“By the book” στην έκθεση-«ανοιχτό αρχείο» “Documents of Breathing” της Πάσκουα Βοργιά και του Παύλου Φυσάκη στον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσός

Θραύσματα μνήμης μέσα από μία ξεχωριστή έκθεση, με πνοή και ατμόσφαιρα, δεμένη με την ιδιαίτερη αύρα του χώρου του Παρνασσού

«Αναβατήρ δια έκθεσιν» γράφει η μικρή ταμπέλα στον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσός. Αυτή η παλιά μεταλλική σήμανση, ενδεχομένως να βρίσκεται εκεί από όταν άνοιξε ο χώρος. Ιστορικός χώρος, αφού είναι, όπως διαβάζω, ο παλαιότερος πολιτιστικός σύλλογος της Αθήνας, ενώ το 1885 παρουσιάστηκε η πρώτη καλλιτεχνική έκθεση στην Ελλάδα και το 1898 οργανώθηκε η πρώτη έκθεση φωτογραφίας. Πίσω στο 2023 και η έκθεση που επισκέπτομαι σήμερα στον χώρο, όπου στην πόρτα του η ταμπέλα γράφει Γκαλερί, έχει τον τίτλο “Documents of Breathing”. Η Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης παρουσιάζουν θραύσματα μνήμης από τα προσωπικά τους αρχεία, τα οικογενειακά τους κειμήλια και τα ντοκουμέντα της ιστορίας αλλά και του πρόσφατου παρελθόντος μέσα από μία ξεχωριστή έκθεση, με πνοή και ατμόσφαιρα, δεμένη με την ιδιαίτερη αύρα του χώρου του Παρνασσού. Εικόνες στην κυριολεξία από κάθε μέσο συνδέονται συνειρμικά και αυτόματα σαν σε ροή σκέψεων που ξεδιπλώνονται μπροστά σου κι εσύ παρών δένεσαι με τα «ίχνη» τους κατά έναν περίεργο τρόπο ενώ συνεχώς βομβαρδίζεσαι από αυτές.

©Panos Kefalos

«Μας αρέσει ο πειραματισμός και η διερεύνηση του τι είναι έργο, τι είναι η εικόνα. Δεν είναι η φωτογραφία κάτι μονοδιάστατο και σίγουρα δεν είναι μόνο ρεπορτάζ, είναι και έργο τέχνης, είναι και documentary, είναι και έρευνα», μου αναφέρουν η Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης, σχετικά. Ο πειραματισμός με το μέσο διατρέχει όλη την έκθεση, είτε είναι φωτογραφία είτε είναι εικόνα, έχει stills από βίντεο, έχει καρτποστάλ, έχει επεξεργασμένη εικόνα, εικόνα αρχείου, εικόνα από κινητό, έχει την οικειοποίηση ενός άλλου ανθρώπου το έργο, εικόνα από διαδίκτυο, υπάρχει κείμενο, λήμμα από βικιπαίδεια…

©Panos Kefalos
©Panos Kefalos

Στον χώρο δεν θα συναντήσεις λεζάντα στα έργα, αλλά καθώς μπαίνεις υπάρχει ένα βιβλίο, το οποίο η Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης θεωρούν «μέρος του έργου». Η κάτοψη του χώρου απεικονίζεται εκεί μαζί με τα αριθμημένα έργα, στα οποία κάθε αριθμός αντιστοιχεί σε μία λεζάντα και κατά πλειονότητα σε μια ιστορία μικρή ή μεγάλη. Κάποι@ μπορεί και να μη θέλει να καθοδηγηθεί με αυτό τον τρόπο, έχοντας το βιβλίο στα χέρια και απλώς μπορεί να δει τις εικόνες, προσεγγίζοντας την έκθεση πιο αισθητηριακά, όπως μας αναφέρουν οι δημιουργοί. Υπάρχει και αυτή η δυνατότητα. Διαλέγω να πάω “by the book”. Οι σκέψεις και οι ιστορίες που έχει μέσα του, είναι πολύ ενδιαφέρουσες και αναγκαίες πιστεύω για να μπω καλύτερα σε αυτό τον συνειρμικό κόσμο των εικόνων.

©Panos Kefalos

«Καρτποστάλ από το Μπελίζ», γράφει η λεζάντα στο έργο 1. Οικογενειακές φωτογραφίες συναντάμε σε ένα άλλο, συνδεδεμένες σε κολάζ και στο βιβλίο βρίσκεις τις συσχετίσεις και τις επεξηγήσεις των απεικονιζόμενων:

Μητέρα και Πατέρας στη βιβλιοθήκη. Κατερίνα. Κατερίνα Μάτσα. Αμερική. Μητέρα. Άγνωστος…Το σπίτι στην Επισκοπή. Συγγενείς. Όταν ήταν νέα. Ρώμη. Γενέθλια. Παρέλαση. Χορεύει…Ποζάροντας. Αιγάλεω. Λιμάνι. Στο λιβάδι. Επίδαυρος. Μόσκοβιτς.

