Η Ευρώπη βρισκόταν στα πρόθυρα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου όταν η Τόβε Γιάνσον, η Σκανδιναβή συγγραφέας και καλλιτέχνις, κάθισε να σχεδιάσει την πρώτη της ιστορία “Moomin“, για ένα troll με μύτη που ζει σε μια μαγική χώρα που απειλείται από μια μεγάλη πλημμύρα.
Το μισογραμμένο προσχέδιο ξεχάστηκε μέχρι το τέλος του πολέμου, όταν εκδόθηκε το 1945 ως «Τα μικρά τρολ και η μεγάλη πλημμύρα», το πρώτο από μια σειρά εννέα βιβλίων Μούμιν, που έγιναν κλασικά βιβλία της φινλανδικής λογοτεχνίας.
Οι χαρακτήρες των Μούμιν – η αξιολάτρευτη Μικρή Μυ, η θρασύτατη Σνορκ Μάιντεν και ο κυκλοθυμικός Σνάφκιν – απέκτησαν διεθνή φήμη το 1954, όταν η Γιάνσον τους έκανε πρωταγωνιστές ενός κόμικ για την εφημερίδα The Evening News του Λονδίνου. Τη δεκαετία του 1990, τα Μούμινς γνώρισαν ένα δεύτερο κύμα δημοτικότητας, όταν μια ιαπωνική και ολλανδική συνεργασία δημιούργησε ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα κινουμένων σχεδίων Μούμιν και μια ταινία μεγάλου μήκους Μούμιν.
Σήμερα, τα Μούμινς είναι ίσως το πιο αγαπημένο πολιτιστικό εξαγώγιμο προϊόν της Φινλανδίας και τα βιβλία της Γιάνσον, γραμμένα στα σουηδικά, έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 50 γλώσσες.
Αλλά η γυναίκα πίσω από τη σειρά, μια φινλανδική-Σουηδή καλλιτέχνιδα και ένθερμη ειρηνίστρια, η οποία έζησε με τη σύντροφό της για μισό χρόνο σε ένα νησί, είναι πολύ λιγότερο γνωστή.
Μια νέα έκθεση, “Houses of Tove Jansoon“, η οποία εγκαινιάστηκε στο Παρίσι στο Espace Mont-Louis στις 29 Σεπτεμβρίου, έχει ως στόχο να δώσει μεγαλύτερη προσοχή σε ολόκληρο το έργο της και στο πώς αυτό διαμορφώθηκε από το ουτοπικό της όραμα.
Εκτός από τις εικονογραφήσεις και τα κινούμενα σχέδια των Moomin, η έκθεση περιλαμβάνει πίνακες και σκίτσα της Jansson, καθώς και σχέδια για κοστούμια και σκηνικά – πολλά από αυτά είναι ιδιόρρυθμες εκφράσεις της ευχής για ειρήνη, ανεκτικότητα και αρμονία.
Η έκθεση μοιράζεται επίσης βιογραφικές πληροφορίες για τα νεανικά της χρόνια, τις οικογενειακές της σχέσεις -συμπεριλαμβανομένου της συντρόφου της ζωής της, Τουλίκι Πιετίλα αλλά και τα μέρη όπου δημιούργησε την τέχνη της.
Μια σύντομη ματιά στη ζωή της Τόβε Γιάνσον
Η Τόβε Μαρίκα Γιάνσον γεννήθηκε το 1914 στο Ελσίνκι από τη γραφίστρια Σίνγκε Χαμαρστεν και τον γλύπτη Βίκτορ Γιάνσον. Μεγάλωσε με τα δύο αδέλφια της Περ Ολοβ (1920) και Λαρς (1926) σε μια καλλιτεχνική οικογένεια, ζώντας και αναπνέοντας την τέχνη. Η ανοιχτόμυαλη, μποέμικη ατμόσφαιρα ενθάρρυνε την ταλαντούχα νεαρή Γιάνσον να αναζητήσει τη δική της καλλιτεχνική φωνή, η οποία παρήγαγε εντυπωσιακά αποτελέσματα από νεαρή ηλικία. Η Tόβε άρχισε να ζωγραφίζει μόλις μπόρεσε να κρατήσει ένα στυλό και συνέχισε να σπουδάζει τέχνη στη Στοκχόλμη και στο Παρίσι.
Στα 15 της δημιούργησε την πρώτη της εικονογράφηση για το σουηδικό περιοδικό πολιτικής σάτιρας Garm, το οποίο ασκούσε ανοιχτή κριτική στα ανερχόμενα φασιστικά και κομμουνιστικά κινήματα της εποχής. Εν μέσω των μαζικών βομβαρδισμών του Ελσίνκι το 1944, η Γιάνσον κατάφερε να αποκτήσει ένα στούντιο σε σοφίτα στο κέντρο του Ελσίνκι. Το στούντιο έγινε το αγαπημένο της σπίτι, πηγή δύναμης και καταφύγιο, όπου δημιούργησε τους πιο γνωστούς πίνακες και τα κείμενά της. Εκεί ήταν που η Γιάνσον ολοκλήρωσε την πρώτη της ιστορία με πρωταγωνιστή τον Moomintroll.
