευτερόλεπτα αργότερα να το μετανιώσει συνειδητοποιώντας ότι αυτό που του φάνηκε έστω και στιγμιαία αστείο, για κάποιον άλλο -τον ήρωα για παράδειγμα- είναι μια πολύ τραγική στιγμή.
Πώς είναι αλήθεια να είσαι ένας νέος θεατρικός συγγραφέας στην Ελλάδα το έτος 2023;
Για να είμαι ειλικρινής η συγγραφή για εμένα δεν είναι επάγγελμα. Μακάρι να ήταν. Αν και γράφω αρκετά χρόνια ακόμα το θεωρώ χόμπι, μια παράλληλη ασχολία που με γεμίζει δημιουργικά και την απολαμβάνω, ιδιαίτερα όταν φτάσει η στιγμή να δω ένα έργο μου στη σκηνή του θεάτρου.
Φοίβος Συμεωνίδης
Αστείο, τραγωδία, δράμα ή απλώς ζωή θα έλεγες ότι είναι αυτή η ιστορία του Τόρνου;
Η δύναμη της ιστορίας του Τόρνου πιστεύω πως είναι ακριβώς αυτή η δυσκολία να την κατηγοριοποιήσεις και να την φωτίσεις με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Είναι μια ιστορία στην οποία συμβαίνουν αλλεπάλληλα δραματικά, ή ακόμα και τραγικά, γεγονότα αλλά την ίδια στιγμή το χιούμορ διαποτίζει σχεδόν κάθε στιγμή της. Έτσι, πιάνεις τον εαυτό σου να γελάς με σφιγμένο στομάχι, ή να γελάς για να εκτονωθεί η ένταση που νιώθεις ή να γελάς και να κλαις μαζί. Κι αυτό ισχύει και για τους ερμηνευτές και για τους θεατές της παράστασης. Άρα θα έλεγα ότι πρόκειται για ένα έργο που μιλά για την τραγικότητα της ζωής και το κάνει με τον πιο δυνατό τρόπο: μέσα από την κωμωδία.
Kατά πόσο νιώθεις ότι ταυτίζεσαι με τη ζωή του Αλέξη; Κι αν όχι εσύ, πιστεύεις ότι υπάρχει κόσμος που θα ταυτιστεί;
Δεν θα έλεγα ότι ταυτίζομαι με τη ζωή του Αλέξη αλλά μπόρεσα πολύ εύκολα -σχεδόν φυσικά- να συνδεθώ με αυτήν. Στις σκηνές του έργου συμβαίνουν πράγματα και συγκρούσεις που μας είναι πολύ οικείες με έναν τρόπο. Ακουμπάνε γερά στην πραγματικότητα και την καθημερινότητα που ζούμε σήμερα στην Ελλάδα. Ο Γιάννης Κεντρωτάς με τη διεισδυτική του ματιά και το καυστικό του χιούμορ μας φέρνει αντιμέτωπους με μορφές βίας που έχουμε ζήσει στο πετσί μας και φτιάχνει με αυτές ένα φαύλο κύκλο από τον οποίο καλούμαστε να αποδράσουμε. Όσο για το αν υπάρχει κόσμος που θα ταυτιστεί με τη ζωή του Αλέξη, αυτό είναι κάτι που σίγουρα συμβαίνει. Πολλοί άνθρωποι που παρακολούθησαν την παράσταση και μιλήσαμε μετά, μοιράζονταν μαζί μου ακριβώς αυτό.
To περιβάλλον μέσα στo οποίο τελικά μεγαλώνουμε μας καθορίζει; Kαι αν ναι σε ποιο βαθμό; Ο Αλέξης δεν είχε πιστεύεις περιθώριο διαφυγής;
Σίγουρα το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουμε μας επηρεάζει. Ο άνθρωπος από τη φύση του προσαρμόζεται στο περιβάλλον και συνδέεται με τους ανθρώπους που κατοικούν σε αυτό. Το θέμα είναι το κατά πόσο μπορούμε εμείς, από την πλευρά μας, να διαμορφώσουμε το περιβάλλον… ή αν μπορούμε, στην ακραία περίπτωση, να το εγκαταλείψουμε και να αναζητήσουμε κάποιο άλλο, σπάζοντας τα δεσμά μας με το προηγούμενο.
