Ο Ντέιβιντ Μπάουι είναι… ανοιχτός

Γράφει o Μεγακλής Ρογκάκος

Κατά σύμβαση ο άνθρωπος στη Δύση αναθρέφεται με τακτικό καθημερινό πολιτισμό από το παρελθόν μέχρι το παρόν. Ως εκ τούτου, η ζωή φαίνεται λίγο συνηθισμένη και σε κάποιο βαθμό επαναλαμβανόμενη. Εάν, λοιπόν, κάποιος εισέλθει στην τρέχουσα έκθεση του Μουσείου Βικτόρια & Άλμπερτ (εφεξής V&A) στο Λονδίνο με τον πιο ασυνήθιστο ανοιχτό τίτλο «Ο Ντέιβιντ Μπάουι είναι», ο τρόπος που αντιλαμβάνεται τα πράγματα θα υποστεί αναπόφευκτα αλλαγές.

Ο καθένας που πέρασε από τη δεκαετία του ’70 και του ’80 είναι εξοικειωμένος με το όνομα «Ντέιβιντ Μπάουι», που είναι το υιοθετημένο σήμα του Ντέιβιντ Ρόμπερτ Τζόουνς, γεννήθηκε στις 9 Ιανουαρίου 1947 στο Μπρίξτον. Λίγοι, όμως, γνωρίζουν τι σημαίνει «Ντέιβιντ Μπάουι». Αυτή η γνώση γίνεται σίγουρα σαφής με τη μετάβαση μέσα από την έκθεση. Είναι από όλες τις απόψεις μια εξαιρετική και, κατά συνέπεια, επωφελής εμπειρία, γιατί αυτή η έκθεση μπορεί να παρομοιαστεί με ένα συνολικό έργο τέχνης, ξυπνώντας τις αισθήσεις στη μουσική, στη λογοτεχνία, στη μόδα, στο βίντεο και στις εικαστικές τέχνες. Ο κοινός παρονομαστής είναι φυσικά ο Μπάουι, ως μοναδικός ερμηνευτής, ροκ σταρ και ηθοποιός, σε μια πληθώρα από εκπληκτικές εκφάνσεις στο ευρύ φάσμα του φύλου, από ανδρόγυνο μέσω της θηλυκότητας στην αρρενωπότητα. Συνοδευόμενος από μια εξίσου ποικίλη φωνή, εμφανίστηκε στη σκηνή με αντίστοιχα κοστούμια που μπορεί να περιγραφούν ως εξωφρενικά, φουτουριστικά και ουτοπικά. Ως εκ τούτου, «Ο Ντέιβιντ Μπάουι είναι» συνώνυμος με την ευκινησία των τάξεων, την αμφιθυμία των φύλων και τη ρευστότητα του στιλ, το οποίο συνεπάγεται ευρύτητα πνεύματος.

Μπράιαν Ντάφι. Εξώφυλλο λευκώματος για το Αλαντίν Σέιν, 1973. © Αρχείο Μπράιαν Ντάφι, Ηνωμένο Βασίλειο.

