Ο άνθρωπος πάνω από όλα θα μπορούσε να είναι η παράφραση του τίτλου της έκθεσης Alice Neel: People Come First στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης και παρουσιάζει περισσότερους από 100 πίνακες, σχέδια και υδατογραφίες που δημιούργησε κατά τη διάρκεια της ζωής της η Alice Neel, από το 1920 έως και τον θάνατό της το 1984.
Από τα πρώτα της καλλιτεχνικά βήματα στην Κούβα, τα συγκινητικά και αιχμηρά πορτρέτα των δεκαετιών του ’40 και του ’50 που έρχονταν σε αντίθεση με τη καλλιτεχνική μινιμαλιστική τάση της αφαίρεσης της εποχής, την αναβίωσή της στη δεκαετία του ’60 και ’70 και το ύστερο ύφος του τέλους της λίγο πριν πεθάνει το 1984. Επιδραστική και εμβληματική καλλιτέχνιδα που σύμφωνα με τους New York Times είναι «μία από τις πιο εφευρετικές και ιδιαίτερες καλλιτέχνιδες της Αμερικής».
Η διεισδυτική, βαθιά ανθρώπινη, κοφτερή και συγκινητική ματιά της Neel αποτυπώνεται σε όλα τα πορτρέτα της. Οι προσωπικές ιστορίες που αφηγείται με τα πινέλα της είναι ζωτικής σημασίας, συλλαμβάνουν τέλεια τον χαρακτήρα, το δράμα, την ομορφιά, τη διαφορετικότητα, την ανθεκτικότητα αλλά κυρίως το πάθος των ανθρώπων της πολυπολιτισμικής Νέας Υόρκης. Ο χρόνος δεν έχει καμία σημασία. Η εικόνα που αποτυπώνει, αν και προσωπική, αποκτά πανανθρώπινη και διαχρονική υπόσταση. Παρελθόν, και παρόν γίνονται ένα.
Η ιστορία της Neel πολυσύνθετη και συγκλονιστική δεν αφορά μόνο το μεγάλο καλλιτεχνικό της ταλέντο, αλλά και το θάρρος, την επιμονή και τη θέληση που καθόρισαν τη ζωή της. Γεννημένη στη Mάριον Σκουέρ της Πενσυλβανίας το 1900, ήταν το τέταρτο από τα πέντε παιδιά της οικογένειάς της, αφοσιώθηκε στην τέχνη παρακολουθώντας μαθήματα τέχνης στο σημερινό Moore College of Art and Design επιλέγοντας σχολές που φοιτούσαν αποκλειστικά γυναίκες συνειδητά καθώς ήθελε να βρίσκεται μακριά από πειρασμούς, όπως είχε δηλώσει.
Μετά από χρόνια, το 1924 θα βρεθεί στην Κούβα και θα γνωρίσει τον ζωγράφο Carlos Enríquez με τον οποίο θα δουλέψουν μαζί για πολλά χρόνια και θα αποκτήσουν μια κόρη. Η απώλεια της κόρη της σε σύντομο χρονικό διάστημα είναι ένα τραγικο γεγονός της ζωής της που θα την ταράξει. Ωστόσο σε σύντομο χρονικό διάστημα θα αποκτήσουν τη δεύτερη κόρη τους Isabetta, έμπνευση για το έργο της Well Baby Clinic, που αποτυπώνει τον τρόμο στα δωμάτια ενός τοπικού μαιευτηρίου, τα μωρά που κλαίνε και τις έντρομες μητέρες.
Η οικογενειακή ευτυχία θα είναι και πάλι σύντομη καθώς μετά την εγκατάλειψή της από τον Enríquez που μαζί του παίρνει και την Isabetta, η Neel θα νιώσει δυστυχία και σύντομα θα χρειαστεί ψυχιατρική υποστήριξη. Δεν σταματάει όμως ποτέ να ζωγραφίζει. Η ζωγραφική τής δίνει ζωή. Είναι το οξυγόνο της. Σύντομα θα ξαναβρεθεί με ένα ακόμα παιδί και μια καταστροφική σχέση και μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του ’60 δεν θα έχει «εισπράξει» καμία απολύτως αναγνώριση.
Μέσα σε ένα ανδροκρατούμενο καλλιτεχνικό κόσμο που την περιφρονεί, η Neel τολμάει να σηκώσει το ανάστημά της και να αποτυπώσει στους πίνακές της την ερωτική επιθυμία με θάρρος. Και όταν ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός αναδύεται δυναμικά στην παγκόσμια σκηνή της τέχνης τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 η Neel «εξαφανίζεται» από το σκηνικό.
