«Τα πνεύματα του Ινισέριν»: Η γεωγραφική γεωμετρία του Μάρτιν ΜακΝτόνα

Μα σε βαρέθηκα πια

Έχετε σκεφτεί ποτέ ότι μπορεί να είστε καμωμένοι για τα ωραία και μεγάλα έργα, αλλά σας εμποδίζουν ευτελείς συνήθειες, μικροπρέπειες και αδιαφορίες; Εγώ πάντως ναι. Εμένα, για το ότι τα χρόνια περνούν και δεν συναντώ το πεπρωμένο των μεγάλων έργων, μου φταίνε βασικά τα σόσιαλ, στα οποία έχω εθιστεί και τρώω τις μέρες μου σκρολάροντας και καταναλώνοντας την ντοπαμίνη των άμεσων λάικ. Ακριβώς έναν αιώνα πίσω, στο ιρλανδικό νησάκι του Ινισέριν, οι ευτελείς συνήθειες του Κολμ, τα σόσιαλ του Κολμ, είναι η καθημερινή παρέα και οι ολοήμερες συζητήσεις στην παμπ με τον ως χθες καλύτερό του φίλο, τον Πάντρικ. Αλλά από σήμερα και μπρος δεν θέλει να του μιλάει άλλο. Και όντως, να, με το που σταμάτησε να του μιλάει, άρχισε να σκαρώνει ένα νέο τραγούδι με το βιολί του. Μέσα στην εβδομάδα θα το έχει τελειώσει, η εβδομάδα δεν θα έχει κυλήσει με ανιαρά πτερόεντα έπεα, αλλά με χνάρι, κάτι θα έχει παραχθεί, κάτι που θα μπορούσε ίσως να μείνει. 

Γιατί ξαφνικά τέτοιο άγχος με τον χρόνο, είσαι άρρωστος, πεθαίνεις, ρωτά ο Πάντρικ τον Κολμ, προσπαθώντας να καταλάβει τι έπιασε τον φίλο του, όχι όμως, ο Κολμ μεγαλώνει μεν κι αυτό παίζει σίγουρα τον υπαρξιακό του ρόλο, αλλά δεν έχει να ανησυχεί για κάτι στο άμεσο μέλλον. Απλά δεν θα ζει για πάντα και το να περνάει την κάθε μέρα του κάνοντας παρέα με τον Πάντρικ, δεν το αντέχει άλλο. Γιατί όμως; Τι σου έκανα Κολμ; Δεν μου έκανες τίποτα, απλά είσαι βαρετός. Μα πάντα ήταν βαρετός, θα αντιτείνει η αδελφή του Πάντρικ. Σωστό. Αλλά και του Κολμ τώρα του τελείωσε, τώρα συνειδητοποίησε ότι οι μέρες του, αντί να αξιοποιούνται, σπαταλιούνται σε συζητήσεις με τον τέρμα βαρετό του φίλο να του αναλύει τι βρήκε στα κακά του γαϊδάρου του. Ή ίσως του πόνι του. Πάντρικ, ο αποδιοπομπαίος τράγος για όσα δεν κάνουμε με τη ζωή μας. Σταμάτα να μου αποσπάς την προσοχή, Πάντρικ, άσε με στην ησυχία μου, σταμάτα να μου κουδουνάς ειδοποιήσεις, αν δεν ήσουν εσύ θα είχα γεμίσει τις μέρες μου και τα χρόνια μου αλλιώς.

Έχει τόσο μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του ο Κολμ; Πιστεύει όντως ότι θα αφήσει κάτι με τη μουσική του; Υπαρξιακή κρίση, δημιουργική κρίση ή απλά κατάθλιψη; Ή μήπως απόγνωση, αυτή η πολύ πιο βαριά λέξη -και για τους Καθολικούς αμαρτία που δεν μπορεί να συγχωρεθεί- που έρχεται και επανέρχεται στην εξομολόγηση στον ιερέα;  Είναι ο δημιουργός μέσα του ή ο απεγνωσμένος μέσα του που τον τρώει; Τον κινητοποιεί μια ορμή για δημιουργία ή μήπως αντίθετα μια ορμή για καταστροφή κι αυτοκαταστροφή; Αλλά τόσο η δημιουργία όσο κι η καταστροφή αλλαγές δεν θα συνιστούν; Είτε έτσι αλλιώς, είτε δημιουργικά είτε καταθλιπτικά, κάτι τρώει τον Κολμ, κάτι δεν του φτάνει, κάτι θέλει να αλλάξει ριζικά. 

