«Ας φανταστούμε το τέλος: των πραγμάτων, των συμβάντων, του κόσμου. Αυτό θα μπορούσε να είναι η Γη μετά από μια πυρηνική έκρηξη ή μία καταστροφική κλιματική αλλαγή»
Μια έκθεση διαφορετική από όλες τις άλλες. Μια θεματική εντελώς κινηματογραφική που θυμίζει λίγο από τη «Θυσία» του Ταρκόφσκι, λίγο “La Jetee” από Κρις Μαρκέ ή τη «Μελαγχολία» του Τρίερ. Αποκαλυπτικά σκηνικά που παραπέμπουν σε έργα τέχνης του Velazquez, Durer, Rubens και φυσικά του Bosch. Μια έκθεση που από το κείμενό της και μόνο μας ταξιδεύει σε εικόνες και μας τοποθετεί απευθείας σε μια συνθήκη. Αυτό και μόνο είναι επιτυχία. “If anything survives ” λοιπόν, είναι ο τίτλος της έκθεσης που οργανώθηκε από την ομάδα του Potential Project, χωρισμένη σε τρεις ενότητες, οι οποίες παρουσιάζονται παράλληλα σε τρεις διαφορετικούς χώρους στην περιοχή των Εξαρχείων. Archaeologies, Utopias & The Void είναι οι τίτλοι των ενοτήτων που συνθέτουν την τελεολογική έκθεση αυτή.
Η κεντρική θεματική της έκθεσης στηρίζεται σε ένα φανταστικό σενάριο που διατυπώνεται ως εξής:
«Ας φανταστούμε το τέλος: των πραγμάτων, των συμβάντων, του κόσμου. Αυτό θα μπορούσε να είναι η Γη μετά από μια πυρηνική έκρηξη ή μία καταστροφική κλιματική αλλαγή. Ή θα μπορούσε να είναι το τέλος ενός κόσμου μετά από μία ραγδαία αλλαγή, που καθιστά αδύνατο να συνεχιστεί η προηγούμενή του κατάσταση.
Είναι μία κάπως θλιβερή συνειδητοποίηση πως τίποτα δεν είναι όπως πριν. Μέσα από αυτό το σενάριο επιστημονικής φαντασίας, ας υποθέσουμε πως κάποιος, κάποια στιγμή στο μέλλον θα μάθει για τον κόσμο που κάποτε υπήρξε και θα ερευνήσει τα τεκμήρια της ύπαρξής του, ας φανταστούμε τι μένει πίσω, ποιες οι αποδείξεις, τα στοιχεία, τα ίχνη. Αφού τελειώσει ο κόσμος, τι απομένει; Εάν κάτι επιβιώσει, τι είναι αυτό;»
Μιλήσαμε με την ομάδα του Potential Project αλλά και την επιμελήτρια της έκθεσης Καρολίνα Αλειφεροπούλου:
Περιγράψετε με δικά σας λόγια τι είναι το Potential Project.
Το Potential Project είναι η ομάδα και η βάση μας που σχηματίστηκε το 2019. Ο λόγος που ξεκίνησε σαν πρότζεκτ ήταν γιατί θέλαμε να δημιουργήσουμε συνθήκες για διάλογο μεταξύ ανθρώπων του χώρου πάνω σε θέματα που μας απασχολούσαν έτσι κι αλλιώς, θέλαμε να μοιραστούμε και να μάθουμε ο ένας από τον άλλο και να δούμε τι μπορεί να προκύψει από τη συνομιλία.