…Σεισμός στην Αθήνα, Φεβρουάριος 1981. Ποζάροντας. …Ο Νίκος με τον Γκάσπερ στην Πεντέλη. Παρέλαση. Ο Νίκος βλέπει έναν αγώνα ποδοσφαίρου στην Αθήνα…

Σε άλλο έργο με «συλλογή» από φωτογραφίες σύμφωνα με την ιστορία του βιβλίου, διαβάζω:

Ο ουρανός την ώρα που γεννήθηκε η Κατ. Αεροπλάνο. Κατερίνα. Ντέλια. Πεντέλη. Λονδίνο. Άντρας που βουτάει. Λέσβος. …Τάξη. Τηλεόραση. Ο Αποστόλης σε παρέλαση. Παρισινή Κομμούνα.Σικελία. Ο γάμος της Κατερίνας. Απάτη.

©Panos Kefalos
©Pavlos Fysakis – Pasqua Vorgia

Φτάνω στο έργο που έχει όνομα «Αεροπλάνο» και η ιστορία λέει: «Η μητέρα και η γιαγιά σε ψεύτικο αεροσκάφος της Βασιλικής Αεροπορίας, σε μια παραλία, κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο (περίπου το 1949)». Αυτή τη φωτογραφία τη βρήκε ο Παύλος Φυσάκης στο οικογενειακό του αρχείο, για την οποία ως παιδί δεν γνώριζε την ύπαρξή της κι όταν έπεσε πάνω σ’ αυτήν δεν είχε καμία μνήμη. Αυτή όμως η εικόνα είναι για τους δημιουργούς κομβικής σημασίας, αφού όπως μοιράζονται μαζί μου υπήρξε το έναυσμα για να ανασύρουν τα αρχεία τους και να ξεκινήσει ο πειραματισμός:

«Δεν μας έφτανε αυτό, μας απασχολούσε η έννοια του αρχείου, τι είναι το αρχείο, δεν είναι μόνο αυτό. Οπότε αρχίσαμε να το ψάχνουμε περισσότερο, συνδέσαμε το οικογενειακό αρχείο με τα προσωπικά μας αρχεία, σαν ένα άλλο δοχείο που αντλούσαμε πράγματα για περιεχόμενο.

Η έννοια όμως του αρχείου όχι ως κάτι νοσταλγικό, γιατί αυτό κάθε φορά που το ξαναφτιάχνεις, το επανερμηνεύεις, οπότε δεν είναι ποτέ κάτι στάσιμο. Μας αφορά η έννοια του ανοιχτού αρχείου και πώς διαβάζεται κάθε φορά, ανάλογα με τη συγκυρία και ανάλογα με το τι έχεις αναδείξει μέσα από ένα αρχείο.

Υπάρχει μία πρόθεση από την πλευρά μας, μία δήλωση, ότι το αρχείο αυτό είναι για να το δούμε στο μέλλον, να το συναντήσουμε κάποια στιγμή μετά, δεν ξεκινάμε από κάτι που έχει τελειώσει και απλά το ανασύρουμε. Είναι κάτι που σαν χειρονομία, πρόκειται να γίνει, κάτι που έχει επαφή με το μέλλον και μια σημασία για το μέλλον. Πράγματα που επαναλαμβάνονται, που τα ίχνη τους τα βλέπουμε μέχρι και σήμερα, με γεγονότα και παραλληλίες με το σήμερα».

