Η Φλάβια Κομπάν είναι συγγραφέας, μεταφράστρια και δημοσιογράφος που παράλληλα διδάσκει συγγραφή διηγήματος. Με καταγωγή από την Αργεντινή και προσωρινό τόπο διαμονής την Ισπανία, καταγράφει στα ποιήματά της τον προσωπικό της αγώνα για τον φεμινισμό και τα κοινωνικά δικαιώματα.
Ο Χουάν Βιθέντε Πικέρας (Juan Vicente Piqueras) είναι ένας από τους σημαντικότερους Ισπανούς ποιητές, σεναριογράφος, μεταφραστής και καθηγητής Ισπανικών. Η ιστορία του ξεκινά σ’ ένα μικρό αγροτικό χωριό στη Βαλένθια και αυτή τη στιγμή διεξάγεται στο Αλγέρι, όπου ζει, διατελώντας Διευθυντής Σπουδών του Ινστιτούτου Θερβάντες.
Συνομιλούμε μαζί τους για το μακρύ ταξίδι της λογοτεχνίας και τον ενάρετο κύκλο φωνής και τόπου, με αφορμή τη συμμετοχή τους στις «Μακρινές Φωνές», το αφιέρωμα στην ιβηροαμερικανική λογοτεχνία που πραγματοποιείται στο πλαίσιο της 12ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου από τις 7 έως τις 10 Μαΐου, που διοργανώνεται από το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού.
Φλάβια Κομπάν
Για τον ρόλο της λογοτεχνίας ως τρόπου εξερεύνησης της ταυτότητας του ατόμου
Χωρίς αμφιβολία η λογοτεχνία είναι μια βαθιά και διεισδυτική διερεύνηση των θεμελίων της ανθρώπινης και προσωπικής ταυτότητας. Ούσα μια τέχνη που χτίστηκε με αφετηρία τη γλώσσα, την ικανότητα που διακρίνει τον άνθρωπο από τα άλλα έμβια όντα, έτσι αναπόφευκτα αντανακλά τις ανησυχίες τους, τα όριά τους, τα όνειρά τους. Ποιοι είμαστε; Γιατί είμαστε; Αν αυτό που σκεφτόμαστε είναι αυτό που είμαστε, αν αυτό που είμαστε είναι αυτό που σκεφτόμαστε φυσικά οι λέξεις έχουν έναν θεμελιώδη ρόλο στην αντίληψη μας για τους εαυτούς μας και την ύπαρξή μας.
Για τον ρόλο της λογοτεχνίας στην έκφραση και διεκδίκηση των κοινωνικών δικαιωμάτων
Η γλώσσα διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην οικοδόμηση των προσωπικών μας χώρων. Έτσι, όλες οι κοινωνικές ομάδες που στερούνται τη δύναμη ότι η δικαιοσύνη θα τους αναθέσει, μπορούν και πρέπει να χρησιμοποιούν τη γλώσσα για να υπερασπιστούν την ύπαρξή τους, τα δικαιώματά τους, την ουσία τους. Ο ίδιος ο χώρος είναι ένα μέρος όπου δεν υπάρχουν εισβολείς, ένα μέρος που γίνεται σεβαστό και στο οποίο τα όρια είναι πιθανά και ορίζονται εκ των έσω, όχι εξωτερικά.
Ο ρόλος της λογοτεχνίας ως ταξιδιωτικού οδηγού για «ξένους» τόπους
Η λογοτεχνία μάς φέρνει σε επαφή με άλλες εποχές, άλλους πολιτισμούς, άλλες σκέψεις, άλλες ταυτότητες και πραγματικότητες. Πιστεύω ότι η λογοτεχνία είναι ο τρόπος για να οικοδομήσουμε έναν τόπο μέσα στον οποίο μπορούμε να κατοικήσουμε, ένας προσωπικός χώρος που μπορούμε να προσφέρουμε στον Άλλον, για να ταιριάζει αλλά και να νιώθει άβολα, για να ζητάει και να απαντάει.