Colin Farrell and Barry Keoghan in the film THE BANSHEES OF INISHERIN. Photo by Jonathan Hession. Courtesy of Searchlight Pictures. © 2022 20th Century Studios All Rights Reserved.

Ο Πάντρικ πάλι δεν θα ήθελε να αλλάξει τίποτα. Ο Πάντρικ δεν έχει αυτό που λέμε «αναζητήσεις», ο Πάντρικ τα είχε ως τώρα καλά με τη ζωή που ζούσε. Πρώτη σκηνή της ταινίας περπατάει χαμογελώντας και χαιρετάει εγκάρδια όλους τους χωρικούς που θα συναντήσει στον δρόμο του. Η ζωή είναι όμορφη κι ο Πάντρικ είναι πρόσχαρο παλικάρι. Πότε έγινε συνώνυμο της ανοησίας και του να μη σκέφτεσαι, το να είσαι χαρούμενος και καλός, θα αναρωτηθεί. Δε νιώθεις ποτέ μοναξιά, τον ρωτά η αδελφή του. Μοναξιά; Τι έχετε πάθει όλοι σας; Γιατί το βασανίζουμε τόσο, γιατί να μην είμαστε καλά με τους φίλους μας, την αδελφή μας, το γαϊδουράκι μας, τα πόνι μας, τις αγελάδες μας, τις μπύρες μας, την παμπ μας, το νησάκι μας, τον τόπο μας, τη ζωή μας;

Και εν πάση περιπτώσει λίγο πράγμα είναι να είσαι καλός; Πάρα πολύ σημαντικό δεν είναι, αν όχι και το πιο σημαντικό; Ο Κολμ έχει απάντηση. Πόσοι άνθρωποι έζησαν στη γη τον 17ο αιώνα; Και πόσους απ’ αυτούς τους θυμόμαστε ακόμα επειδή ήταν καλοί; Απολύτως κανέναν. Τον Μότσαρτ όμως όλοι τον θυμούνται γιατί άφησε έργο. Αυτή η στιχομυθία υπάρχει και στο τρέιλερ της ταινίας. Το ότι διορθώνουν τον Κολμ λέγοντάς του ότι ο Μότσαρτ έζησε στον 18ο αιώνα δεν μπήκε στο τρέιλερ. Ακόμα και επίτηδες να μην έχει γίνει, αυτή η επιλογή να μπει το ένα τμήμα κι όχι το άλλο, αυτό το εξ αντικειμένου τρολάρισμα προς τους θεατές του τρέιλερ και τις βεβαιότητές τους, θα μπορούσε να είναι χαρακτηριστική του πνεύματος του Μάρτιν ΜακΝτόνα, ο οποίος πετυχαίνει με «Τα Πνεύματα του Ινισέριν» αλλά και γενικότερα, να είναι ταυτόχρονα ειρωνικός και τρυφερός, μιλώντας για πράγματα πολύ βαθιά και πολύ βαριά χωρίς την παραμικρή σοβαροφάνεια, αλλά με ύφος συχνά παιγνιώδες, με τη διορατική γραφή του και τη διορατική ματιά του στα πράγματα, που τελικά ποτέ δεν είναι μόνο σοβαρά και ποτέ μόνο αστεία.   

Colin Farrell and Kerry Condon in the film THE BANSHEES OF INISHERIN. Photo by Jonathan Hession. Courtesy of Searchlight Pictures. © 2022 20th Century Studios All Rights Reserved
Kerry Condon in the film THE BANSHEES OF INISHERIN. Photo by Jonathan Hession. Courtesy of Searchlight Pictures. © 2022 20th Century Studios All Rights Reserved.