Στην περίπτωση του Αλέξη, βρίσκεται αντιμέτωπος με έντονα προβληματικά περιβάλλοντα πολύ νωρίς στη ζωή του: η βία, η εκμετάλλευση, η ενοχοποίηση, η παραπλάνηση έρχονται και τον βρίσκουν αδύναμο να τους αντιταχθεί. Όμως, παρά τα συνεχή χτυπήματα που δέχεται, πάντα καταφέρνει να επιβιώσει και να συνεχίσει. Κάθε φορά με προσωπικό κόστος. Θέλω να πιστεύω πως πάντα υπάρχει περιθώριο διαφυγής, όμως ο Αλέξης δεν το εκμεταλλεύεται. Νιώθω πως ο λόγος που δεν καταφέρνει να διαφύγει είναι η βαθιά του ανάγκη να συνδεθεί με τους ανθρώπους που συναντά, να βρει φίλους, να αγαπηθεί και να αγαπήσει.
Θέλεις να μοιραστείς μία από τις αγαπημένες σου σκηνές ή ατάκες του ρόλου σου;
Μία από τις αγαπημένες μου σκηνές είναι σίγουρα η τελευταία. Ενώ το έργο εξελίσσεται σπονδυλωτά, στο τέλος διαγράφει ένα κύκλο και βλέπουμε πάλι τον Αλέξη στο σπίτι του, στο ίδιο πλαίσιο όπου τον πρωτοσυναντήσαμε, μετά από 40 περίπου χρόνια. Και τότε είναι που συνειδητοποιούμε ξεκάθαρα πώς όλη αυτή η πορεία της ζωής του έχει αφήσει το αποτύπωμά της πάνω του και τον έχει διαμορφώσει. Ένας φαύλος κύκλος βίας και καταπίεσης, που δεν κατάφερε να τον σπάσει, τον έχει απορροφήσει και τώρα ο Αλέξης θα κάνει μια τελευταία προσπάθεια να ξεφύγει.
Όσο για ατάκα, αγαπώ πολύ αυτή: «Ξέρεις τι είναι να δουλεύεις όλη τη μέρα μπουλόνια ενώ δίπλα σου υπάρχει μια ολόκληρη ντάνα ζάντες;». Συμπυκνώνει με υπέροχο τρόπο όλη την πικρία, τη δίκαιη οργή αλλά και τη θολούρα που έχουν κατακλύσει τον Αλέξη. Επίσης, αγαπημένη ατάκα του έργου είναι αυτή στην οποία ο συγγραφέας μας αποκαλύπτει ποιοι είναι οι πιο σκληροί άνθρωποι στον κόσμο. Δεν θα πω περισσότερα για να μην κάνω spoiler.
