Ήταν στα μέσα της δεκαετίας του ’90 και πιο συγκεκριμένα κάπου την χρονιά 1996, όταν μετά την επίσκεψή τους σε ένα θεατρικό Φεστιβάλ στην Κοπεγχάγη, απογοητευμένοι από όσα είχαν δει θα αρχίσουν να γράφουν το δικό τους «παραμύθι». Θέλουν να μιλήσουν για την οικογένεια, για τις σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα σε αυτή, ανάμεσα σε γονείς και παιδιά και το σκηνικό ενός διαμερίσματος δεν είναι αρκετό. Θυμίζει μάλλον τηλεοπτική σειρά. Η ιστορία της κιβωτού θα γίνει το σκηνικό τους και θα δώσει επιπλέον περιεχόμενο για να μιλήσουν για τα θέματα που θέλουν.
Το έργο της Ξένιας Καλογεροπούλου και του Θωμά Μοσχόπουλου, που ανέβηκε το 1996 για πρώτη φορά και το 2004 για δεύτερη φορά, μιλάει για την οικολογία και την προστασία των ζώων, για το πόσα μας συνδέουν με τη φύση και πόσο απαραίτητη μας είναι για την ευημερία μας. Παράλληλα δε διστάζει να θίξει τα ζητήματα των σχέσεων ανάμεσα σε γονείς και παιδιά, ανάμεσα σε αδέρφια, αλλά και τους προβληματισμούς των παιδιών για την αρχή και το τέλος της ζωής.
Ιδωμένο μέσα από ένα ανανεωμένο βλέμμα, αποτέλεσμα και του διαλόγου που γίνεται σε συνέχεια της νέας σκηνοθετικής συνεργασίας με την Σοφία Πάσχου «το έργο αποκτά άλλη οπτική ταυτότητα, με ανθρώπους που φέρνουν άλλους κόσμους. Μοιάζει σαν κάποιος να το ξανακοιτάει από την αρχή», αναφέρει ο Θωμάς Μοσχόπουλος στη συζήτησή μας για τη νέα παράσταση λίγο πριν ανοίξει αυλαία.
Τομές στο κείμενο και τη δραματουργία που μπορεί να μην είναι δραστικές, είναι ανανεωμένες κυρίως ως προς το ιδεολογικό υπόβαθρο και στίγμα της παράστασης. Το φυσικό στοιχείο, η οικολογία, η έννοια για την προστασία των ζώων, για το πόσα μας συνδέουν με τη φύση και πόσο απαραίτητη μας είναι για την ευημερία μας, το ΜΑΖΙ παραμένουν βασικά δομικά συστατικά της παράστασης. Μετά τη διετή πανδημία και τον εγκλεισμό, το θέμα αυτής της παράστασης δεν θα μπορούσε να ακουμπήσει καλύτερα τις ημέρες μας. Και είναι ένα θέμα που ενώ τότε όταν γράφτηκε η παράσταση μπορεί να μην ήταν βιωματικό, τώρα αποκτά απόλυτη βιωματική διάσταση.
«Μας χτύπησε σχεδόν μόνο του την πόρτα μας. Το θέμα της καταστροφής, της απομόνωσης, της επικείμενης κατάρρευσης των βεβαιοτήτων. Αυτό κάποτε ως θέμα ήταν αποτέλεσμα σκέψης και ενατένισης, όμως τώρα είναι πρακτικό. Ζήσαμε δύο χρόνια πανδημίας. Η διάλυση του κοινωνικού ιστού είναι πιο πραγματική από ότι τότε, ακόμα αν και τότε δεν ήμασταν απολύτως ενωμένοι. Είναι επιτακτική η ανάγκη να βρούμε τι είναι αυτό που μας ενώνει, διαφορετικά θα πέσουμε σε έναν φοβερό μισανθρωπισμό.»
Αναπολώντας εκείνο το πρώτο ανέβασμα, εκείνη την εποχή, τι είναι αυτό που σας έρχεται πρωτίστως στο μυαλό;
Ήταν μία αισιόδοξη περίοδος με μια διάθεση ομοψυχίας πρωτόφαντη, όχι μόνο για το παιδικό θέατρο αλλά και για όλα όσα ζούσα τότε. Ήμουν ένας διαφορετικός άνθρωπος σε μια εποχή γεμάτη ρομαντισμό. Υπήρχε μια διαφορετική συνθήκη και δεν αναφέρομαι μόνο στο παιδικό θέατρο. Τότε όλοι νιώθαμε ότι υπάρχει μια δυναμική και μια εξέλιξη προς το καινούργιο. Αντίθετα τώρα νιώθω ότι πηγαίνουν προς τα πίσω και με κριτήρια που έχουν τρομερά αλλοιωθεί. Και αυτό το ανέβασμα σήμερα, είναι και μια προσπάθεια να μπολιάσουμε το τώρα με κάτι από εκείνη την αίσθηση ότι ξεπερνάμε για λίγο τα προβλήματα και πάμε παρακάτω. Ενώ τώρα αισθάνεται κανείς ότι τα προβλήματα αυγατίζουν. Μια σύνδεση με το πνεύμα εκείνης της εποχής. Πολλά από τα θέματα που τότε τα αγγίζαμε με μια απόσταση φιλοσοφική, τώρα είναι πιο κοντά μας και πιο πολύ βιωμένα από ότι φανταζόμασταν ότι θα συμβεί δυστυχώς. Άρα δεν υπάρχει νοσταλγία αλλά περισσότερο ανάγκη σύνδεσης με κάποιες αξίες που θέλουμε να παραμείνουμε ζωντανές.
