Τα εγκαίνια του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, την 1η Οκτωβρίου 2019, αποτέλεσαν αναμφίβολα το μεγαλύτερο εικαστικό γεγονός του 2019. Στο 11όροφο κτίριο κόσμημα αρχιτεκτονικής και αισθητικής στην οδό Ερατοσθένους 13 στο Παγκράτι, επιφάνειας 7.250 τ.μ., εκτίθενται έργα τέχνης μεγάλων ονομάτων της νεότερης και σύγχρονης ευρωπαϊκής τέχνης όπως των Σεζάν, Βαν Γκογκ, Γκογκέν, Μονέ, Ντεγκά, Ροντέν, Τουλούζ Λοτρέκ, Πικάσο, Μπονάρ, Μπρακ, Λεζέ, Μπαλτίς κ.ά. καθώς και έργα διακεκριμένων εκπροσώπων της ελληνικής ζωγραφικής όπως οι Παρθένης, Μπουζιάνης, Βασιλείου, Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Τσαρούχης, Μόραλης, Τέτσης κ.ά. από τη θρυλική συλλογή του Βασίλη και της Ελίζας Γουλανδρή που συγκαταλέγονται στους σημαντικότερους συλλέκτες του κόσμου του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα.
Ο Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή που δεν έζησαν να δουν το όνειρό τους να παίρνει σάρκα και οστά, μας άφησαν μια σπουδαία κληρονομιά, μαζί με το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Άνδρου, ένα έργο απαραίτητο και βαρύνουσας σημασίας στην πόλη σε μια εξαιρετικά ρευστή εποχή, ένα πολιτιστικό σημείο που θα αποτελέσει και πολυπόθητο προορισμό των Ελλήνων και των φιλότεχνων από όλο τον κόσμο. Η συλλογή του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή είναι από τις σημαντικότερες ιδιωτικές συλλογές που δημιουργήθηκαν κατά το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα. Το πιο περίβλεπτο ζευγάρι φιλότεχνων στην Ελλάδα σχεδόν επί πενήντα χρόνια έχτιζε τη συλλογή του με φροντίδα, υπομονή και πραγματική αφοσίωση, με απώτερη βλέψη, κάποια μέρα, να εκτεθεί στο μουσείο που είχαν κατά νου.
Ένα χρόνο από την έναρξη της λειτουργίας του μουσείου, και ενώ εκατόν πενήντα χιλιάδες φιλότεχνοι κάθε ηλικίας και κοινωνικής τάξης είχαν περάσει τις πόρτες του, η πανδημία του κορονοϊού ανέκοψε βίαια την πορεία του και το έθεσε στην ίδια δοκιμασία με αυτή των μεγάλων πολιτιστικών ιδρυμάτων παγκοσμίως. Ένα χρόνο από την έναρξη της λειτουργίας του, το μουσείο, ένα αγαπητό πλέον τοπόσημο της Αθήνας είναι αποφασισμένο να ξεπεράσει αυτή τη θυελλώδη εποχή και να συνεχίσει να προσφέρει στους επισκέπτες γενναιόδωρα, μια πολιτιστική όαση μέσα από το έργο, τις δραστηριότητές του και τα προγράμματά του.
Πιο κατάλληλος άνθρωπος για να μας μιλήσει για μια επέτειο με ιδιαίτερη σημασία για το μουσείο, από τη Μαρία Κουτσομάλλη, υπεύθυνη της συλλογής του μουσείου δε θα μπορούσαμε να βρούμε. Η παρουσία και η προσωπικότητά της αντανακλούν την πίστη στο αύριο και την αφοσίωση στους στόχους του μουσείου. Σε μια ρευστή και δύσκολη περίοδο για την ανθρωπότητα απαντά στις ερωτήσεις μας με θάρρος και ακατανίκητη αισιοδοξία.