Μιλησέ μας λίγο για αυτή την φετινή σου εμπειρία με τον Τόρνο την στιγμή που έχεις ήδη στην πλάτη σου μια μεγάλη παραγωγή με τον Αρτούρο Ούι;
Πράγματι, φέτος είναι μια ξεχωριστή χρονιά για μένα καθώς συμμετέχω σε δύο πολύ καλοδουλεμένες και διαφορετικές μεταξύ τους παραστάσεις: τον «Τόρνο» και την «Άνοδο του Αρτούρο Ούι». Πέρα από τις δυσκολίες που φέρει αυτό (σε επίπεδο δυνάμεων και οργάνωσης χρόνου) είμαι πάρα πολύ ευτυχής και με τις δύο αυτές δουλειές. Ειδικά για τον Τόρνο να πω πως όλες και όλοι που δουλέψαμε για να γίνει πραγματικότητα αυτή η παράσταση, το κάναμε με πολλή αγάπη, κέφι και νοιάξιμο. Να σημειώσω σε αυτό το σημείο ότι η παραγωγή δεν έχει επιχορηγηθεί από το Υπουργείο με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε επίπεδο ρίσκου και δυσκολιών οικονομικής φύσης. Παρ’ όλ’ αυτά δουλέψαμε , αντεπεξήλθαμε σε όποια δυσκολία και φτιάξαμε μια παράσταση για την οποία είμαστε περήφανες-οι και ευχόμαστε να έχει πολύ μέλλον μπροστά της. Αυτό φυσικά θα εξαρτηθεί από την ανταπόκριση του κόσμου που μέχρι τώρα είναι πολύ θερμή.
Διατηρείς την ελπίδα πως ίσως τα πράγματα λίγο αλλάξουν σε αυτό τον τόπο;
Ναι. Και το λέω εμφατικά, γιατί πολλές φορές αυτά που γίνονται και ο τρόπος που μας αντιμετωπίζουν όλες και όλους, είναι τέτοιος που νιώθω σα να μας σπρώχνουν στο να υιοθετήσουμε μια στάση απαισιοδοξίας, κυνισμού και παραίτησης απέναντι στα πράγματα. Αυτό δεν πρέπει να το επιτρέψουμε να συμβεί. Και για να μη γίνει αυτό πρέπει να συναντιόμαστε, να συζητάμε μεταξύ μας, να οργανωνόμαστε να παραμένουμε ενημερωμένοι και ενεργοί ως πολίτες.
Μιχάλης Κοιλάκος
Ποιο το σκηνοθετικό βλέμμα της παράστασης; Ποιο ήταν εκείνο το σημείο που κυρίως θελήσατε να αναδείξετε;
Το βλέμμα της αγελάδας. Πραγματικά. Το κείμενο του Γιάννη Κεντρωτά είναι τόσο υπέροχα δομημένο, με απίστευτες ισορροπίες, που είπα θα μείνω όσο το δυνατόν αμέτοχος. Θα είμαι εκεί για να τους φέρω κοντά, να γνωριστούν, να συνυπάρξουν. Το κείμενο με τους ηθοποιούς, με τους συντελεστές και μετά με όσους. Δεν ήθελα να αποφασίσω αν ήταν κωμωδία ή δράμα. Πολλοί θα δουν τη ζυγαριά να γέρνει προς τη μία και άλλοι προς την άλλη. Το μόνο που ήθελα ήταν να είναι ζωντανό. Να μπορώ να το βλέπω ξανά και ξανά χωρίς να βαριέμαι.
Γρήγοροι ρυθμοί, κοφτές σκηνές και ρόλοι διαρκώς σε κίνηση, άλλωστε ο χρόνος κυλάει. Και όπως στο έργο και στη ζωή αντιλαμβανόμαστε συχνά μια κυκλική κίνηση, μια επανάληψη καταστάσεων, συνθηκών, ιστοριών ρόλων. Βρίσκετε επίκαιρο το έργο παρ’ όλο που γράφτηκε πριν από μια δεκαετία;
Ο Τόρνος μιλάει για τις παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας. Για τον κύκλο της ζωής, της φτώχειας, της βίας. Δυστυχώς είναι επίκαιρο. Εύχομαι όχι για πολύ.
Mε τι αίσθηση θέλετε να φύγει ο θεατής από την παράσταση;
Με την αίσθηση που μου προκαλεί ο στίχος του T.S. Eliot:
«Γιατί δικό σου είναι το βασίλειο,
γιατί δική σου είναι η ζωή,
γιατί η ζωή είναι δική σου
αυτός είναι ο τρόπος που ο κόσμος τελειώνει
όχι με έναν κρότο αλλά με έναν λυγμό».