Άσε με, μην με ενοχλείς, δεν θέλω άλλα πάρε δώσε μαζί σου, δεν θέλω να μου μιλάς πια. Τι πάει να πει δεν θέλει; Τι έπαθε ξαφνικά; Πόσο χρονών είναι, 12; Και πώς ξεκόβεις με έναν φίλο σου χωρίς να έχετε προηγουμένως τσακωθεί; Σε όλες τις σχέσεις οι αποφάσεις χωρισμού είναι μονομερείς. Ακόμα κι αν υπάρχουν περιπτώσεις κοινής συναίνεσης, κοινής συνειδητοποίησης, κοινής απομάκρυνσης, πρόκειται για τις εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα της μονομέρειας: ο ένας δεν θέλει άλλο, ενώ ο άλλος θέλει κι άλλο. Κι όσο δικαίωμα του ενός είναι να το λήξει κάνοντας αυτό που του υπαγορεύουν τα θέλω του, το ειρωνικό στις περιπτώσεις χωρισμών είναι ότι μόνο τα δικά του θέλω είναι αυτά που θα ικανοποιηθούν, τα θέλω εκείνου που δεν θέλει να χωρίσει όχι. Βέβαια ισχύει και το ακριβώς αντίστροφο: αν μένει στη σχέση εκείνος που δεν θέλει επειδή θέλει ο άλλος, πάλι μονομερές θα ήταν. Γάμα τα. Αλλά αυτά αφορούν κυρίως τις ερωτικές σχέσεις. Οι φιλικές είτε δεν χαλάνε ποτέ, είτε χαλάνε μετά από τσακωμούς, είτε σταδιακά ξεθωριάζουν και απενεργοποιούνται, με αποτέλεσμα να τους απομένει μόνο το τυπικό όνομα κι οι αναμνήσεις. Ο ΜακΝτόνα χτίζει την ταινία του πάνω στον χωρισμό δύο φίλων, έναν χωρισμό που είναι εντελώς ιδιαίτερος και στον λόγο του και στον τρόπο του, αλλά και στην απειλή των συνεπειών του αν δεν γίνει σεβαστή η απόφαση χωρισμού. 

Brendan Gleeson and Colin Farrell in the film THE BANSHEES OF INISHERIN. Photo by Jonathan Hession. Courtesy of Searchlight Pictures. © 2022 20th Century Studios All Rights Reserved.

Γιατί ο Κολμ του το λέει μία, του το λέει δύο, του το λέει τρεις, ο Πάντρικ επιμένει. Ο Κολμ του το ξεκαθαρίζει λοιπόν: αν μου ξαναμιλήσεις, θα κόψω ένα δάχτυλό μου. Και για κάθε φορά που θα μου μιλάς, θα κόβω ένα ακόμα. Ακραίο ως δήλωση; Εντελώς ακραίο. Προφανώς όμως απειλή και μπλόφα για να δείξει πόσο θέλει να ξεκόψει; Δεν θα το πω εγώ εδώ. Θα πω όμως το εξής: όσα διαδραματίζονται στα «Πνεύματα του Ινισέριν» αφορούν ένα σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Ό,τι λοιπόν γίνει από εκεί και πέρα, καλό είναι να το κρίνουμε και υπό αυτό το πρίσμα και να μην το παραγνωρίζουμε εντελώς. Δεν θα μάθουμε δηλαδή ποτέ αν ήταν μια φάση του Κολμ, μια παροδική παραξενιά που μετά από κάποιο καιρό θα του περνούσε. Έχουμε μια κατηγορηματική και βαρύγδουπη δήλωση που μπορεί κάλλιστα να έχει ειπωθεί καθ’ υπερβολή και όσα γίνονται απ’ αυτό το σημείο και μετά έχουν να κάνουν με το πώς τοποθετούνται και τα δύο μέρη απέναντι στη δήλωση και τη δεσμευτικότητά της. 

