«Γιατί γεννήθηκα σκλάβος!» μια προτομή του Ζαν-Μπατίστ Καρπώ, ενός από τους μεγαλύτερους Γάλλους γλύπτες του δέκατου ένατου αιώνα που δημιουργήθηκε το 1868. Μια γυναίκα που προσπαθεί να απελευθερωθεί από το δεσμά της – ένα σχοινί είναι σφιχτά δεμένο γύρω από τα χέρια, την πλάτη και το στήθος της. Οι ώμοι της προεξέχουν και ο δεξιός τένοντας του λαιμού της προεξέχει καθώς στρίβει το σώμα της προς τη μία κατεύθυνση και στρέφει απότομα το κεφάλι της προς την άλλη. Μια κίνηση γεμάτη πόνο αλλά και επιμονή, τέλεια αποδομένο στον ρητορικό τίτλο του έργου, που είναι χαραγμένος στη βάση του γλυπτού, “Pourquoi naître esclave!”
Η τοποθέτηση του Jean-Baptiste Carpeaux ενάντια στη δουλεία ήταν γνωστή και αν και με αυτό το γλυπτό πρόθεσή του είναι να ταχθεί ενάντια σε κάθε είδους υποδούλωση ωστόσο πολλές είναι οι συζητήσεις που έχουν προκύψει για το αισθητικό αποτέλεσμα που εμπεριέχει στοιχεία ερωτικής φαντασίωσης και έντονης γοητείας, διαιωνίζοντας ταυτόχρονα την εικόνα μιας μαύρης φιγούρας ως αχώριστης από τα σχοινιά και τις αλυσίδες της υποδούλωσης.
Η ταυτότητα της γυναίκας που πόζαρε για τον Carpeaux, αν και εικάζεται πως συνεργάστηκε πολλές φορές με τον καλλιτέχνη, και μοιάζει με τη Louise Kuling, μια ελεύθερη Αμερικανίδα που φωτογραφήθηκε στο Παρίσι ως μέρος μιας σειράς εθνογραφικών πορτρέτων για το Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Γαλλίας το 1864, αυτή όμως η ταύτιση παραμένει μια εικασία.
Ο Carpeaux παρουσίασε αυτή την πρώτη του μαρμάρινη εκδοχή του Why Born Enslaved! στο Σαλόνι του Παρισιού το 1869, τέσσερα χρόνια μετά το τέλος του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου και δύο δεκαετίες μετά την κατάργηση της δουλείας το 1848 στις γαλλικές αποικίες. Ο τίτλος της προτομής τότε; «Νέγρα»! κάτι που ενισχύει τις απόψεις που επικρατούσαν ακόμα μέσα σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο.
Μετά την έκθεσή της, η προτομή αυτή αναπαράχθηκε πολλές φορές με χρήση άλλων υλικών όπως γύψος και τερακότα. Φαίνεται ότι ο Carpeaux εκτός από την ιδεαλιστική του πρόθεση ενάντια σε κάθε είδους σκλαβιά, βρισκόμενος σε μια δεινή οικονομική στενότητα είχε και ανάγκη οικονομικών εσόδων. Σε κάθε περίπτωση η προτομή θεωρείται μία από τις πιο σημαντικές απεικονίσεις του 19ου αιώνα ενός σκλαβωμένου ανθρώπου παρόλο που έγινε 20 χρόνια μετά τη δεύτερη κατάργηση της δουλείας στη Γαλλία.
Μέχρι πολύ πρόσφατα, και συγκεκριμένα το 2018 εικαζόταν ότι σχεδόν κάθε μαρμάρινη εκδοχή του Why Born Enslaved του Jean-Baptiste Carpeaux είχε χαθεί στον χρόνο. Όμως το 2018, μια εκδοχή του γλυπτού μιας γυμνής μαύρης γυναίκας δεμένης με σχοινιά επανεμφανίστηκε και τελικά έφτασε στον οίκο Christie’s στο Παρίσι και πουλήθηκε σε έναν έμπορο τέχνης για 300.000$, ο οποίος στη συνέχεια το πούλησε στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης, το οποίο πρόσθεσε επίσημα αυτό το έργο Carpeaux —κατέχει επίσης μια έκδοση από τερακότα που απέκτησε το 1997— στις εκμεταλλεύσεις του το 2019.
Σήμερα για πρώτη φορά το γλυπτό αυτό αποτελεί το κεντρικό έργο γύρω από το οποίο έχει στηθεί η έκθεση Fictions of Emancipation: Carpeaux Recast στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στη Νέα Υόρκη. Με περισσότερα από 35 έργα, η έκθεση Fictions of Emancipation: Carpeaux Recast θέτει τον προβληματισμό για τον ρόλο που έχει παίξει η δυτική τέχνη στην αναπαράσταση λανθασμένων αντιλήψεων για τις φυλετικές διαφορές.
