Η «συνάντηση» είναι μια συγκυρία που ορίζεται από τον χρόνο. Ο χρόνος δεν σταματά ποτέ. Είναι ένα «χρονοκύκλωμα» όπως έλεγε και ο Κλείτος Κύρου: «…Ο χρόνος προχωρεί. Στη στιλπνή του επιφάνεια αφήνεις αποτυπώματα διαμπερή, πάντα ευανάγνωστα για τους ειδικούς που αποτιμούν το κόστος». Πάντα προχωράει ασταμάτητα και αδυσώπητα. Και εμείς με ένα ρολόι στο χέρι τον κυνηγούμε. Και υπάρχουν λοιπόν και αυτές οι συναντήσεις, συναντήσεις ανθρώπων που κάνουν τον χρόνο λίγο πιο εύκολο, λίγο πιο ήπιο και καταπραϋντικό.
Συναντήσεις αφυπνιστικές που σε εμπνέουν και σε γεμίζουν δημιουργικούς προβληματισμούς. Μία από αυτές τις πνευματικές συναντήσεις ήταν με τον κ. Δημήτρη Αληθεινό. Μια συζήτηση που πάγωσε τον χρόνο και ενώ διήρκησε πάνω από μια ώρα φάνηκε σαν να ήταν πέντε λεπτά. Ένας καλλιτέχνης σύμβολο. Ένα σπουδαίο έργο πολλών ετών που απλώνεται με μαεστρία στον χρόνο. Μελετημένο, με ουσία και στόχο. Για έναν στόχο που αφορά στους ανθρώπους και έναν τόπο χωρίς τόπο, που διαχέεται σε όλο τον πλανήτη. Μεγάλη η τύχη μου να τον συναντήσω και να μας μιλήσει για το έργο του, και ευνοημένη συγκυρία. Μας μιλάει για τη φιλοσοφία του, τη δουλειά του, τον μοναδικό τρόπο που αντιλαμβάνεται αλλά και αντιμετωπίζει τον χρόνο και τη σημασία του ότι «αρκεί μια απόφαση κι ένα φωτισμένο βράδυ».
Στην έκθεση παρουσιάζονται δύο επιτοίχιες γλυπτικές εγκαταστάσεις και μια σειρά πίνακες από εύπλαστο αυτοξηραινόμενο πηλό. Κάθε εγκατάσταση αποτελείται από 32 κεφάλια με διαφορετικές εκφράσεις και μορφασμούς, που υποδηλώνουν εναλλασσόμενα συναισθήματα οδύνης, ειρωνείας, απόγνωσης ή αγωνίας. Οι πίνακές του είναι φτιαγμένοι από πηλό τερακότα μέσα σε σιδερένια πλαίσια και παραπέμπουν σε ξεραμένη γη. Χαράζει επιγραφές με αποσπάσματα από τη Γυναίκα της Ζάκυθος του Σολωμού και από τον Εκκλησιαστή. Πάνω στους πίνακες τοποθετεί ξύλινα χέρια, δείκτες ρολογιών, γράμματα, αριθμούς αλλά και αντικείμενα.
Όλα αυτά συμβάλλουν σε μια προσωπική διαδρομή στον χρόνο. Για ένα έργο που δεν έχει αρχή, μέση και τέλος αλλά μόνο συνέχεια. Ο ρόλος ενός ποιητή που δεν είναι άλλος από το να βρίσκεται πλάι στον κόσμο και να υποδεικνύει την πραγματικότητα. Ένας καλλιτέχνης πολυδιάστατος και θαρραλέος. Πηγή έμπνευσης που σε πηγαίνει ένα βήμα παρακάτω. Τώρα σε σχέση με το πού είναι αυτό το «παρακάτω» του καθενός, όπως λέει και ο κ. Αληθεινός «Η ζωή μας, πέρα από αυτήν τη ρευστή στιγμή, βασίζεται μόνο σε υποθέσεις».