Ο Μπάουι είναι ίσως το πιο αξιόλογο πολιτιστικό φαινόμενο που συνέβη στη Βρετανία, μετά τη επίμονη ύφεση του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Εντάξει, οι Μπιτλς ήταν σπουδαίοι σε σημείο να παρασημοφορηθούν από τη Βασίλισσα. Ωστόσο, ήταν ο Μπάουι που πραγματικά έδειξε μια διέξοδο από το συντηρητισμό, χωρίς την άμεση απρέπεια των Σεξ Πίστολς.
Η κύρια εικόνα που χρησιμοποιείται εκτενώς στην αφίσα και τα φυλλάδια της έκθεσης και το εξώφυλλο του καταλόγου είναι η φωτογραφία του Μπράιαν Ντάφι από τον Μπάουι για το «Αλαντίν Σέιν (Σώφρων)», 6ο λεύκωμα του 1973. Η όψη του είναι μια από τις πιο αναγνωρίσιμες εικόνες στην ποπ κουλτούρα – ένας σχιζοφρενικός χαρακτήρας σε μια φανταχτερή φορεσιά από τον Ιάπωνα σχεδιαστή μόδας Κανζάι Γιαμαμότο, με φλογερά-πορτοκαλί μαλλιά και ένα σχέδιο αστραπή ζωγραφισμένο διαγώνια στο ξεφρυδιασμένο πρόσωπό του. Όμως, παρά το πρωτοποριακό των καινοτομιών του, ο Μπάουι, ο οποίος είχε στο παρελθόν εμπειρία στη διαφήμιση, σχεδίασε έξυπνα το εξώφυλλο για την «Τενεκεδένια Μηχανή II» του 1991, με βάση τον αρχαίο «Κούρο του Κροίσου» από την Ανάβυσσο, πολλαπλασιασμένο και αναπαριστάμενο μετωπικά στην εμπρόσθια όψη. Το άγαλμα στήθηκε γύρω στο 530 π.Χ. στην Ανάβυσσο επάνω από τον τάφο του Κροίσου, ενός νεαρού άνδρα που πέθανε ως ήρωας στη μάχη. Η λεζάντα της έκθεσης για την αφίσα του αντιστοίχου λευκώματος αναφέρει το γεγονός ότι «οι ανδρικές μορφές, κούροι, αντιπροσωπεύουν το αρχαίο ελληνικό ιδεώδες της ανδρικής ομορφιάς», το οποίο μιμήθηκε ο Μπάουι. Είναι ενδιαφέρον ότι το πρωτότυπο άγαλμα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, στο οποίο σώζεται ακόμα κάτι από το αρχικό του χρώμα, παραπέμπει μυστηριωδώς στο μακιγιάζ του Μπάουι.

Ντέιβιντ Μπάουι. Τενεκεδένια Μηχανή II, 1991. © Βίκτορι Μιούζικ, Ηνωμένο Βασίλειο.
(Κούρος του Κροίσου από την Ανάβυσσο στο εμπροσθόφυλλο και Κούρος της Νέας Υόρκης στο οπισθόφυλλο)

Από το πλήρες ρεπερτόριο τραγουδιών που ακούγονται στην έκθεση, εκείνο που αξίζει να ξεχωρίσει είναι το ρηξικέλευθο τραγούδι με το λογοπαιχτικό τίτλο «Σπέις Όντιτι» (Μοναδικότητα του Διαστήματος), που ερμήνευσε και κυκλοφόρησε ο Μπάουι στις 11 Ιουλίου του 1969, πέντε ημέρες πριν από την εκτόξευση του Απόλλων 11. Ο τίτλος του παρωδεί την ταινία «2001: Σπέις Όντισι» (Οδύσσεια του Διαστήματος) του 1968, και ο Ντέιβιντ Μπακλ επεσήμανε πως οι στίχοι του σατιρίζουν το αποτυχημένο βρετανικό διαστημικό πρόγραμμα. Το τραγούδι αφηγείται την ιστορία του Ταγματάρχη Τομ, ένας πλασματικός αστροναύτης, ο οποίος αποκόπτει την επικοινωνία του με τη Γη και πλανάται στο Διάστημα. Το θέμα του, στην ουσία, είναι ότι πραγματεύεται το ανθρώπινο σφάλμα, ολισθήσεις και λάθη. Όταν το 1980, ο Μπάουι κυκλοφόρησε μια συνέχεια αυτού του επεισοδίου στο «Τέφρα και σκιά», όπου ο Ταγματάρχης Τομ άλλη μία φορά έρχεται σε επαφή με τη Γη, μεταδίδει ότι είναι χαρούμενος στο διάστημα και ο Έλεγχος Εδάφους καταλήγει στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για πρεζόνι…