Η χώρα στην οποία ζούμε μπορεί να είναι προσωρινή ή περιστασιακή. Δεν είναι παρά η γλώσσα που αναμφίβολα χρησιμοποιείται για τη δημιουργία, για την εντύπωση ενός τρόπου να βλέπουμε τον κόσμο αλλά και ενός τρόπου να τον δομούμε. Οι σύνθετες γραμματικές απαιτούν καθαρά μυαλά για να οδηγήσουν στη λογοτεχνία, ενώ οι απλές γραμματικές πολύπλοκα μυαλά.
Flavia Company | Photo by Margarita Sanchez
Για το εάν η συγγραφή μπορεί να διδαχθεί
Μπορεί κανείς να διδάξει σε κάποιον πώς να γράφει. Αυτό που δεν μπορεί να διδαχθεί είναι το πώς να γίνεις συγγραφέας. Το να αφιερώσεις τη ζωή σου στη συγγραφή είναι ένας τρόπος ζωής. Θα μπορούσαμε να το συγκρίνουμε με την πειθαρχία που απαιτεί οποιαδήποτε πολεμική τέχνη. Καμία τέχνη δεν υπάρχει χωρίς πειθαρχία. Η δημιουργία απαιτεί εξίσου εργασία και πίστη. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η πίστη είναι επίσης μια μορφή εργασίας.
Τα μαθήματα γραφής είναι ένας εξαιρετικός οδηγός για την εμβάθυνση στην ανάγνωση. Όταν εμβαθύνουμε στην ανάγνωση, μαθαίνουμε να σκεφτόμαστε περισσότερο και καλύτερα για τους εαυτούς μας. Και αν μάθουμε να σκεφτόμαστε περισσότερο και καλύτερα για τους εαυτούς μας είναι πιθανό να έχουμε κάτι ιδιαίτερο να πούμε. Και αυτό είναι απαραίτητο για να αρχίσει κανείς να γράφει πραγματικά: να έχει κάτι να πει.
Για την παρουσία της στη 12η Έκθεση Βιβλίου
Έρχομαι για να απαγγείλω ποίηση. Αφενός, θα παρουσιάσω αποσπάσματα από το ποίημά μου «Volver Antes Que Ir», ένα μακρύ ποίημα με περισσότερους από 1.000 στίχους που μιλά για τη χώρα που είναι η παιδική ηλικία, η μετανάστευση και η κληρονομική φύση της, την ταυτότητα, τα ταξίδια, τις μαύρες τρύπες της δομής της οικογένειας όπως τη γνωρίζουμε, για την κοινωνική οργάνωση και τη μνήμη. Είναι ένα ποίημα που αφηγείται την ιστορία κάποιου που μεταναστεύει από τη μία χώρα στην άλλη, από τη μία εποχή στην άλλη, από τη μια πίστη στην άλλη. Από το σκοτάδι στο φως, από τον φόβο στην ευτυχία, από το ψέμα στην αλήθεια.
Αφετέρου, θα παρουσιάσω αποσπάσματα από τον δίσκο/βιβλίο μου Libro de Oraciones. Πρόκειται για μία δουλειά που έχω κάνει με τον μπασίστα και συνθέτη Jordi Gaspar. Αυτή τη φορά θα απαγγείλω ποιήματα μόνη μου, αλλά ελπίζουμε σύντομα να επιστρέψουμε στην Ελλάδα μαζί για μια συναυλία που συνδυάζει τη μουσική και την ποίηση σε μια ποιητική βραδιά μουσικού αυτοσχεδιασμού. Το έργο συνδυάζει τη μουσική και τους στίχους για να μιλήσει για το άυλο, την αόρατη δύναμη στην οποία όλοι καταφεύγουμε για να ζητήσουμε ανακούφιση, ενέργεια, υπομονή. Κάνω λοιπόν παγανιστικές προσευχές, επειδή δεν απευθύνονται σε κάποιον θεό, αλλά στη συμπαντική ενέργεια που μας αφορά όλους και μας ενώνει με τον βαθύτερο και πιο αυθεντικό εαυτό μας. Είναι μεγάλη μου χαρά που βρίσκομαι και πάλι στην Ελλάδα με την ποίηση μου. Είναι μια χώρα που αγαπώ και θαυμάζω. Ευχαριστούμε πολύ για τη φιλοξενία.