Κυρία Κουτσομάλλη, μετά από πολλά χρόνια και έχοντας ζήσει την περιπέτεια του μουσείου από παιδί τι αισθάνεστε σήμερα που βλέπετε ένα έργο ολοκληρωμένο, να έχει παραδοθεί στο κοινό;
Τους μήνες πριν ανοίξει το μουσείο, περίμενα ότι θα αισθανθώ μόνο χαρά, ικανοποίηση και ανακούφιση. Το άγχος και η πίεση ήταν όμως τέτοια που, τώρα που αναλογίζομαι τις πρώτες εβδομάδες λειτουργίας του μουσείου, θυμάμαι κυρίως μία ανεξάντλητη κούραση, μία αδυναμία να απολαύσω απόλυτα αυτές τις μεγάλες στιγμές συγκίνησης. Όταν πέρασε όμως αυτή η φάση κόπωσης, πόσο χάρηκα να πηγαίνω καθημερινά στις αίθουσές μας και να παρατηρώ τους επισκέπτες μας! Να ακούω και να διαβάζω στο βιβλίο επισκεπτών τα σχόλιά τους! Κάνω ανελλιπώς κάθε πρωί μία βόλτα στις αίθουσές μας, πλησιάζω τα έργα στους τοίχους με ένα μονίμως ανανεωμένο οίστρο. Από αυτά, και από τον ενθουσιασμό των επισκεπτών μας, αντλώ, όπως και όλη η ομάδα του Ιδρύματός μας, την ενέργεια που χρειάζομαι για να προχωρήσω στα επόμενα κεφάλαια της ιστορίας του Ιδρύματός μας.
Το μουσείο συμπληρώνει ένα χρόνο λειτουργίας. Από την ευτυχή στιγμή των εγκαινίων του και την ανταπόκριση του κόσμου, περάσαμε σε μια επώδυνη παγκοσμίως συνθήκη και το μουσείο έμεινε κλειστό. Φαντάζομαι είναι ένα σοκ αλλά για εσάς ήταν και μια δημιουργική περίοδος;
Αυτό που ζήσαμε, ζούμε, και θα ζήσουμε τους επόμενους μήνες θα αποτελέσει ένα συλλογικό τραύμα, για πολλά χρόνια. Τυχεροί θα είναι αυτοί που δεν θα έχουν να κλάψουν την απώλεια ενός αγαπημένου ανθρώπου, δε θα βιώσουν τη δύσκολη ανάρρωση, δε θα χάσουν τη δουλειά τους ύστερα από την οικονομική κρίση που ακολούθησε την υγειονομική. Το Ίδρυμά μας θα ξεπεράσει αυτή τη θύελλα, θα παραμείνει μία όαση πολιτισμού μέσα σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες, θα συνεχίσει το έργο του με την ίδια αποφασιστικότητα, την ίδια αφοσίωση. Ο προγραμματισμός μας για την επόμενη διετία, όπως είναι λογικό, θα προσαρμοστεί έτσι ώστε να έχει πάντα προτεραιότητα η ασφάλεια των επισκεπτών μας. Όσο για μένα, αυτή η παράξενη περίοδος ήταν όντως, και παραμένει, ιδιαιτέρως δημιουργική. Έγινα λιγότερο απαιτητική με τον εαυτό μου και αυτό με βοήθησε να ξεπεράσω τις καθημερινές δυσκολίες με περισσότερη ελαφρότητα, με καλύτερη αίσθηση των προτεραιοτήτων μου.
Μέσα σε αυτό το διάστημα της υποχρεωτικής παύσης της λειτουργίας των μουσείων είχατε τη δυνατότητα να το περιηγηθείτε με ησυχία ή σκεφτήκατε ότι θα θέλατε να αλλάξει κάτι;
Μία από τις μεγαλύτερες χαρές της δουλειάς μου είναι να μπορώ να απολαμβάνω στιγμές μοναξιάς με αυτά τα αριστουργήματα. Είχα όμως την ίδια συγκίνηση όταν πήγα με τα παιδιά μου στον λόφο της Ακρόπολης, την ίδια ημέρα που ξανάνοιξε για το κοινό, στα τέλη Μαΐου. Ήμασταν μόνοι μας με τους φύλακες. Ας δούμε λοιπόν το θετικό της όλης κατάστασης: οι χώροι πολιτισμού έχουν χάσει ένα μεγάλο ποσοστό ξένων επισκεπτών και είναι πλέον ευκαιρία για όλους μας να τους χαρούμε απόλυτα. Όταν περιηγούμαι στο μουσείο μας, σκέφτομαι συχνά τα μελλοντικά σχέδια μας, πώς θα μπορούσαν να ανανεωθούν οι αίθουσες μας. Ποτέ δεν αντιλήφθηκα το μουσείο μας σαν κάτι που πρέπει να παραμείνει αμετάκλητο. Το βλέπω σαν ένα ζωντανό οργανισμό, που χρειάζεται τη σωστή ισορροπία μεταξύ ανανέωσης και διατήρησης.