Στα 1959 και ύστερα από παρότρυνση του ψυχιάτρου της βρίσκει το κουράγιο και αναζητά περαστικούς για να γίνουν τα μοντέλα για τα πορτρέτα της. Όλα μέσα στο σπίτι-studio της στη Νέα Υόρκη. H Alice Neel λατρεύει τη ζωή της Νέας Υόρκης. Και γνωρίζει πολύ καλά να κοιτάει στα μάτια τον πόνο, τη θλίψη, τη μοναξιά, την απόγνωση. Τα αναγνωρίζει και μπορεί να τα αποτυπώσει καλύτερα από τον οποιαδήποτε.
Τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 θα δημιουργήσει μερικά από τα πιο έντονα και χαρακτηριστικά έργα της, ανάμεσά τους και το πορτρέτο του Andy Warhol που παρουσιάζεται και στην έκθεση. Ένα πορτρέτο που σε τίποτα δεν θυμίζει τον γνωστό cool Αndy. Αντιθέτως βλέπουμε έναν Andy καθισμένο σε ένα παγκάκι, με κλειστά μάτια και ρυτιδιασμένο πρόσωπο, γυμνό από τη μέση και πάνω, με πληγές και ράμματα.
Πρόσωπα που εκπέμπουν ανία, πάθος, νεύρα, θυμό, απόγνωση κι ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων που για εκείνη την εποχή η προβολή και «περιφορά» τους σε μουσεία και γκαλερί δεν ήταν κάτι γνώριμο ή θελκτικό. Ζωγράφισε φίλους, γνωστούς, περαστικούς, εραστές, ακτιβιστές, τους γείτονές της στο ισπανικό Χάρλεμ, γυμνές γυναίκες, σχιζοφρενείς, ισχυρές προσωπικότητες μέσα από τον μακαρθισμό, το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα, τη σεξουαλική επανάσταση του ’60, τον φεμινισμό. Πάντα με ειλικρίνεια.
Τελικά το 1974 και σε ηλικία 74 ετών, η Neel πραγματοποιεί μια αναδρομική έκθεση στο Μουσείο Whitney που δυστυχώς από τους κριτικούς δεν θα χειροκροτηθεί αλλά αντιθέτως θα λάβει αρνητικά σχόλια. Δυστυχώς δεν είναι έτοιμος ο κόσμος να αποδεχθεί την αλήθεια. Η «ομορφιά οφείλει να είναι παρούσα στα έργα», η απεικόνιση της ωμής πραγματικότητας δεν είναι ευπρόσδεκτη, δεν μπορεί να τη χωνέψει.
Όλα της τα έργα τα διαπερνά ένα υπαρξιακό ρίγος. Η ζωή κρέμεται σε μια λεπτή κλωστή έτοιμη να σπάσει, δεμένη σε μικρές ανάσες για επιβίωση. Και σε κάθε της πορτρέτο ταυτίζεται, συναισθάνεται. Ο πόνος μοιράζεται. Το να κάθεται για να ζωγραφίζει τα πορτρέτα της πρέπει να ήταν μια διαδικασία εξαντλητική. Θυμάται τα δικά της τραύματα, τις δικές της αθεράπευτες πληγές. Η Neel έχει αναφέρει στη βιογραφία της (Alice Neel: The Art of Not Sitting Pretty, της Phoebe Hoban) ότι η ταύτισή της με τους ανθρώπους που ζωγράφιζε ήταν τόσο έντονη που σχεδόν έχανε τον εαυτό της.
Η μεγάλη έκθεση Alice Neel: People Come First φιλοξενεί τα πιο προκλητικά, πρωτοποριακά γυμνά της πορτρέτα από τη δεκαετία του ’30 και μετά, συμπεριλαμβανομένου του γυμνού αυτοπορτρέτου της, σε ηλικία 80 ετών.
Μετά από τόσα χρόνια στη σιωπή, το έργο της σύμβολο της επιμονής, και της τόλμης ζωντανεύει τις τραγωδίες της ζωής της, και μας κάνουν να σκεφτούμε πόσο ανυπεράσπιστος μπορεί να είναι ο άνθρωπος εκφράζοντας ταυτόχρονα πως όλοι τελικά μπορεί να γίνουμε ήρωες παρά την ευθραυστότητά μας. Έστω αναδρομικά, γίνεται πολύ εύκολα να αναγνωρίσουμε το μεγαλείο της ειδικά τη δύσκολη εποχή που όλοι μας διανύουμε. Τα περισσότερα από τα 84 χρόνια της η Neel, βίωσε την απόλυτη καλλιτεχνική μοναξιά. «Παραβίασα όλους τους κανόνες», είπε.
«Για εμένα οι άνθρωποι έρχονται πρώτα», είχε δηλώσει το 1950. «Προσπάθησα να αποτυπώσω την αξιοπρέπεια και την αιώνια σημασία της ανθρώπινης ύπαρξης» – Alice Neel.