©Panos Kefalos
©Panos Kefalos

Έτσι προσωπικές εικόνες σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο μπλέκονται με τη ματιά του σήμερα επεξεργασμένες με μία νέα οπτική, σε αυτή την ιστορική φάση και σε αυτόν τον ιστορικό χώρο του Παρνασσού. Συναντάμε το έργο που έχει όνομα «Ο γάμος της Κατερίνας, Αθήνα, Αύγουστος 1965» κι όπως αναλύεται στο βιβλίο: Με τον όρο «Αποστασία» ή «Ιουλιανά αναφέρεται στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας η περίοδος της έντονης πολιτικής αναταραχής που ακολούθησε την παραίτηση της κυβέρνησης Γεωργίου Παπανδρέου στις 15 Ιουλίου 1965, κατόπιν παρέμβασης του νεαρού τότε βασιλιά Κωνσταντίνου κατά παράβαση του Συντάγματος του 1952…» Η Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης εξηγούν: «Για εμάς πράγματα συμβαίνουν στη ζωή μας παράλληλα με τις προσωπικές ιστορίες. Καθώς ας πούμε ερωτευόσουν, μπορεί να συνέβαινε την ίδια στιγμή η δολοφονία του Γρηγορόπουλου, την ίδια μέρα, Τελικά τι είναι αυτό που κρατάς; Και τα δύο. Για παράδειγμα εδώ βλέπεις μία νύφη που είναι η μητέρα μου», λέει ο Παύλος Φυσάκης, «η οποία παντρεύτηκε στα Ιουλιανά το ’65 κι έπρεπε να αναβάλλει τον γάμο λόγω των Ιουλιανών, αλλά η εικόνα για εμάς έχει περισσότερη σύνδεση με το ιστορικό γεγονός. Σε κάποια λοιπόν, προσθέτουμε νοήματα, δεν θέλουμε να διαχειριζόμαστε μόνο αλήθειες…».

©Pavlos Fysakis – Pasqua Vorgia
©Panos Kefalos

Συνεχίζοντας στην έκθεση, από το άνοιγμα μιας πόρτας, στην «Έξοδο Κινδύνου» συναντάς ένα βίντεο με τον τίτλο “Τhe Oh! Pair Girl”, και το οποίο είναι ένα super 8-soft porn του ‘70, με μονταρισμένο υλικό από αυτό που βρήκανε στα οικογενειακά τους αρχεία.«Υπάρχει μία αναβίωση», αναφέρουν οι δημιουργοί, «ανθρώπων που δεν ζουν, είναι όμως σαν να αναβιώνονται. Αναρωτιέσαι ας πούμε τι θα έκανε αν ήταν εδώ, τι μπορεί να κάνουν σήμερα αν ζουν οι πρωταγωνιστές της soft porn ταινίας ή αν έβλεπαν τους εαυτούς τους σε αυτή την έκθεση…».

«Διερευνούμε και πειραματιζόμαστε με τα διαφορετικά επίπεδα ανάγνωσης μιας εικόνας. Αισθανόμαστε ότι είμαστε σε ένα πείραμα, το αισθανόμαστε αυτό συνέχεια και μας αρέσει.»: Ένα «πείραμα», θα προσθέσω που θα μπορούσε πολύ εύκολα λόγω του αρχειακού υλικού να φέρει έντονα το αίσθημα νοσταλγίας, όμως κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Συναντάς μοναδικές εικόνες από το παρελθόν, πρόσωπα που φέρουν παλιές ιστορίες, πρόσωπα που δεν ζουν πια, σε μία σύνδεση με εικόνες του σήμερα. Μια φωτογραφία με τον βασιλιά, αποτελεί μέρος αυτού του «ανοιχτού βιβλίου», του «ανοιχτού αρχείου», όπως ονομάζουν το έργο τους, με τη φωτογραφία με τους πρόσφυγες που πνίγονται στη Μεσόγειο, τη δικτατορία των συνταγματαρχών και τον Εμφύλιο μαζί με οικογενειακές φωτογραφίες. Συνδέσεις και συσχετίσεις με εικόνες που διακλαδώνονται και με κάποιον τρόπο δένουν σαν το μωσαϊκό που πατάμε στον παρόντα χρόνο και χώρο του Παρνασσού.

©Panos Kefalos
©Panos Kefalos

Η Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης αποφεύγουν τη νοσταλγία, αλλάζουν την εικόνα, τη βεβηλώνουν, την παραμορφώνουν ενώ το περιεχόμενό της μεταβάλλεται και τη στιγμή ακόμα που θα την εκθέσουν- αναφέροντας σχετικά:

«Η γιαγιά της Πάσκουα καθώς μεγάλωνε η εικόνα, άλλαζε το περιεχόμενό της, αλλάζει με αυτό τον τρόπο και η ίδια, έχει καταλήξει να ‘ναι τοπίο έτσι μεγάλη που είναι. Παύεις να την βλέπεις τόσο συναισθηματικά όπως μια εικόνα-φυλαχτό. Είναι κάτι άλλο πλέον, την έχεις παραμορφώσει την εικόνα, την έχεις επεξεργαστεί, την έχεις βεβηλώσει, την έχεις οικειοποιηθεί, την έχεις αλλάξει, την έχεις κόψει…».