Οι κυριότερες αναφορές θα περιλαμβάνουν σημαντικά έργα των Josiah Wedgwood, Frédéric-Auguste Bartholdi, Charles-Henri-Joseph Cordier, Edmonia Lewis, Louis-Simon Boizot και άλλων που δείχνουν πώς οι δυτικοί καλλιτέχνες του 19ου αιώνα ασχολήθηκαν με τη μαύρη φιγούρα ως πολιτικό σύμβολο και «εξωτικής γοητείας». Γλυπτά των Kara Walker και Kehinde Wiley θα συνδέσουν τον διάλογο γύρω από την προτομή του Carpeaux με τις τρέχουσες συζητήσεις για τη δουλεία και την κατάργησή της στον δυτικό κόσμο.
Η Sarah E. Lawrence, επιμελήτρια του Τμήματος Ευρωπαϊκής Γλυπτικής και Διακοσμητικής Τέχνης στο Ίδρυμα Iris and B. Gerald Cantor, σχολίασε:
«Όταν το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης απέκτησε την προτομή του Carpeaux το 2019, το άμεσο πιεστικό ερώτημά μας ήταν πώς να παρουσιάσουμε καλύτερα και να διαμορφώσουμε το έργο για το κοινό. Έχοντας αποκτήσει αυτό το γλυπτό, έχουμε αναλάβει την ευθύνη για την παρουσίασή του εντός ηθικών πλαισίων. Μπορούμε να είμαστε εκτός από συνένοχοι στην αισθητικοποίηση της σκλαβιάς; Μέσα από μια στοχαστική έρευνα για τις αναπαραστάσεις της μαύρης φιγούρας στη δυτική τέχνη, η Elyse Nelson και η Wendy S. Walters επιμελήθηκαν με επιδεξιότητα μια έκθεση που μιλάει για τη σημασία της επανεξέτασης του αφηγήματος της ευρωκεντρικής πραγματικότητας στην Τέχνη».
Η έκθεση χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες: την ομώνυμη «Η διαμόρφωση του Γιατί γεννήθηκα σκλάβος!» (Becoming Carpeaux’s Why Born Enslaved!), «Ζωντανές Φιγούρες» (Living models), «Αλληγορίες μιας αυτοκρατορίας» (Allegories of Empire), «Κατανοώντας την κατάργηση και τη χειραφέτηση» (Figuring Abolition and Emancipatio) και φιλοξενώντας ποικιλία γλυπτών έργων, και άλλων σχεδίων του 19ου αιώνα που στον πυρήνα τους συναντάμε το δουλεμπόριο, την αποικιοκρατία και τα κινήματα κατάργησης στη Γαλλία και τις Η.Π.Α. αντιμετωπίζει το Why Born Slaved! κριτικά θέτοντας προβληματισμό για τον ρόλο της τέχνης την εποχή αυτή στη διαμόρφωση φυλετικών διακρίσεων.
Η εικόνα μιας μαύρης φιγούρας τυλιγμένης σφιχτά με σχοινιά είναι σίγουρα μια εικόνα που έχει ενισχύσει δομικά τις στερεοτυπικές εικόνες ρατσισμού και το σχετικό με τις φυλετικές διακρίσεις αφήγημα εδώ και αιώνες, κακοποιώντας την ιδέα της ελευθερίας και της ισότητας.
Το ποίημα της Wendy Walters για το γλυπτό Why Born Enslaved !
Σε αυτό το βίντεο, η Wendy S. Walters απαγγέλλει το ποίημα που έγραψε ως απάντηση στο γλυπτό του Jean-Baptiste Carpeaux Why Born Enslaved !. Σε αυτό, αναρωτιέται για την ταυτότητα και την κατάσταση του μοντέλου που πόζαρε για τον Carpeaux.
«Το όνομά μου για την ώρα είναι το σώμα μου, απαλό στη σάρκα αλλά εκκωφαντικό στην πέτρα.
Βρίσκω τον δρόμο μου μέσα στα χρόνια της σιωπής σε μια ζωή περιστοιχισμένη από εχθρούς.
Τα πλήθη με κοιτούν, βλέπουν τη γοητεία αλλά εγώ είμαι μαύρη».
Info έκθεσης
Από τις 10 Μαρτίου, 2022 – Έως τις 5 Μαρτίου, 2023
Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης Νέας Υόρκης