Δούλεψε με το περιοδικό Garm μέχρι το 1953, δημιουργώντας περίπου 100 εικονογραφήσεις εξωφύλλων, συμπεριλαμβανομένων καρικατούρων του Χίτλερ και του Ιωσήφ Στάλιν:
«Ήταν σίγουρα ριψοκίνδυνο», δήλωσε η Σίνι Ρίνε-Κάντο, συν-επιμελήτρια της έκθεσης, επειδή για μεγάλο μέρος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Φινλανδία ήταν στο πλευρό του γερμανικού Ράιχ. «Ορισμένες από τις εικονογραφήσεις της Γιάνσον λογοκρίθηκαν», πρόσθεσε η Ρίνε Κάντο.
Από το 1944, η Γιάνσον ζούσε τον μισό χρόνο σε ένα ατελιέ στο Ελσίνκι, και μόλις ερχόταν η άνοιξη, περνούσε το υπόλοιπο του χρόνου με τη σύντροφό της, Πιετίλα, ζώντας σε ένα μικροσκοπικό νησί, το Κλοβχάρουν, στο φινλανδικό αρχιπέλαγος. Το νησί είχε μόνο ένα σπίτι – το δικό τους – το οποίο δεν είχε ηλεκτρικό ρεύμα ή τρεχούμενο νερό- έφερναν όλες τις προμήθειές τους με βάρκα.
Υπήρχε και ένας άλλος λόγος για να ζει κανείς σε νησί:
Στη Φινλανδία, το ζευγάρι θα μπορούσε να αντιμετωπίσει σύλληψη ή νομικές κυρώσεις για τη σχέση τους με άτομα του ίδιου φύλου, αλλά στο Κλοβχάρουν μπορούσαν να ζουν μαζί ανοιχτά. Πέρασαν εκεί για 30 χρόνια, μέχρι που γέρασαν και η Γιάνσον άρχισε να φοβάται τη θάλασσα.
Τα Μούμινς και ο μεγάλος κατακλυσμός (1945) ήταν ο πρώτος τόμος της σειράς που έμελλε να γίνει το πιο σημαντικό και γνωστό μέρος της καριέρας της Γιάνσον ως καλλιτέχνιδας. Ως συγγραφέας, η Γιάνσον δεν ήθελε η εκπληκτική επιτυχία των Μούμινς να περιορίσει ούτε την ελευθερία της. Μετά το Moominvalley in November (1970), ήταν καιρός για κάτι νέο.
Το 1968 είχε δημοσιεύσει την παιδική περιγραφή Η κόρη του γλύπτη για ενήλικες αναγνώστες, αλλά ήταν η καταξιωμένη συλλογή Ο ακροατής (1971) που την ανέδειξε για πρώτη φορά ως συγγραφέα διηγημάτων.
Μετά τον θάνατό της το 2001, πολλοί συγγραφείς έχουν επισημάνει ότι η Γιάνσον έζησε στη σκιά των Μούμιν σε διάφορα σημεία της καριέρας της, περιορίζοντας το έργο της ως εικαστικός καλλιτέχνης. Είναι αλήθεια, ακόμη και η ίδια η Γιάνσον είχε εκφράσει μια δυσαρέσκεια:
«Δεν αισθάνομαι πλέον ασφαλής στη μυστική μου σπηλιά. Με παγιδεύει μέσα», έγραψε σε ένα ημερολόγιο το 1957.
Το Houses of Tove Jansson εξακολουθεί να υφαίνει τα Μούμιν σε όλο τον χώρο – δεν υπάρχει τρόπος να δει κανείς την πρακτική της Γιάνσον χωρίς την παρουσία τους. Ωστόσο, περιλαμβάνει μια επιλογή από πίνακες ζωγραφικής, σχέδια, εικονογραφήσεις και κείμενα, ορισμένα από τα οποία θα εκτεθούν για πρώτη φορά. Η έκθεση της ξεκινά με την πρώιμη ανάπτυξη της οπτικής γλώσσας και του αφηγηματικού ύφους της και συγκεντρώνει έργα-κλειδιά που αποτέλεσαν σημεία καμπής στην καριέρα της.
Οι επισκέπτες θα έχουν ένα παράθυρο στο φανταστικό σύμπαν της Γιάνσον, με πρώιμο υλικό για τα Μούμιν και εικονογραφήσεις για άλλα κλασικά βιβλία, όπως η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων και το Χόμπιτ.
Οι επιμελητές της συγκεντρώνουν επίσης νέα έργα από σύγχρονους καλλιτέχνες που ενέπνευσε, τοποθετώντας τα μαζί με κινηματογραφικό υλικό, φωτογραφίες, αθέατα έργα και αρχειακά αντικείμενα από τη μακρόχρονη καριέρα της.
Μέσα από αυτόν τον φακό, η Γιάνσον δεν είναι πλέον μόνο η συγγραφέας των Μούμιν. Βλέπουμε την πληθώρα άλλων δεξιοτήτων, ιδεών και παράλληλων εγχειρημάτων που κάνουν το έργο της τόσο απόλυτα μοναδικό. Αν βρίσκεστε στο Παρίσι αυτό τον μήνα, θα σας συνιστούσαμε να κάνετε το ταξίδι.