Στο κέντρο της έκθεσης συναντάμε ένα δωμάτιο, μαύρο στο εσωτερικό του, όπου απ’ όταν μπαίνεις στον χώρο προκαλεί αίσθηση, για το τι υπάρχει μέσα, προσεγγίζει κατά τους δημιουργούς την έννοια της κρύπτης: «Έχει μια δική του σημασία, είναι η αρχή και το τέλος μαζί». Άλλος άνθρωπος ξεκινάει από αυτό την έκθεση ενώ άλλος το αφήνει για το τέλος. Ανήκω στους τελευταίους και μπαίνοντας εκεί αντικρίζω ένα ή καλύτερα το «βιβλίο» σε μία προθήκη. Αυτό δεν μπορείς να το ανοίξεις, δεν μπορείς να δεις ποιες ιστορίες εγκιβωτίζονται σε αυτό αλλά είναι εκεί στο κέντρο σαν σε βωμό, είναι εκεί για να νιώσεις την αύρα του.

©Panos Kefalos
©Panos Kefalos

Φτάνοντας στο ιδιαίτερα εντυπωσιακό έργο με το όνομα «AfterlifeΕπέκεινα»: αντικρίζεις μια μεγάλη εικόνα που αποτελεί μοντάζ λέξεων-προτάσεων μόνο από λογοτεχνικά έργα, έργα από 28 λογοτέχνες που η Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης έχουν πάρει αποσπάσματα, τα έχουν ενώσει με έναν τρόπο που να βγάζει μία νέα ιστορία και μ’ αυτό τον τρόπο, όπως αναφέρουν: «Βλέπεις συσχετίσεις μεταξύ τους: κοινές ανησυχίες, ιδέες, φόβους, κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα μαζί με δύο δικά μας κείμενα, στα οποία φαίνονται και οι δικές μας “εμμονές” μέσα από αυτό».

Η έκθεση “Documents of Breathing” με το μαύρο της χρώμα να κυριαρχεί, αναβιώνει θραύσματα ζωής μέσα από τον πειραματισμό διαφορετικών μέσων της εικόνας με προσωπικές και συλλογικές ιστορίες, ιστορίες που βρίσκονται σε διαλεκτική και που στέκουν γερά στη θεωρητική βάση των δύο ανολοκλήρωτων πρότζεκτ του μοντερνισμού: το Passagen-Werk (1927-40) του Walter Benjamin και του Bilderatlas Mnemosyne (1925-29) του Aby Warburg. Η Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης μοιράζονται σχετικά: «Κι εμείς δεν το έχουμε τελειώσει. Για εμάς πάντα οι εικόνες είναι αφετηρίες για κάτι που θέλουμε να πούμε».

©Panos Kefalos
©Panos Kefalos

Πριν φύγω από τον χώρο επιστρέφω σε κάποια έργα, πάω ξανά να «διαβάσω» κάποιες φωτογραφίες, των οποίων εκτίθενται η πίσω πλευρά τους και φέρουν πληροφορίες γραμμένες με ψιλή, οξεία και καλλιγραφικό χαρακτήρα: «Χαρισμένη στην Αγαπημένι μας Οικογένεια Με αγάπη». Από την αρχή της έκθεσης είχα κολλήσει με το εξής μήνυμα που διάλεξε το μάτι μου: «Στον θεό που πιστεύω. Καίτη». Εκεί σκέφτομαι ξανά αυτό που μου είπαν στη συζήτησή μας η Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης: «Υπάρχει μια μετά θάνατον ζωή σε αυτό που απεικονίζεται μέσα σε μία φωτογραφία». Έτσι λοιπόν, η έκθεση “Documents of Breathing” είναι ανοιχτή σαν ανοιχτό βιβλίο, για να τη «διαβάσουμε», να γίνουμε μέρος της αύρας αυτού του «ανοιχτού αρχείου» των δημιουργών και να κάνουμε εικόνα τους δικούς μας συνειρμούς.

Το βιβλίο που κρατώ κλείνει με τη φράση του Don DeLillo: “Μaybe there is no death as we know it. Just documents changing hands.”

©Pavlos Fysakis – Pasqua Vorgia

 

Info έκθεσης:

Documents of Breathing: Πάσκουα Βοργιά & Παύλος Φυσάκης | Αίθουσα Τέχνης – Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός

Εγγραφείτε στο newsletter μας

Κάθε Σάββατο θα λαμβάνετε στο e-mail σας το newsletter του ελc με τις προτάσεις μας για την εβδομάδα!

Podpourri. Ιστορίες που ακούγονται

Ακολουθήστε το ελculture.gr στο Google News

το ελculture σας προσκαλεί σε εκδηλώσεις

ΓΡΑΨΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΟΥ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.