Ας δούμε όμως τι μας είπε αναλυτικότερα:
Θα θέλατε να μας μιλήσετε για τον τίτλο της έκθεσής σας «Για το καθετί υπάρχει ορισμένος καιρός»;
Φανταστείτε ένα δάσκαλο, και τοποθετήστε τον σε οποιοδήποτε πολιτισμό του πλανήτη σας αρέσει. Ντύστε τον με τα ρούχα που αντιστοιχούν στη φιλοσοφία του, βάλτε πλάι του έναν τουλάχιστον μαθητή, ακούστε τον να διδάσκει σε όποια γλώσσα προτιμάτε, το ακόλουθο κείμενο…
Τοῖς πᾶσι χρόνος και καιρoς τῷ παντί πράγματι ὑπo τoν οὐρανόν.
Καιρός τοῦ τεκεῖν και καιρός τοῦ ἀποθανεῖν,
Καιρός τοῦ φυτεῦσαι και καιρός τοῦ ἐκτῖλαι το πεφυτευμένον,
Καιρός τοῦ ἀποκτεῖναι και καιρός τοῦ ἰάσασθαι,
Καιρός τοῦ καθελεῖν και καιρός τοῦ οἰκοδομεῖν,
Καιρός τοῦ κλαῦσαι και καιρός τοῦ γελάσαι,
Καιρός τοῦ κόψασθαι και καιρός τοῦ ὀρχήσασθαι,
Καιρός τοῦ βαλεῖν λίθους και καιρός τοῦ συναγαγεῖν λίθους,
Καιρός τοῦ σιγᾶν και καιρός τοῦ λαλεῖν,
Καιρός τοῦ φιλῆσαι κα καιρός τοῦ μισῆσαι,
Καιρός πολέμου και καιρός εἰρήνης
…και απαντήστε μου αν θεωρώ σωστά ή όχι, πως οι συγκεκριμένοι στίχοι, διασχίζοντας σαν τροχιά κομήτη ή σαν καρμική λαβωματιά την ουσία της ύπαρξης, διδάσκουν με απλότητα την αλήθεια του νου, την ισορροπία της ψυχής, και εντέλει τη χαρά της ζωής, χωρίς φυλετικούς, θρησκευτικούς ή άλλους διαχωρισμούς. Αν συμφωνείτε μαζί μου, τότε θα συνεχίσω τη σκέψη μου προσθέτοντας ότι, αυτό το οποίο διδάσκει πανανθρώπινα ο δάσκαλος, πρέπει με τον δικό της ιδιαίτερο τρόπο, να κάνει και η Τέχνη.
Ποια η σημασία του χρόνου και η έννοια του ρολογιού στο έργο σας;
Θα έλεγα ότι είναι ερωτική και ειρωνική ταυτόχρονα. Ερωτική, διότι συντονίζεται ή πιο σωστά, επιθυμεί να ταυτιστεί με τους χτύπους της καρδιάς κάθε ανθρώπου ανεξάρτητα από τη φυλή, το χρώμα, τον πολιτισμό του, και ειρωνική, επειδή επιχειρεί εις μάτην, να καταμετρήσει το ανύπαρκτο. Και το βασικό ερώτημα είναι: Τι απομένει στο τέλος κάθε ημέρας από αυτό που βιώσαμε; Πόσο χρόνο αφιερώσαμε στο πνεύμα και πόσο στην ψυχή μας; Η ψυχή μου έχει όλες τις ηλικίες εκτός από μία: αυτή του κορμιού μου, έγραψε ο Αντόνιο Πόρτσα, κι εγώ, πριν συμφωνήσω ή διαφωνήσω μαζί του, οφείλω να αθροίσω τις προσπάθειες που κατέβαλα ώστε να εμπλουτίσω τις ηλικίες του νου και της ψυχής μου.
Μιλήστε μας για τα κεφάλια στα έργα σας αλλά και τη σχέση σας με τη γη και το χώμα.