Τα νούμερα δεν είναι ποιοτικά αλλά λένε την αλήθεια. Ας μιλήσουμε για την προσέλευση του κόσμου και σε ποια έργα έχετε ίσως παρατηρήσει ότι στέκονται περισσότερο;
Στο μουσείο μας έχουν προσέλθει ως σήμερα 150.000 επισκέπτες. Όπως ήταν αναμενόμενο, πολλοί στέκονται ιδιαίτερα μπροστά στους Degas, Monet, Van Gogh, Picasso, Pollock. Η μέση διάρκεια επίσκεψης, η ανάλυση των πληροφοριών που μας δίνουν τα audio guides, η μεγάλη κίνηση στις ελληνικές αίθουσες μας και τα δημοφιλή προϊόντα του πωλητηρίου μας δείχνουν όμως τη μεγάλη περιέργεια του κόσμου για πολύ διαφορετικούς καλλιτέχνες, και μερικούς που δεν είναι ακόμη ιδιαίτερα γνωστοί στην Ελλάδα: Hundertwasser, Hepworth, Léger, κλπ.
Λάδι σε καμβά | Oil on canvas 73.5 × 92.5 cm
Σε αυτή την ομολογουμένως θαυμαστή συλλογή υπάρχει ένα έργο στο οποίο έχετε αδυναμία, στο οποίο να επανέρχεστε, σε μια διαρκή συνομιλία ξανά και ξανά;
Σε κάθε βόλτα μου, στέκομαι μπροστά σε ένα ιδιαίτερο έργο, αφήνω τη σκέψη μου εντελώς ελεύθερη και, πολύ συχνά, παρατηρώ κάτι καινούργιο, ή θυμάμαι μία πληροφορία που είχα διαβάσει και μου είχε διαφύγει. Πάντα όμως επανέρχομαι, έστω και λίγα δευτερόλεπτα, στη Συγκομιδή της ελιάς του Van Gogh. Πίσω από τη γαλήνη που επικρατεί ανάμεσα στα χρώματα, την ποιητικότητα της στιγμής, το εμφανές ταλέντο αυτού του ανθρώπου που επιτέλους συμφιλιώθηκε με τη ζωγραφική του, βλέπω και την αγανάκτηση του, την οδύνη του, τη μοναξιά του. Και θαυμάζω την ικανότητα του να μετατρέπει τις δυσκολίες του σε κάτι ανώτερο, σε αυτή την απόλυτη αρμονία που όλοι ψάχνουμε, με τη φύση, με τους άλλους, με τον ίδιο μας τον εαυτό.
Η κίνηση στο μουσείο έχει αρχίσει ξανά. Βοηθώντας έναν επισκέπτη στην περιήγησή του, τι θα τον συμβουλεύατε;
Θα του έλεγα, αν γίνεται, να μην καταπιαστεί με την ιδέα να δει όλο το μουσείο σε μία επίσκεψη. Είναι όπως όταν βρίσκεσαι μπροστά σε ένα υπέροχο τραπέζι, γεμάτο πεντανόστιμα εδέσματα: καλύτερα να διαλέξεις λίγες γεύσεις, αλλά να τις χαρείς πραγματικά, από το να τα δοκιμάσεις όλα και να βαρυστομαχιάσεις.
Φυσικά, όπως φαντάζομαι όλοι το ζητούν, θα ήθελα μια προσωπική σας άποψη για την προσωπικότητα των ιδρυτών του μουσείου αλλά και για την απόφασή τους να δωρίσουν τη συλλογή τους ώστε ως κοινό κτήμα να την απολαμβάνουμε όλοι.
Δεν τους γνώρισα αρκετά καλά για να νιώθω ότι η γνώμη μου μετράει ιδιαίτερα. Μπορώ όμως να σας μεταφέρω την εντύπωση που μου έδιναν όταν τους έβλεπα μικρή: ήταν απλοί, ζεστοί, ωραίοι άνθρωποι. Άνοιγαν την αγκαλιά τους με τέτοια άνεση που ήθελες να κουρνιάσεις εκεί, στα ζεστά. Η απόφαση που πήραν να κάνουν αυτό το Ίδρυμα και να δημιουργήσουν τα μουσεία της Άνδρου και της Αθήνας είναι η καλύτερη απόδειξη της γενναιοδωρίας τους και της αγάπης τους για τον τόπο τους.
Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια; Το μουσείο είναι το πιο αξιοθαύμαστο και σημαντικό απόκτημα της πόλης, η πλατεία έχει αναμορφωθεί και έτσι υπάρχει ένας περιβάλλων χώρος αρμονικός, έχετε άλλα σχέδια και ως προς το κατασκευαστικό αλλά και ένα πρόγραμμα για την επόμενη έκθεση;
Όταν ο κορονοϊός μας ανέτρεψε όλα μας τα σχέδια, πήραμε την απόφαση να περάσουμε την επόμενη διετία μένοντας απόλυτα ευέλικτοι. Πράγμα ιδιαίτερα δύσκολο σε έναν χώρο όπως αυτός των μουσείων. Είναι όμως απαραίτητο για μας να λειτουργήσουμε έτσι, ώστε να είμαστε βέβαιοι ότι οι εκθέσεις μας και οι καλλιτέχνες που αναδεικνύουμε έχουν τη σωστή απήχηση και ότι, βέβαια, οι επισκέπτες μας έρχονται πάντα στον χώρο μας με την ίδια αίσθηση ασφάλειας και εμπιστοσύνης. Από τις 4 Οκτωβρίου και μετά, ένα φωτογραφικό αφιέρωμα στην ανέγερση του κτιρίου μας θα είναι ανοιχτό σε όλους τους επισκέπτες μας. Ο ταλαντούχος Χριστόφορος Δουλγέρης παρακολούθησε όλη τη φάση κατασκευής και αποτύπωσε με τον δικό του, ιδιαίτερα λυρικό τρόπο, αυτές τις στιγμές που θα μας μείνουν αξέχαστες.
Αν κάποιος που δεν έχει επισκεφθεί το μουσείο σας ζητούσε να το περιγράψετε, τι θα του λέγατε; Για ποιο λόγο να το επισκεφτεί;
Θα του έλεγα ότι στεγάζει μία από τις σημαντικότερες συλλογές μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης που συγκροτήθηκαν μέσα στον 20ο αιώνα, από δύο ανθρώπους που λάτρευαν την τέχνη και φρόντισαν να διαλέξουν τα έργα που την αποτελούν με ιδιαίτερη προσοχή και γνώση. Η επίσκεψη στο μουσείο είναι όμως και μία εμπειρία που αγγίζει όλες τις αισθήσεις και θα επέμενα και στα υπόλοιπα καλά μας. Δεν θέλω να ευλογήσω τα γένια μου αλλά πιστεύω πραγματικά πως έχουμε ένα εξαιρετικό πωλητήριο, ένα μοναδικό καφέ, και ένα πολύ ευγενικό και πρόσχαρο προσωπικό.
Μιλώντας για τη δική σας σχέση με το μουσείο; Είναι πέρα από μια εργασία, ή έναν τόπο του επαγγέλματός σας ποια είναι τα αισθήματα που σας δημιουργεί; Υπάρχει μια στιγμή της ημέρας που σας αρέσει να το περιηγείστε ως θεατής και εσείς αυτών των μοναδικών έργων;
Ξυπνάω, ζω και κοιμάμαι έχοντας έννοια τα μουσεία μας. Αυτό το πάθος με κάνει να μην θεωρώ πια, εδώ και πολύ καιρό, την εργασία αγγαρεία. Αυτό όμως δεν με κάνει να μην κοιτάζω γύρω μου, να παραβλέπω τα προβλήματα της κοινωνίας μας. Ίσα ίσα, νιώθω πως η τέχνη θα έπρεπε να έχει μεγαλύτερη θέση στη ζωή μας. Η μουσική, η λογοτεχνία, η ποίηση, το θέατρο και όλες οι άλλες καλλιτεχνικές εκφάνσεις μας δίνουν τελικά τη δυνατότητα να αγγίξουμε ό,τι πιο ουσιαστικό υπάρχει. Κι αυτό δεν είναι παρά η ίδια η τέχνη και η αγάπη.