Ο Πάντρικ παθαίνει μια συνολική κρίση αυτοεκτίμησης και ρωτάει την αδελφή του αν υπάρχουν κι άλλοι που τον θεωρούν λίγο. Μήπως ο κόσμος στο χωριό μιλάει πίσω από την πλάτη του; Με θεωρούν χαζοβιόλη; Γιατί δεν είμαι. Φυσικά δεν είσαι, μακράν του δεύτερου ο χαζός του χωριού είναι ο Ντόμινικ, του απαντά. Κι ο δεύτερος τότε ποιος είναι, την ρωτά, Τι νόημα έχει να μπαίνουμε τώρα σε τέτοιες συζητήσεις, του απαντά. Και τελικά τι θα μπορούσε να θεωρηθεί αυθεντική ανοησία, είναι σαν να αναρωτιέται ο ΜακΝτόνα. Και να απαντά ότι μια έκφανσή της έχει να κάνει με την πίστη στα κλισέ, με τα πάσης φύσης «ο τολμών νικά», με την τυφλή ελπίδα, με τον μη συνυπολογισμό των δεδομένων και των πιθανών συνεπειών τους πριν δράσεις.

Brendan Gleeson and Colin Farrell in the film THE BANSHEES OF INISHERIN. Photo by Jonathan Hession. Courtesy of Searchlight Pictures. © 2022 20th Century Studios All Rights Reserved

Όταν ο Πάντρικ με τον Ντόμινικ θα μπουν στο σπίτι του τελευταίου, ο ΜακΝτόνα μας προσφέρει ένα πραγματικά απροσδόκητο κάδρο, μια πραγματικά αξιομνημόνευτη και μαζί αστεία σκηνή, με την οποία θα βάλουμε τα γέλια (αν κάνει να τα βάλουμε δηλαδή, αν το γέλιο μας δεν είναι παχουλοφοβικό ή μεσηλικοφοβικό). Θα γελάσουμε ακόμη περισσότερο με την ατάκα του Ντόμινικ που συνοδεύει την εικόνα που βλέπουμε. Εκ των υστέρων όμως, όταν ξαναπαίζουμε την ταινία στο μυαλό μας και θυμηθούμε την εικόνα, μπορεί αίφνης να μας φανεί λιγότερο αστεία, μπορεί αίφνης να αποκτήσει μια δεύτερη σημασία πολύ πιο νοσηρή. 

Σε μια εποχή που το τραύμα έχει βγει στην πρώτη γραμμή και όλοι το αναδεικνύουν ρίχνοντας πάνω του το φως, στα «Πνεύματα του Ινισέριν» παρακολουθούμε μια ιστορία που αφορά άλλα πράγματα και στην οποία το τραύμα εμφανίζεται παρεμπιπτόντως από τη χαραμάδα, δεν του δίνεται έμφαση, δεν αντιμετωπίζεται καν ως τέτοιο, έτσι νομίζουμε δηλαδή, γιατί αυτό που δεν βγαίνει έξω φωναχτά μπορεί τελικά να μη σταματά να φωνάζει μέσα σου.

Ο Ντόμινικ προσπαθεί να κάνει ερωτική εξομολόγηση. Βρίσκεται μπροστά σε μια λίμνη, θέλει να την περιγράψει με λέξεις, αλλά δεν τις έχει τις τόσο ωραίες λέξεις για να εκφράσει αυτό που νιώθει, οπότε τη δείχνει με το χέρι του. Κι όταν ο Ντόμινικ δείχνει τη λίμνη, τι δείχνει τελικά; Την ομορφιά του κόσμου που δεν μπορεί να σωπάσει μέσα του ή την ομορφιά ενός κόσμου που δεν του αναλογούσε ποτέ;

Martin McDonagh and Colin Farrell on set of the film THE BANSHEES OF INISHERIN. Photo by Jonathan Hession. Courtesy of Searchlight Pictures. © 2022 20th Century Studios All Rights Reserved.