Χουάν Βιθέντε Πικέρας
Για τον ρόλο της λογοτεχνίας ως τρόπο απάντησης στο «Τι κάνω εγώ εδώ»
Η ποίηση, για μένα, είναι ο τρόπος μου να είμαι μόνος και κατάπληκτος μπροστά στη ζωή. Είναι μία μορφή αυτογνωσίας. Δεν ξέρω τι αισθάνομαι μέχρι τη στιγμή που βλέπω τι έχω γράψει. Γράφω για να μάθω ποιος είμαι και τι κάνω εγώ εδώ και τι μυστήριο είναι αυτό που ανοίγει την γκάμα των θαυμάτων και των δεινών του μπροστά στα μάτια μου. Τα ποιήματα είναι δεήσεις που ρωτάνε τον ουρανό τι μυστήριο είναι αυτό, τι είναι όλα αυτά που δεν κατανοούμε. Η ιστορία της ποίησης είναι η ιστορία αυτών των ερωτημάτων που κάνει ο άνθρωπος στον εαυτόν του κοιτάζοντας τον κόσμο, τον ουρανό και την καρδιά του. Εγώ απαντήσεις δεν γνωρίζω. Ή, μάλλον, ναι, μονάχα μία: να αγαπώ. Να αγαπώ τη ζωή περισσότερο από το νόημά της.
Για τον ρόλο της λογοτεχνίας ως ταξιδιωτικού οδηγού για τα μέρη των «ξένων» και για το πώς ο τόπος επιδρά στον λόγο
Η ποίηση είναι μία ναυτική συντροφιά που μας πηγαίνει από μοναξιά σε μοναξιά, από πάθος σε νησί. Ολόκληρο το έργο μου δεν είναι παρά μία ταπεινή παραλλαγή της Οδύσσειας του Ομήρου. Η Ιθάκη όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα είναι ένα μικρό χωριό με λιγότερους από 100 κατοίκους. Σ’ αυτό βύζαξα την κουλτούρα του χωριού, απ’ όπου απέδρασα. Γεννήθηκα σ’ έναν κόσμο, ο οποίος πλέον δεν υπάρχει και στον οποίο δεν μπορώ να επιστρέψω. Η λογοτεχνία μάς επιτρέπει να ταξιδεύουμε σε άλλες χώρες και σε άλλες ψυχές. Μας επιτρέπει να είμαστε αυτοί που δεν είμαστε, δηλαδή αυτοί που είμαστε. Διαβάζοντας είμαστε η Μαντάμ Μποβαρύ ή ο Δον Κιχώτης ή ο Ζορμπάς και πραγματοποιούμε ένα πνευματικό ταξίδι σε άλλη μοναξιά, που είναι επίσης η δική μας. Διότι το θαύμα του κόσμου έγκειται στο ότι όλοι είμαστε ίδιοι και όλοι είμαστε διαφορετικοί. Επισκεπτόμαστε τις διαφορές και μαθαίνουμε απ’ αυτές, όμως, υπογραμμίζουμε εκείνο που είμαστε σε μία ξένη φωνή. Η ανθρώπινη καρδιά είναι νομάς. Το ταξίδι είναι η μεγάλη μεταφορά της διέλευσής μας απ’ αυτόν τον κόσμο. Ό,τι ζει κινείται. Εξού και τα παιδιά μπορούν να κοιμηθούν μόνον όταν τα κουνάνε, και ανησυχούν όταν μένουν ακίνητα.
