Το Μουσείο Μπενάκη, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών–IΤΕ, παρουσιάζει για πρώτη φορά στο ελληνικό και διεθνές κοινό μια έκθεση με άγνωστα ρωσικά έργα θρησκευτικής τέχνης από μουσειακές συλλογές, ναούς και μοναστήρια της Ελλάδας. Η έκθεση εγκαινιάζεται την Δευτέρα 11 Δεκεμβρίου 2017, στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού (Κουμπάρη 1) και θα διαρκέσει έως τις 11 Φεβρουαρίου 2018.
Οι πολυάριθμες ρωσικές εικόνες καθώς και τα ποικίλα λειτουργικά σκεύη, άμφια, βιβλία και αντικείμενα ιδιωτικής ευλάβειας που φυλάσσονται σήμερα σε μονές, ναούς και μουσεία στην Ελλάδα συνιστούν σημαντικά, αλλά εν πολλοίς ανεξερεύνητα, τεκμήρια τόσο για την ιστορία της θρησκευτικής τέχνης της Πρώιμης Νεότερης εποχής όσο και για την εξέλιξη των πολιτιστικών επαφών και των πολιτικών σχέσεων της Ρωσίας με τα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο, από τα μέσα του 16ου έως τις αρχές του 20ού αιώνα.
Η έκθεση περιλαμβάνει πάνω από εξήντα έργα, τα οποία αντιπροσωπεύουν τις ποικίλες όψεις του φαινομένου, εστιάζοντας στους διαύλους μεταφοράς των θρησκευτικών έργων από τη Ρωσία στην Ελλάδα, και στις διαδικασίες ενσωμάτωσής τους σε ένα καινούργιο εθνο-θρησκευτικό και πολιτισμικό πλαίσιο. Διερευνά τις ιδιαίτερες διαδρομές τους και τις ποικίλες μορφές υποδοχής και υιοθέτησής τους στον ελληνικό χώρο, καθώς και θέματα χρονολόγησης των ρωσικών έργων και απόδοσής τους σε εργαστήρια.
Αυτό το άγνωστο, συναρπαστικό υλικό είχε αποτελέσει το αντικείμενο ενός ερευνητικού προγράμματος που εκπονήθηκε από το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας. Η έκθεση αξιοποιεί τα πορίσματα αυτής της έρευνας συγκεντρώνοντας για πρώτη φορά ρωσικές εικόνες και λατρευτικά αντικείμενα που βρίσκονται διάσπαρτα όχι μόνο σε μουσειακές συλλογές, αλλά και σε μονές και ναούς στους οποίους αφιερώθηκαν ως δωρεές και αναθήματα.
Τα περισσότερα αντικείμενα της έκθεσης προέρχονται από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη και παρουσιάζονται για πρώτη φορά. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η παραχώρηση έργων από εκκλησιαστικές συλλογές, ναούς και μονές της Ελλάδας.
Για τη μελέτη και τον δανεισμό των εικόνων οφείλουμε βαθύτατη ευγνωμοσύνη στον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμο και στην Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος, που ενστερνίστηκαν τους ερευνητικούς σκοπούς και τη σημασία της έκθεσης και διευκόλυναν παντοιοτρόπως την πρόσβασή μας στα έργα.
Το Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Mουσείο Μυτιλήνης, η μουσειακή συλλογή της Νέας Μονής Χίου, οι Μονές Αγίου Βησσαρίωνος Δουσίκου Τρικάλων και Υ.Θ. Πλατυτέρας στην πόλη της Κέρκυρας, μας έκαναν την τιμή να μας εμπιστευτούν τα υψηλής ποιότητας και ιστορικά βαρυσήμαντα αφιερώματα που φυλάσσουν στις συλλογές τους. Μαζί τους εκτίθενται και εικόνες που παραμένουν σε χρήση στους ναούς όπου είχαν αρχικά αφιερωθεί: μία εικόνα από το τέμπλο του μητροπολιτικού ναού των Ταξιαρχών στη Χώρα της Τήνου και μία από τις δεσποτικές εικόνες του Αγίου Γεωργίου Πολιτείας στην Καστοριά.
Την έκθεση τίμησαν με τη συμμετοχή τους το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη, το Μουσείο Αντιβουνιώτισσας στην Κέρκυρα, καθώς και το Κοργιαλένειο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο της Κεφαλονιάς. Δυστυχώς, το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας, παρότι συμμετείχε στην έρευνα που προηγήθηκε, δεν συναίνεσε στον δανεισμό έργων από τις συλλογές του.
Η έκθεση δεν θα είχε πραγματοποιηθεί χωρίς τους χορηγούς, στους οποίους είμαστε βαθύτατα υποχρεωμένοι για την ολόθερμη υποστήριξη. Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, στήριξε την έκθεση όχι μόνο με τη διοικητική και επιστημονική μέριμνα των υπηρεσιών του αλλά και με τη γενναιόδωρη οικονομική συνδρομή που επέτρεψε την πραγματοποίηση του εγχειρήματος. Την έκθεση υποστήριξαν η Δημόσια Επιχείρηση Αερίου Α.Ε. και η εταιρεία Karavias Art Insurance.