Οι τέσσερις υποψήφιοι για όσκαρ πρωταγωνιστές είναι κουρδισμένοι στην εντέλεια στο μήκος κύματος της ταινίας. Ο Μπρένταν Γκλίσον και η Κέρι Κόντον δεν προδίδουν τους ρόλους τους, στέκονται στο ύψος των ρόλων τους, συντελούν καθοριστικά στο να έχει η ταινία υπόσταση και βάρος. Ο Κόλιν Φάρελ πάει ένα βήμα πιο πέρα, υπερασπίζεται τον Πάντρικ, του προσδίδει μια αξιοπρέπεια και τον περιβάλλει με έναν σεβασμό, μην αφήνοντας στιγμή να τον κοιτάξουμε συγκαταβατικά και αφ’ υψηλού. Ο σχετικά μικρός σε διάρκεια ρόλο του Μπάρι Κιόγκαν είναι υπό μια έννοια αβανταδόρικος, γιατί του επιτρέπει μια μεγαλύτερη ελευθερία και μια μεγαλύτερη εκφραστικότητα. Η αντίστροφη πλευρά αυτού του νομίσματος είναι ότι θα μπορούσε να είχε εκτροχιάσει τον ρόλο. Εκείνος τον απογειώνει όμως, όντας σπαρακτικά ανθρώπινος και αγαπήσιμος μέσα στην ευαλωτότητά του. Πολύ μεγάλες ερμηνείες. 

Η γεωγραφία του Μάρτιν ΜακΝτόνα, απ’ το υπαρκτό Μπριζ, μέχρι το μη υπαρκτό Έμπινγκ του Μιζούρι και το επίσης μη υπαρκτό νησάκι του Ινισέριν, σχηματίζει στον χάρτη ένα τρίγωνο ταινιών υποδειγματικά σχεδιασμένων και εκτελεσμένων. Στα «Πνεύματα του Ινισέριν» δεν υπάρχει όχι μισό πλάνο, ούτε μισή λέξη που να μην έχει τη θέση της, που να μην είναι τοποθετημένη εκεί που πρέπει. Αρτιότητα. 

Colin Farrell in the film THE BANSHEES OF INISHERIN. Photo by Jonathan Hession. Courtesy of Searchlight Pictures. © 2022 20th Century Studios All Rights Reserved.

Ο Κολμ εξομολογείται στον ιερέα τις αμαρτίες του. Του μιλά για ένα ζώο. Ο ιερέας του λέει ότι ο Θεός δεν δίνει μία για τα ζώα. Πρόκειται για την εκδοχή του Θεού του 1923. Ούτε ο Θεός του 2023 έχει προλάβει ακόμη τις εξελίξεις, αν όμως είναι ακόμα κοντά μας ο Θεός του 2123 μάλλον θα τις έχει προλάβει. Και όσο εξελίσσσονται «Τα Πνεύματα του Ινισέριν» μας αποκαλύπτουν μια ακόμη απρόβλεπτη πτυχή τους: μια ταινία ανθρωποκεντρική με πνεύμα ζωοκεντρικό.

Τα ζώα μπαίνουν σε πρώτο πλάνο, αναδεικνύονται σε κεντρικής μορφής αξίες και διακυβεύματα. Οι άνθρωποι ας στραβώνουν μεταξύ τους, ας παρεξηγούνται, ας το φτάνουν μέχρι τα άκρα, είτε ανά κωμικοτραγικά δίδυμα σε νησάκι, είτε σε εμφυλίους που δε βγάζουν και τόσο νόημα στην ενδοχώρα απέναντι. Τα ζώα όμως δεν φταίνε σε τίποτα. Ας μην την πληρώνουν τα ζώα. Είμαστε αστείοι και τραγικοί μαζί οι άνθρωποι στον παραλογισμό μας. Ας αφήνουμε τα ζώα έξω από το ανθρώπινο παράλογο. Το παράλογο είναι του ανθρώπου φάση. Τα ζώα ούτε παραλογίζονται ούτε κάνουν σπουδές στο παράλογο. Τα ζώα δεν θα τα πιάσει ποτέ απόγνωση. Ούτε θα αναρωτηθούν ποτέ αν η χαρά της ζωής τα κάνει χαζά. Ακόμη και η «χαρά» είναι λέξη, έννοια, νόημα, περιγραφή. Τα ζώα δεν θα δείξουν καν ποτέ με το χέρι τους μια λίμνη.  

Εγγραφείτε στο newsletter μας

Κάθε Σάββατο θα λαμβάνετε στο e-mail σας το newsletter του ελc με τις προτάσεις μας για την εβδομάδα!

Podpourri. Ιστορίες που ακούγονται

Ακολουθήστε το ελculture.gr στο Google News

το ελculture σας προσκαλεί σε εκδηλώσεις

ΓΡΑΨΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΟΥ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.