Αυτό που έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε χώμα, είναι ένα από τα βασικά συστατικά του πλανήτη μας, είναι το σώμα και η ουσία του. Η Γη είναι το μοναδικό σπίτι, στο οποίο μπορούμε να επιβιώσουμε με ασφάλεια ως είδος. ‘Ο,τι φτιάξαμε, ό,τι σπείραμε κι ό,τι ζούμε, είναι άμεσα συνδεδεμένο με τα θαύματα και τις παραξενιές αυτού του άστρου. Μνημεία, ανάκτορα, πολιτισμοί, πάθη, μίση, έρωτες, πόλεμοι, αυτοκρατορίες κι επαναστάσεις, όλα όσα έχουμε κι όσα ξέρουμε, μέσα από αυτόν και πάνω σε αυτόν γεννήθηκαν. Χτίζοντας ένα σπίτι ή γεμίζοντας με χούφτες χώμα τη γλάστρα στο μπαλκόνι μου, χρησιμοποιώ το σώμα του. Κι όταν καλλιεργώ ή όταν πίνω νερό, απολαμβάνω ένα δώρο, το οποίο προηγουμένως έχουν θρέψει, φιλτράρει και εμπλουτίσει τα σπλάχνα του. Επομένως, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, η σχέση μου με τη γη και το χώμα, είναι σχέση εξάρτησης και σεβασμού. Τα έργα της έκθεσης, φτιαγμένα από πηλό, (όπως ακριβώς οι πρώτοι άνθρωποι, σύμφωνα με πολλές μυθολογίες), εκφράζουν τον πόνο και την αγωνία της ζωής. Ανησυχίες, χαρές και συναισθήματα όχι μόνο δικά μου, αλλά πανανθρώπινα.
Γιατί αποσπάσματα από τη «Γυναίκα της Ζάκυθος»;
Θεωρώ ότι το ποίημα του Σολωμού, το οποίο γράφτηκε το 1825, είναι ένα ποιητικό αριστούργημα. Αρχίζει με την αφήγηση του ιερομόναχου Διονύσιου, ο οποίος, γονατιστός μπροστά στο φιλιατρό ενός πηγαδιού προσπαθεί να μετρήσει στα πέντε δάχτυλα του δεξιού του χεριού, τους δίκαιους αυτού του κόσμου. Αρχικά αφαιρεί το μικρό δάχτυλο κλείνοντάς το, έπειτα το διπλανό του, κι όταν συνειδητοποιεί ότι οι δίκαιοι είναι πιο λίγοι κι από τα εναπομείναντα τρία δάχτυλα, λέει:
Εμνέσκανε το λοιπόν από κάτου από τα μάτια μου τα τρία δάχτυλα μοναχά, κα τα εχτυπούσα ανήσυχα απάνου στο φιλιατρό για να βοηθήσω το νου μου να εύρει κάνε τρεις δίκαιους. Αλλά επειδή αρχινήσανε τα σωθικά μου να τρέμουνε σαν τη θάλασσα που δεν ησυχάζει ποτέ, ασήκωσα τα τρία μου έρμα δάχτυλα κα έκαμα τo σταυρό μου.
Πρόκειται για μια μοναδική εικόνα στην οποία ο απεγνωσμένος, αλλά και εγκαταλελειμμένος κοινωνικά, άνθρωπος, στρέφεται προς τον ουρανό ζητώντας βοήθεια, προκειμένου να αντέξει την αδικία. Με τον ίδιο τρόπο και την ίδια ανάγκη, στρέφομαι κι εγώ προς την Τέχνη. Εκτός από δυο πίνακες όπου γίνεται αναφορά, στη Γυναίκα της Ζάκυθος και τον Εκκλησιαστή, υπάρχει στην έκθεση ακόμα ένας, με αναφορά στη φράση του Στρατηγού Μακρυγιάννη, που λέει: «Λευτερωθήκαμε από τους Τούρκους και σκλαβωθήκαμε σε ανθρώπους κακορίζικους», απαριθμώντας στο εσωτερικό του κειμένου, ένα προς ένα, τα διακόσια χρόνια που μεσολάβησαν από την Επανάσταση του 1821, μέχρι σήμερα.