Juan Vicente Piqueras | Photo by Daniel Mordzinski
Για τη μεταφρασιμότητα της λογοτεχνίας και της ποίησης
Πιστεύω ότι τα πάντα στην ανθρώπινη επικοινωνία είναι μετάφραση. Μεταφράζουμε σε λέξεις, όσο πιο καλά μπορούμε, ό,τι σκεφτόμαστε και ό,τι νιώθουμε. Μεταφράζουμε στον κόσμο μας τον κόσμο των άλλων, και αντιστρόφως. Και, στην ποίηση, ακόμα πιο πολύ, διότι επιδιώκουμε να μεταφράσουμε σε λέξεις και μουσική εκείνο που δεν μπορεί να λεχθεί με λέξεις. Αγαπώ τους μεταφραστές και πιστεύω πως ο κόσμος του πολιτισμού θα όφειλε να τους αγαπά και να τους αναγνωρίζει περισσότερο. Είναι οι ποντίφικες, αυτοί που φτιάχνουν γέφυρες (σ.σ. παίζει με την ετυμολογία της λέξης, pons=γέφυρα, facere:φτιάχνω) ανάμεσα στις διάφορες γλώσσες και κουλτούρες. Αυτοί που κάνουν τον Δον Κιχώτη να καλπάζει στα νορβηγικά, ή τον Οιδίποδα να κλαίει τη μοίρα του στα κινεζικά. Πρόκειται για ένα καθαρό θαύμα. Εμπλουτίζουν τη γλώσσα τους με τις μεταφορές τους. Όταν δείτε έναν μεταφραστή, αγκαλιάστε τον. Η μουσική, η αισθαντικότητα, οι βαθιές υποδηλώσεις ενός ποιήματος είναι αμετάφραστες. Άλλωστε, ποιος έχει διαβάσει τον Σαίξπηρ ή τον Όμηρο στο πρωτότυπο; Η ποίηση είναι εκείνο που παραμένει μετά τη μετάφραση. Και οι καλοί μεταφραστές ξέρουν να αναπαράγουν στη γλώσσα τους τον τόνο και τη μαγεία του πρωτοτύπου. Εγώ είχα την τεράστια τύχη να μεταφραστώ στα ελληνικά από έναν καλό ποιητή: τον Κώστα Βραχνό.
Για τον χαρακτηρισμό του ως «αυθεντική φωνή της Ισπανίας»
Δεν είμαι «η αυθεντική φωνή της Ισπανίας» και επ’ ουδενί η πρόθεσή μου είναι να γίνω. Αρκούμαι στο να είμαι η δική μου φωνή. Έφυγα απ’ την Ισπανία για να την αναζητήσω. Πάντα ένιωθα ότι η αληθινή μου φωνή ήταν μακριά, ότι εγώ βρισκόμουν αλλού. Έφυγα απ’ την Ισπανία και απομακρύνθηκα απ’ τον κόσμο της λογοτεχνίας, τις ομάδες, τα περιοδικά, τις αντίχαρες. Δεν με ενδιαφέρουν οι στενοί κύκλοι. Δεν θέλω να βγαίνω στη φωτογραφία. Πιστεύω ότι η αυθεντικότητά μου έγκειται στην απόσταση και τη μοναξιά μου. Και στο ότι ουδέποτε έγραψα ή δημοσίευσα κάτι που δεν είχα ανάγκη να γράψω. Δεν είμαι επαγγελματίας συγγραφέας. Είμαι ένας άνθρωπος που γράφει. Τίποτα περισσότερο.
Για τη συμμετοχή του στη 12η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης
Θα παρουσιάσω τα δύο βιβλία που με τόση λεπτότητα εξέδωσε ο Σάμης Γαβριηλίδης: «Τι κάνω εγώ εδώ» και «Αθήνα». Ίσως και κανένα ανέκδοτο ποίημα. Και τη λαχτάρα μου να βρεθώ με τους Έλληνες αναγνώστες μου, να δω αν έχω κανέναν. Και μία απ’ τις μεγαλύτερες απολαύσεις μου: να διαβάσω μεγαλόφωνα τα ποιήματά μου.
*Θερμές ευχαριστίες στην Adriana Martinez και τον κ. Κώστα Βραχνό για τη βοήθεια στη μετάφραση από τα Ισπανικά
—
Info: Το αφιέρωμα στην ιβηροαμερικανική λογοτεχνία πραγματοποιείται στο πλαίσιο της 12ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου από τις 7 έως τις 10 Μαΐου