Οικογένεια Νώε – Ένα έργα ξανακοιταγμένο, με ένα νέο βλέμμα
Ξανακοιτάζοντας το έργο σήμερα, ο Θωμάς Μοσχόπουλος αντιλαμβάνεται τη φρεσκάδα του, τη ζωντάνια του και την επικαιρότητά του, παρότι δεν είχε γραφτεί σε σύνδεση με την επικαιρότητα που έχει τώρα, «μου φαίνεται πολύ πιο ζωντανό και συνδεδεμένο με το τώρα». «Κάθε εποχή πρέπει να βρει τη φωνή της», μου ανέφερε σε προηγούμενη συζήτησή μας και θυμίζοντάς του το παρατηρεί: «θα φέρω μάλλον τον αντίλογο σήμερα σε αυτό, ότι πάντα η ανθρωπότητα από τέτοιες κρίσεις περνάει, απλώς υπάρχουν εξάρσεις και υφέσεις αυτής της ίδιας κατάστασης. Και τώρα είμαστε μάλλον σε περίοδο έξαρσης και αυτό που με τρομάζει είναι η απάθεια με την οποία την αντιμετωπίζουμε».
Και η αλήθεια είναι πως τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στην εποχή μας μοιάζουν σχεδόν με κατακλυσμό. Οικονομική κρίση, πόλεμος στην Ουκρανία, μετανάστευση ανθρώπων, κρίση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. «Είναι πολύ μεγάλος ο βομβαρδισμός των προβλημάτων που έχουμε να αντιμετωπίσουμε στη ζωή μας και όλα μπαίνουν σχεδόν στο ίδιο τσουβάλι. Δε μπορούμε να ιεραρχήσουμε τα σημαντικά και τα ασήμαντα».
Στην οικογένεια Νώε, ο μόνος που δείχνει να αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο που έρχεται είναι ο ίδιος ο Νώε. Τα παιδιά του ενοχλούνται από την τεράστια εμμονή του να ολοκληρώσει το παράξενο μηχάνημα που κατασκευάζει. Η νύφη του αγανακτεί με τα χτυπήματα που ακούγονται καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, λόγω των εργασιών που κάνει ο Νώε στην ταράτσα. Κι όταν αρχίσει να βρέχει, τα σχολεία κλείνουν, τα σπίτια πλημμυρίζουν και αντικείμενα από το σπίτι αρχίζουν να εξαφανίζονται, καθώς ο Νώε τα μεταφέρει στην ταράτσα, μαζί με όσα ζώα μπορεί.
Ο Θωμάς Μοσχόπουλος και η φετινή παράσταση μοιάζει λίγο με την εμμονή του Νώε για ένα δημιούργημα που η οικογένειά του δεν αντιλαμβάνεται αμέσως. Θέλει να τους φροντίσει, να τους προστατέψει, να τους οδηγήσει σε ένα καλύτερο αύριο. «Νιώθω ότι υπάρχει τεράστια ανάγκη να συγκροτήσω πράγματα που με συνδέουν με τους ανθρώπους γύρω μου, αλλιώς θα πέσω σε μια άρνηση. Καθημερινά όλοι μας έχουμε παραδείγματα που το αποδεικνύουν αυτό. Δείτε τους ανθρώπους πώς κυκλοφορούν καθημερινά στους δρόμους, και πόσο αμυντικοί και αμυντικοεπιθετικοί είναι. Αν δεν επιτείνουμε την προσπάθεια να συνδεθούμε με αυτή την διάθεση θα γίνεις και εσύ το ίδιο», σχολιάζει στην κουβέντα μας.
Μόνο όταν ο κατακλυσμός έρχεται καταλαβαίνει η οικογένεια την αξία της επιμονής του Νώε και κυρίως του νοιαξίματός του για εκείνους και διαμόρφωσης μιας συνθήκης ανεύρεσης και πάλι του συλλογικού τους οράματος. «Κανείς μεγαλώνοντας πρέπει να αρχίσει να σκέφτεται λίγο λιγότερο τον εαυτό του και λίγο περισσότερο τους ανθρώπους γύρω του που βρίσκονται σε μεγαλύτερη ανάγκη, όχι οικονομική, πρακτική αλλά στην ιδεολογική βάση».