Έχετε πραγματοποιήσει πάνω από 200 Κατακρύψεις σε όλο τον πλανήτη. Θα θέλατε να μας μιλήσετε για τη διαδικασία αυτή αλλά και την ουσία αυτού του σπουδαίου έργου;
Από τις συζητήσεις που γίνονται κάθε φορά πριν κλείσει (πριν σκεπαστεί) ένα έργο, συμπεραίνω ότι η διαδικασία μιας Κατάκρυψης είναι για τους θεατές της ένας μικρός συγκινησιακός κλονισμός. Έτσι το εισπράττω άλλωστε κι εγώ, που παρά τις διακόσιες είκοσι μία Κατακρύψεις, δεν έχω καταφέρει να ισορροπήσω τη συναισθηματική ταραχή που μου δημιουργεί κάθε φορά το κόψιμο και το κρύψιμο «ενός μέλους μου». Από το 1981 μέχρι σήμερα, οι Κατακρύψεις προειδοποιούν για μια υπαρκτή απειλή: τον κίνδυνο εξαφάνισης του ανθρώπου ως είδος, μετά από μια πυρηνική έκρηξη. Και όπως λέω συχνά, το σύνθημα «σώστε τη φύση και τον πλανήτη» είναι μάλλον ελλιπές, διότι όσο υπάρχει ο ήλιος, η Γη θα αιωρείται στο σύμπαν, είτε με αυτήν τη μορφή, είτε με κάποια άλλη. Ο άνθρωπος όμως, αν δεν αλλάξει τις κακές του συνήθειες, θα εξαφανιστεί μαζί με όλα όσα έφτιαξε. Εύχομαι να μη συμβεί ποτέ κάτι τέτοιο, όμως με «τις ευχές δεν βράζουν κόλλυβα» που λέει ο λαός. Και ίσως, αν αυτός ο λαός (τα εφτά και πλέον δισεκατομμύρια δυστυχισμένων υπάρξεων του πλανήτη), διαλέξει σοφά να μην κοιμηθεί ένα βράδυ, είναι σίγουρο ότι μέχρι το ξημέρωμα θα έχει κάνει μια χαψιά αυτούς που τον καταδυναστεύουν. Αρκεί μια απόφαση κι ένα φωτισμένο βράδυ. Οι Κατακρύψεις λοιπόν, διδάσκουν, προειδοποιώντας για το ανεπανόρθωτο.
Θα θέλατε να μας μιλήσετε για την πηγή έμπνευσης αυτής της έκθεσης και τη σχέση έρωτα, θανάτου και πνευματικής / ψυχικής αφύπνισης στο έργο σας;
Όπως θα πρέπει να έχει γίνει κατανοητό μέχρι τώρα, στο κέντρο του ενδιαφέροντός μου είναι ο άνθρωπος. Το έχω πει πολλές φορές και δεν θα κουραστώ να το επαναλάβω ακόμη μία: Με ενδιαφέρουν οι άνθρωποι και οι πολιτισμοί τους σε κάθε γωνιά της γης, σε κάθε χώρα. Με τον τρόπο μου ερμηνεύω τις χαρές και τις λύπες, τα όνειρα και τις αγωνίες, κι ερμηνεύοντας τη ζωής μας, χάνω το εγώ μου, γίνομαι όλοι, κι ελπίζω -έστω ουτοπικά- σε κάτι καλύτερο, σε έναν πιο δίκαιο κόσμο.
Πρόσφατα αναγορευτήκατε σε Επίτιμο Διδάκτορα της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Θα θέλατε να μας πείτε δυο λόγια γι’ αυτό;
Γνωρίζω ότι οι δόξες, οι θρίαμβοι και τα αξιώματα είναι εφήμερα, όμως ακόμα κι έτσι, θέλω να χαίρομαι ό,τι μου προσφέρουν οι στιγμές. Τιμώ αυτούς που με πρότειναν και με ψήφισαν και τους ευχαριστώ από καρδιάς.
Θα θέλατε να μας μιλήσετε για τα μελλοντικά σας σχέδια;
Θα το έκανα ευχαρίστως αν πίστευα ότι υπάρχει αύριο. Όμως η ζωή μας, πέρα από αυτήν τη ρευστή στιγμή, βασίζεται μόνο σε υποθέσεις. Τα υποθετικά σχέδιά μου λοιπόν, αυτά για τα οποία έχει νόημα να σας μιλήσω, είναι απλά, σαν μικρές επιθυμίες: να έχω δύναμη ώστε να αντιστέκομαι στην αδικία, να αδιαφορώ στη βλακεία, να δουλεύω όσο πιο πολύ γίνεται και να προστατεύω άοκνα τόσο τους πολιτισμούς, όσο και την αξιοπρέπειά μου.