Διοργανώθηκε τότε μια σειρά τακτικών συναντήσεων με 27 καλλιτέχνες και θεωρητικούς από διάφορα πεδία, που κράτησε περίπου ένα χρόνο. Σε αυτές συζητούσαμε θέματα σχετικά με το εν δυνάμει έργο, τα πιθανά σενάρια που μπορούμε να φανταστούμε, τα ανεκπλήρωτα πρότζεκτς, τις εκθεσιακές πρακτικές. Οι συζητήσεις αυτές ήταν για εμάς εξαιρετικά ενδιαφέρουσες και καρποφόρησαν ιδέες για έργα και συνεργασίες που τελικά έγιναν εκθέσεις του Potential Project, τις οποίες αρχίσαμε να παρουσιάζουμε από το 2020. Ουσιαστικά αυτά που δείχνουμε στο κοινό είναι αποτελέσματα εκείνης της περιόδου συζητήσεων και έρευνας, είναι αυτά που καθένας έφερνε στο τραπέζι και αυτή η μέθοδος έχει καθορίσει τον τρόπο λειτουργίας μας και έχει ανανεώσει για εμάς το τι είναι και τι παρουσιάζει στο κοινό ένας χώρος τέχνης. Το πρότζεκτ τρέχουμε από κοινού οι: Δημήτρης Γεωργακόπουλος, Βασίλης Νάσης, Αλέξανδρος Πλατής, Καρολίνα Αλειφεροπούλου και μαζί σχεδιάζουμε τις επόμενες εκθέσεις και τον δρόμο που θα πάρουμε στο μέλλον.
Πείτε μας λίγα λόγια για τη σύλληψη της θεματικής της έκθεσης.
Όταν σκεφτόμουν το θέμα της έκθεσης για κάποιο λόγο δεν ήθελα να δοθεί μία απόλυτη απάντηση στο τι θα ήταν αυτό που απομείνει μετά το τέλος του κόσμου, με ενδιέφερε να υπάρχουν εκδοχές της ιστορίας, παράλληλες ερμηνείες. Έτσι δημιουργήθηκαν τα τρία μέρη της έκθεσης με τους αντίστοιχους υπότιτλους που νοηματοδοτούν την ανάγνωση του θέματος από τρεις διαφορετικές σκοπιές.
Στη συνέχεια ξεκίνησε η σκέψη τα μέρη να χωριστούν γεωγραφικά, ώστε να αποτελούν όντως τρεις παράλληλες εκθέσεις που μαζί φτιάχνουν τον κόσμο του If Anything. Ήθελα να μπορούν οι καλλιτέχνες να το πιάσουν από τρεις μεριές και να δουλέψουν σαν να μιλούν για το ίδιο πράγμα, με μια μικρή μετατόπιση νοήματος κάθε φορά. Και αυτό ήταν και το στοίχημα, αν θα έχει ενδιαφέρον μία τέτοια προσέγγιση στη δουλειά του καλλιτέχνη, όπου ουσιαστικά συμμετέχει σε τρεις εκθέσεις, μίας όμως θεματικής που ξεδιπλώνεται αφηγηματικά σε επεισόδια.
Πείτε μας λίγα λόγια για τα τρία αυτά μέρη.
Το πρώτο μέρος, οι Αρχαιολογίες, είναι εκεί που βλέπουμε την πρώτη εκδοχή, εκείνη που επιδιώξαμε να είναι η περισσότερο συνδεδεμένη με το κόνσεπτ της έκθεσης. Τα έργα εκεί λειτουργούν σαν στοιχεία που δηλώνουν την ανάγνωση του χαμένου κόσμου, αυτό που έμεινε, αυτό που βρέθηκε, που ερευνήθηκε. Εκεί βλέπουμε και την αρχή της σκέψης κάθε καλλιτέχνη και ύστερα την ακολουθούμε στους άλλους δύο χώρους.
Στις Ουτοπίες π.χ. που βρίσκονται στις εκδόσεις Ύψιλον, αναγνωρίζουμε τη σύνδεση των έργων κάθε καλλιτέχνη με αυτά στις Αρχαιολογίες αλλά παρατηρούμε μια μετατόπιση προς τις έννοιες ουτοπία ή δυστοπία, που ίσως τελικά να είναι πολύ συγγενικές μεταξύ τους.
Στο Void, το τρίτο μέρος της έκθεσης, βλέπουμε ερμηνείες του κενού, του τέλους, της μαύρης τρύπας με ή χωρίς εισαγωγικά και πάλι είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε σε κάθε έργο τη σύνδεσή του με αυτά που είδαμε πριν από τον ίδιο καλλιτέχνη. Συνολικά η προσπάθεια που κάναμε εδώ ήταν να φτιάξουμε ένα στόρι, το οποίο αφηγούνται τα ίδια τα έργα, μια εικαστική αφήγηση που ξεκινάει με την sci-fi υπόθεση του τέλους του κόσμου μας και προσκαλεί τον θεατή να δει τα έργα σαν οντότητες με τη δική τους ιστορία.
