Ας ξεκινήσουμε με μια παράκληση εκ μέρους, θέλω να πιστεύω, όλων των συναδέλφων: ας κάνουν λίγο κράτει με «Το Σώσε», γιατί κάθε φορά πρέπει να ξεκινάμε επαναλαμβάνοντας τα ίδια και τα ίδια σαν δίσκος όπου κόλλησε η βελόνα. Πάμε πάλι το ποίημα, φτου και από την αρχή!
«Το Σώσε» λοιπόν είναι μια δαιμονική φάρσα του Μάικλ Φρέιν, με θέμα τον κόσμο του θεάτρου: ένας δευτεροκλασάτος θίασος επιχειρεί να ανεβάσει –τι άλλο- μια φάρσα, κι όλα πάνε στραβά. Το κοινό παρακολουθεί τη γενική δοκιμή, μια παράσταση από τη μεριά των παρασκηνίων, και μία από τις τελευταίες «κανονικές» παραστάσεις του έργου, όταν όλα πια έχουν ξεχαρβαλωθεί. Το –πασιφανώς πιραντελικής έμπνευσης- έργο, έχει σπάσει ταμεία όπου γης, της Ελλάδας μη εξαιρουμένης: υπήρξε τεράστια εμπορική επιτυχία τη δεκαετία του ’80, όπου παίχτηκε επί δύο χρόνια στο κατάμεστο (sold out) αείμνηστο θέατρο Μινώα σε σκηνοθεσία Ανδρέα Βουτσινά, και ξανά τη δεκαετία του ’90 σε σκηνοθεσία Σταμάτη Φασουλή. Τελευταία του εμφάνιση στην ελληνική σκηνή, στη Στέγη, προ τετραετίας σχεδόν, από τον Έκτορα Λυγίζο, που προσπάθησε να φανεί εξυπνότερος από το έργο, με καταστροφικά αποτελέσματα. Το καλό είναι πως αυτό φάνηκε να λειτουργεί αφυπνιστικά για τον ίδιο τον σκηνοθέτη, που έκτοτε, στις επόμενες δουλειές του, διανύει μια γόνιμη περίοδο.
Είναι παραπάνω από προφανές πως «Το Σώσε», στο μυαλό παραγωγών, σκηνοθετών ή αμφοτέρων, μοιάζει να αποτελεί μια ασφαλή εμπορική λύση: αν το έργο ανέβει έστω στοιχειωδώς σωστά, το κοινό θα γελάσει, τα πλήθη θα συρρεύσουν, το ταμείο θα γνωρίσει ευτυχείς ημέρες. Το πρόβλημα είναι πως το θέατρο είναι μια περίεργη Τέχνη: ο δρόμος που οδηγεί κατευθείαν στο αποτέλεσμα ποτέ δεν είναι ο ενδεδειγμένος, κι αυτό που μοιάζει απλό συνήθως δεν είναι. Απορίας άξιον πώς εμπειρότατοι επαγγελματίες του θεάτρου ξεχνούν αυτό τον κανόνα.
Παραβιάζω ανοιχτές θύρες αν πω ότι η φάρσα είναι ένα θεατρικό είδος που κατεξοχήν απαιτεί χειρουργική ακρίβεια στη σκηνοθεσία, ταχύτατους ρυθμούς που τηρούνται απαρέγκλιτα, και ερμηνείες πλήρως υποστηριγμένες. Οι παραστάσεις που υπογράφει ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης είναι συνήθως «ασκηνοθέτητες»: υπάρχει μια βασική ιδέα –μία όμως- η οποία ακολουθείται συνολικά, κι αυτό είναι όλο. Εδώ λοιπόν είτε έχει γίνει λάθος επιλογή έργου, είτε σκηνοθέτη. Πέραν, λοιπόν, πως -ως συνήθως- η παράσταση είναι στοιχειωδώς σκηνοθετημένη, πράγμα που το ίδιο το έργο από τη φύση του απαγορεύει ρητώς, ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης χρησιμοποιεί επί σκηνής όλη τη μανιέρα με την οποία συνηθίζει εδώ και καιρό να ερμηνεύει οτιδήποτε είναι –ή μοιάζει με- κωμικό. Πόζες, πόζες, πόζες, απορημένο βλέμμα μέσα από τα γυαλιά ή και χωρίς αυτά και τεχνητά κομπιάσματα. Όπως και πολλά άλλα κωμικά είδη, η φάρσα γίνεται ξεκαρδιστική, όταν χαρακτήρες και καταστάσεις είναι πλήρως υποστηριγμένα. Όταν κανείς «παίζει κωμωδία», το αποτέλεσμα μάλλον θλίψη προκαλεί.