Τι έχει αλλάξει σήμερα σε σχέση με το παρελθόν; Ήταν καλύτερα τότε;
Δεν είμαι άνθρωπος που έχει την τάση να εξιδανικεύει το παρελθόν. Υπάρχουν αντικειμενικά στοιχεία που σήμερα κάνουν την πραγματικότητα μας πολύ πιο δύσκολη. Μπορεί τότε να ήμουν πνιγμένος στον ενθουσιασμό αλλά σήμερα είμαι σε θέση να κάνω πιο ώριμη και αντικειμενική κριτική. Μπορώ να είμαι πιο μετριοπαθής από ότι τότε που μπορεί να αφόριζα μερικά πράγματα με μεγαλύτερη ευκολία, και μπορώ με σιγουριά να πω ότι το θεατρικό ποιόν έχει ευτελιστεί πάρα πολύ.
Οι στόχοι είναι σχεδόν πανικόβλητα πραγματιστικοί, όχι με την ουσιαστική έννοια του πραγματισμού αλλά με την έννοια της «αρπαχτής». Έχουν χαθεί τα κριτήρια, έχουν σε μεγάλο βαθμό θολώσει. Τότε υπήρχε η διάθεση της ανακάλυψης του σημαντικού, του καινούργιου, του πρωτόφαντου έστω. Τώρα ο κόσμος απλώς θέλει να πηγαίνει όπου πηγαίνουν οι άλλοι, να ακολουθεί το μαζικό. Κοίταξε σώσε τον εαυτό σου σήμερα και άσε το αύριο. Έβλεπα τον κόσμο κάποτε πιο ρόδινο.
Πώς βλέπετε δηλαδή σήμερα τον κόσμο μας;
Σήμερα τον βλέπω μέσα στην απόλυτη γκριζάδα του, όχι για να αποκαρδιωθώ αλλά για να επαναπροσδιορίσω τους στόχους μου προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση λίγο πιο φροντιστική για το αύριο. Δεν θα φροντίσει κανείς για το αύριο το δικό μου και των γύρω μου, αν δεν το κάνω εγώ. Δεν θέλω να πέσω σε παγίδες να πιστεύω ότι μπορεί να σώσω τον κόσμο. Αλλά τον κόσμο ΜΟΥ θα τον φροντίσω όσο περισσότερο μπορώ. Είναι πλέον και θέμα ηλικιακό. Αν δεν το κάνει κάποιος στην ηλικία μου πότε θα το κάνει, τελειώνει μετά. Υπάρχει μια αίσθηση ευθύνης μεγαλύτερη από όσο παλιότερα.
Νιώθετε ότι απουσιάζει ένα όραμα από τους νέους σήμερα;
Εγώ, όπως και πολλοί άνθρωποι της γενιάς μου, είχα την χαρά και την τύχη να προέρχομαι από ένα περιβάλλον που είχε όραμα. Βλέπω τους νέους ανθρώπους απελπισμένους σήμερα να μην έχουν σε τι να πιστέψουν, να μην έχουν το κουράγιο να υποσχεθούν ότι θα επενδύσουν σε κάτι σήμερα καινούργιο και αυτό με στενοχωρεί βαθιά. Ο κυνισμός στον 20χρονο είναι πολύ επώδυνος.
Στο αντίβαρο υπάρχει και μία απελπισία…
Ναι υπάρχει αλλά εγώ πλέον, έχοντας διαγράψει μια πορεία δεν μπορώ να αφεθώ σε αυτή την απελπισία. Έχω στηρίγματα μέσα μου που μπορούν λίγο πολύ να με στηρίξουν στα πόδια μου, όσο και αν αυτό είναι πολλές φορές δυσβάσταχτο και κοπιαστικό.
Πόσο έχει επηρεαστεί το θέατρο από την τρέχουσα οικονομική κρίση και τις συνθήκες που επικράτησαν μετά την πανδημία;
Έχει επηρεαστεί πολύ. Το έσοδό μας είναι από τα εισιτήρια άρα οποιαδήποτε αλλαγή στις παραστάσεις μας στοίχιζε. Αυτό που με χαροποιεί είναι ότι βλέπω πως αντέχουμε ακόμα ψυχολογικά, δηλαδή δεν έχει χαθεί η ψυχική μας διάθεση. Ελπίζω ότι όλα θα πάνε καλύτερα φέτος όπως και οι ήρωες της Κιβωτού μας που χτίζουν μέρα την ημέρα αυτό που λέγεται επιβίωση. Αυτό που ευτυχώς νιώθω, όπως και η Ξένια Καλογεροπούλου, είναι ο σαφής προσανατολισμός μας στο όραμα, ότι διατηρώντας ανέπαφο το ηθικό εννοώντας μέχρι το σημείο που δεν θα σπάσει ο πραγματικός ιστός που μας δένει με αυτή τη δουλειά.
Το θέατρο Πόρτα εκτός από την παιδική παράσταση «Οικογένεια Νώε», θα επαναλάβει για μερικές παραστάσεις το άκρως επιτυχημένο έργο «Πόσο κοστίζει να ζεις» και σύντομα θα ανακοινώσει και νέα έργα.