Η έννοια της εσχατολογίας και της τελεολογίας παραπέμπει σε διάφορες μελέτες, οι οποίες αφορούν στο τέλος του κόσμου και ξεκινούν από τον λεγόμενο Αριστοτελισμό του Αριστοτέλη, στην Αρχαία Αίγυπτο, τον Ιουδαϊσμό, στον Καντ, τον Μαρξ κ.ο.κ.
Η εσχατολογία στη φιλοσοφία είναι μια σημαντική τάση, το λεγόμενο «τέλος της ιστορίας», ως η ολοκλήρωση μιας ανεπιτυχούς εμπειρίας ή ψευδαισθήσεων ενός ατόμου. Η κατάρρευση του κόσμου συμβολίζει ταυτόχρονα την είσοδο ενός ατόμου σε μια συνθήκη που ενώνει το πνευματικό, το γήινο και το θεϊκό μέρος. Το τέλος του κόσμου έχει απασχολήσει τη θεολογία, την ιστορία, την ανθρωπολογία, τη φιλοσοφία και πολλούς ακόμα επιστημονικούς κλάδους. Η Εσχατολογία φυσικά πέρασε και στις τέχνες μιας και το αιώνιο ερώτημα «και μετά τι;» ταλανίζει γενιές ανθρώπων.
Η συγκεκριμένη έκθεση όμως μας ταξιδεύει στο «μετά», μας τοποθετεί εκεί και μας προκαλεί να προβληματιστούμε, να αναρωτηθούμε, να κάνουμε μια αναδρομή στον κόσμο που χάθηκε. Μας προτρέπει να σχηματίσουμε χωρίς όρια τον δικό μας κόσμο ανάλογα με τις εικόνες και τα βιώματα που έχει ο καθένας μας ξεχωριστά.
Η τελευταία ενότητα της έκθεσης μας προκαλεί να δούμε μέσα σε αυτό το Κενό. Tο κενό αυτό χρησιμοποιείται για να αντιμετωπίσει το φυσικό κενό και την απώλεια και να υπερτονίσει τη μνήμη του τραύματος που άφησε το «τέλος». Είναι καθαρά συμβολικό και μας παρακινεί να δούμε μέσα στο δικό μας κενό και να ανακαλέσουμε μνήμες πραγμάτων που μας οδηγούν στο δικό μας «σήμερα».
Είναι μια έκθεση καθόλα αισιόδοξη μιας και όλο αυτό το σενάριο επιστημονικής φαντασίας, βρίσκεται μόνο στη φαντασία μας. Όταν όμως ανατρέχουμε σε φανταστικά γεγονότα, τα οποία δεν έχουν υπόσταση στην πραγματικότητα που ζούμε, οδηγούμαστε μαγικά σε μια γλυκιά κάθαρση που μας γεμίζει ελπίδα. Η ελπίδα που αφήνει αυτή η έκθεση έγκειται στο γεγονός ότι είναι στο χέρι μας να μην οδηγηθούμε στο τέλος του δικού μας κόσμου, εάν από σήμερα ξεκινήσουμε να πετάμε αυτά που μας κρατούν πίσω και να δουλεύουμε τα τραύματα του παρελθόντος.
Αυτή η έκθεση είναι μια υπενθύμιση που μας τονίζει πως το μέλλον είναι στο χέρι μας, αρκεί να μη φοβόμαστε να κοιτάξουμε μέσα μας και να αντιμετωπίσουμε τον ίδιο μας τον εαυτό.
Η έκθεση παρουσιάζεται στο νεοκλασικό κτίριο της οδού Ερεσσού 40, στις Εκδόσεις Ύψιλον (Τζαβέλλα 15) και στον εκθεσιακό χώρο του Potential Project (Ανδρέου Μεταξά 25).
Επιμέλεια: Καρολίνα Αλειφεροπούλου
Συντονισμός: Βασίλης Νάσης
Παραγωγή: Potential Project
Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Άλκηστις Μαυροκεφάλου, Ελεάννα Μπαλέση, Αύγουστος Βεϊνόγλου, Βαγγέλης Σάββας, Δημήτρης Μεράντζας, Δημήτρης Γεωργακόπουλος, Lera Kelemen, Robert Gschwantner, Ανδρέας Παπαστεργίου