Στην ίδια κατεύθυνση της πόζας κινείται και η Σμαράγδα Καρύδη: μούτες και κινησιολογία που περίσσεψαν από τη Ντάλια «Στο παρά πέντε». Εκτός βέβαια αν εκεί είναι η στόχευση: στο κοινό που πηγαίνει στο θέατρο για να δει πρόσωπα που γνωρίζει από την τηλεόραση να κάνουν πράγματα, τα οποία του θυμίζουν αυτά τα οποία κάνουν στην τηλεόραση. Η θεατρική αίθουσα ως προέκταση του σαλονιού, με κάπως λιγότερο άνετο καναπέ: σε κάποιες στιγμές θα σκρολάρουμε και στο κινητό, τυφλώνοντας τους ταλαίπωρους γύρω μας, και θα γελάσουμε με ό,τι μας θυμίζει κάτι. Μοναδική διαφοροποίηση, μια συνήθεια που πίστευα (ήλπιζα) πως έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί, αλλά επλανήθην πλάνην οικτράν: το χειροκρότημα με την είσοδο του κάθε ηθοποιού.
Η Στεφανία Γουλιώτη ξεχωρίζει ακόμα κι εδώ. Το πόσο καλή ηθοποιός είναι, δεν αποτελεί δα και μυστικό. Εδώ βλέπει κανείς και το πόσο καλή και συνεπής επαγγελματίας είναι: θα σταθεί στο ύψος της ανεξαρτήτως συνθηκών, ό,τι κι αν συμβεί. Και μπορεί να τα καταφέρει και στην κωμωδία. Εντελώς διαφορετική από τη «Φαίδρα» όπου διέπρεψε φέτος.
Ο Γιώργος Χρυσοστόμου, ομοίως έχει μια στόφα που θα τον αφήσει αλώβητο. Δεν βρέθηκε σε μεγάλη βραδιά, χρησιμοποίησε τις ευκολίες του, αλλά δεν εξετέθη. Απλώς το αποτέλεσμα είναι λίγο για τις μεγάλες δυνατότητές του.
Η Λένα Παπαληγούρα είναι μια ηθοποιός που έχει ανάγκη σκηνοθέτη –αυτό, φυσικά, ουδόλως αποτελεί μομφή: το δικαιούται. Στην περίπτωσή μας, μη διαθέτοντας την καθοδήγηση που θα την βοηθούσε να κάνει το κάτι παραπάνω, απλώς διεκπεραίωσε τον ρόλο της.
Τέλος ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος ερμήνευσε τον ρόλο του στα σοβαρά, και το κωμικό ήρθε ως αποτέλεσμα. Δεν αποτελεί έκπληξη: είναι ένας πολύ καλός ηθοποιός. Θα μπορούσα να πω χαριτολογώντας πως είχε ξεκινήσει, άλλωστε, τις πρόβες από την επιδαύριο «Λυσιστράτη», όπου έκανε τον ίδιο ρόλο. Δεν θεωρώ πως οι υπόλοιποι θα ήταν δίκαιο να κριθούν μέσα σε μια συνθήκη μάλλον ανέμπνευστη. Εξίσου ρουτινιάρικο -στο πλαίσιο του αξιοπρεπούς, χωρίς κάτι ιδιαίτερο- και το σκηνικό του Πάρι Μέξη.
Έχω ακούσει πολλές φορές από κοινό και συναδέλφους πως υπάρχουν δύο είδη θεάτρου: το εμπορικό και το «καλλιτεχνικό» ή «ποιοτικό». Θα αντιπαραθέσω, παραφράζοντας μια ρήση για τη μουσική που έχει αποδοθεί κατά καιρούς σε πολλούς, από τον Ντιουκ Έλινγκτον μέχρι τον Φρανκ Ζάπα: Υπάρχουν πράγματι δύο είδη θεάτρου, το καλό θέατρο και το κακό θέατρο. Είναι αυτονόητο πως, όπως συμβαίνει σε όλες τις Τέχνες, οφείλει να υπάρχει η πρωτοπορία που δεν θα επαναλαμβάνει τις παγιωμένες φόρμες, αλλά θα επιχειρεί να πάει πιο μακριά. Αλλά θα υπάρχουν και πιο παραδοσιακές μορφές, πιο οικείες προς τον θεατή- ουδείς διανοείται το αντίθετο. Αυτό όμως απαιτεί -για να ανήκει στο καλό θέατρο- βαθιά γνώση αυτών των μορφών και σκληρή δουλειά. Δεν μπορεί να το επιτύχει ούτε ποζάροντας επί σκηνής, ούτε ποζάροντας ως σκηνοθέτης.