Η έκθεση, επιμελημένη από τον Τζέφρι Μαρς, Διευθυντής του Τμήματος Θεάτρου και Παράστασης στο V&A, και την Βικτόρια Μπρόουκς, επιμελήτρια του ιδίου τμήματος, αξιοποίησε αρτίως το Αρχείο Ντέιβιντ Μπάουι, και καλύπτει τα πολιτιστικά επιτεύγματά του από τους Κόνραντς έως την Ράιοτ Σκουάντ (1962-1968), από το Ψυχεδελικό Φολκ έως το Γκλαμ Ροκ (1969-1973), το Σόουλ, Φανκ και τον Λεπτό Λευκό Δούκα (1974-1976), την εποχή του Βερολίνου (1976-1979), από τον Σούπερσταρ στον Μέγκασταρ (1980-1989), την Τενεκεδένια Μηχανή (1989-1991), Ηλεκτρόνικα (1992-1999), τον Νεοκλασικό Μπάουι (1999-2013) και Την Επομένη Ημέρα (2013-σήμερα).

Η έκθεση κλείνει με τον «Περιοδικό Πίνακα του Ντέιβιντ Μπάουι» του καλλιτέχνη Πολ Ρόμπερτσον, χαρτογραφώντας τις διάφορες διεθνείς επιρροές στο μέγα αστέρα της Βρετανίας. Με τη δημιουργία ψευδών ταξινομήσεων και υποκειμενικων χαρτών από τις σχέσεις μεταξύ ιδεών και σημαντικών προσωπικοτήτων, ο Ρόμπερτσον δημιουργεί μια ψευδο-επιστημονική χαρτογράφηση των κόσμων των διασημοτήτων, της φιλοσοφίας, της τέχνης και της μουσικής. Από τις 118 προσωπικότητες που αναφέρονται σε αυτόν τον πίνακα, οπωσδήποτε σε συνεννόηση με τον Μπάουι, αξίζει να ξεχωρίσει η καταχώριση «Dp» για τον Μαρσέλ Ντισάν, που αναδύεται στην πολιτιστική σκηνή του Λονδίνου για 6η φορά εφέτος («Ρίτσαρντ Χάμιλτον» στην Εθνική Πινακοθήκη, «Μαν Ρέι» στην Εθνική Πινακοθήκη Προσωπογραφιών, «Χορεύοντας γύρω από τη Νύφη» στο Μπάρμπικαν, «Ρόζμαρι Τρόκελ» στην Γκαλερί Σερπεντάιν, και «Ρεντιμέιντς» στο Φάιν Αρτ Σοσάιετι). Προσομοιάζοντας πολύ με τον Ντισάν, «Ο Ντέιβιντ Μπάουι είναι» μια ήρεμη δύναμη που εισάγει την επανάσταση στη ζωή μεγαλειωδώς.

Η έκθεση «Ο Ντέιβιντ Μπάουι είναι», η οποία στην πραγματικότητα κατακρίθηκε γενικότερα από τις καθιερωμένες συντηρητικές φωνές στη Βρετανία, μπορεί να χρησιμεύσει για να εμπνεύσει τη νέα γενιά ανά τον κόσμο η οποία σήμερα μεγαλώνει σε μια μάλλον πολιτιστικά στείρα περίοδο. Μένει ως ελπίδα ο Ντέιβιντ Μπάουι να εμπνεύσει τη νεολαία του σήμερα, να διαμορφώσει την ταυτότητά της, αποτιμώντας τις ρίζες της με το παρελθόν.

«Ο Ντέιβιντ Μπάουι είναι» παρουσιάζεται στο V&A του Λονδίνου από τις 23 Μαρτίου έως τις 11 Αυγούστου 2013. Για να συμπέσει με την έκθεση, το V&A εξέδωσε έναν ομώνυμο κατάλογο, υπό την επιμέλεια των Τζέφρι Μαρς και Βικτόρια Μπρόουκς, με δοκίμια από τους Τζον Σαβτζ, Καμίλε Πάλια, Χάουαρντ Γκούνταλ και Κρίστοφερ Φρέιλινγκ.

Φωτογραφία άρθρου: Μεγακλής Ρογκάκος. Η Εξίσωση Ντέιβιντ Μπάουι και «Ο Ντέιβιντ Μπάουι είναι» 2013. © Αρχείο Μεγακλή Ρογκάκου, Ηνωμένο Βασίλειο.