Ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, Στέφανος Τσιαλής, μιλά στο ελculture με αφορμή τη διαδικτυακή παρουσίαση του προγράμματος της ΚΟΑ για την καλλιτεχνική περίοδο 2020-2021, την Πέμπτη 23 Ιουλίου, ενός από τα πιο φιλόδοξα προγράμματα των τελευταίων χρόνων. Ιδού μερικά από τα – όχι μυστικά πια – συστατικά του εν λόγω σχεδιασμού που ανεβάζουν τον πήχη κάνοντας συναρπαστικό το νέο πρόγραμμα της καλλιτεχνικής περιόδου 2020- 2021: Κύκλοι συναυλιών που αντλούν από την επέτειο 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 (Ελληνική Επανάσταση, Επαναστάσεις & Εξεγέρσεις), προγράμματα, αφιερωμένα σε μεγάλους συνθέτες (Μπετόβεν, Σοστακόβιτς, Μότσαρτ), συμπράξεις με παγκοσμίως κορυφαίους καλλιτέχνες (Καβάκος, Έσενμπαχ, Λεόνσκαγια, Λανγκ Λανγκ, Τριφόνοφ κ.ά) κι έμφαση στο εκπαιδευτικό/κοινωνικό έργο.
Ωστόσο, εύλογα κανείς αναρωτιέται…
Ποιες οι μεγαλύτερες δυσκολίες και προκλήσεις του συγκεκριμένου προγράμματος;
Οι δυσκολίες είναι ίδιες σε κάθε σεζόν θα έλεγα: ένα ισορροπημένο πρόγραμμα, που να καλύπτει όσο το δυνατόν περισσότερες μουσικές περιόδους, να δίνει την ευκαιρία σε νέους – και ειδικά Έλληνες – καλλιτέχνες να εμφανιστούν (και έχουμε πολλούς στην επόμενη σεζόν), αλλά και να συμπράττει με καταξιωμένους καλλιτέχνες, ονόματα παγκόσμιας εμβέλειας. Επίσης, είναι σημαντικό να δοκιμάζεται η Ορχήστρα σε διαφορετικούς τρόπους έκφρασης, όχι μόνο στο συμφωνικό ρεπερτόριο – έχουμε μεριμνήσει και γι’ αυτό φέτος.
Ο Κύκλος Σοστακόβιτς, που εγκαινιάζετε τη νέα σεζόν, διαδέχεται τον Κύκλο Μάλερ, από τον οποίο είναι γνωστό ότι ο Σοστακόβιτς είχε επιρροές. Ποια είναι τα στοιχεία που συνδέουν το έργο των δύο συνθετών κατά τη γνώμη σας;
Οι ερμηνευτικές δυσκολίες στα έργα των δύο είναι παρόμοιες, καθώς είναι συνθέτες με έντονη συναισθηματική φόρτιση. Βέβαια, ο γιγαντισμός των Συμφωνιών του Μάλερ δεν υπάρχει στον ίδιο βαθμό στις Συμφωνίες του Σοστακόβιτς και ίσως αυτό να καθιστά την ερμηνευτική προσέγγιση διαφορετική. Πιστεύω όμως ότι και οι δύο απαιτούν απόλυτη αφοσίωση στην ερμηνεία του συναισθηματικού τους κόσμου εκ μέρους των μουσικών.
Τι θα δούμε στις συναυλίες του Κύκλου Ελληνική Επανάσταση, που είναι αφιερωμένες στη μεγάλη επέτειο 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821;
Στην πρώτη συναυλία θα ερμηνεύσουμε έργα με άμεση ή έμμεση αναφορά στην Ελληνική Επανάσταση, όπως η Εισαγωγή και Φούγκα πάνω σε δύο ελληνικά θέματα του Διονυσίου Λαυράγκα, μία παραγγελία στον βραβευμένο Ευριπίδη Μπέκο, ο οποίος πέρυσι κέρδισε στον Διαγωνισμό Νίκος Σκαλκώτας, το Palingenesis, και τις Παραλλαγές και Φούγκα σε ένα ελληνικό δημοτικό τραγούδι του Αντίοχου Ευαγγελάτου. Θεωρούμε ότι και η Πρώτη Σουίτα για πιάνο του Μίκη Θεοδωράκη μπορεί ευρέως να ενταχθεί και σε αυτό τον Κύκλο, καθώς ο ίδιος και με την προσωπικότητά του θα μπορούσε κάλλιστα να είναι ένας από τους Ήρωες του 1821. Η δεύτερη συναυλία για φέτος και τέταρτη συνολικά σε αυτό τον Κύκλο, με θέμα αποκλειστικά την Ελληνική Επανάσταση, τον απόηχό της αλλά και όσα προηγήθηκαν είναι αυτή στις 23.04.2021, με μαέστρο τον Γιώργο Μπαλατσινό, ο οποίος συμπράττει για πολλοστή φορά με την Ορχήστρα μας – γεγονός που μας χαροποιεί ιδιαίτερα. Θα ερμηνεύσουμε την Τρίτη σειρά από τους Χορούς του Νίκου Σκαλκώτα, πολλοί εκ των οποίων έχουν αναφορές σε δημοτικά τραγούδια. Ενώ στο πρώτο μέρος της συναυλίας, ο Τίτος Γουβέλης θα συμπράξει με την ΚΟΑ στο Συμφωνικό Κοντσέρτο του Μανώλη Καλομοίρη, ο Λύκος ο Λεβέντης. Κορύφωση του Κύκλου αποτελεί η συναυλία της παραμονής της επετείου, με τη Συμφωνία της Λεβεντιάς του Μανώλη Καλομοίρη, την Καντάτα του Έκτορ Μπερλιόζ και ένα έργο- παραγγελία της Ορχήστρας στη διακεκριμένη, διεθνώς προβεβλημένη συνθέτρια Κωνσταντία Γουρζή, με τίτλο ο Χορός του ’21. Η παραγγελία αυτή φυσικά έγινε με αφορμή αποκλειστικά τη συγκεκριμένη επέτειο.
Πολλές οι επέτειοι φέτος… Το 2021 συμπληρώνονται επίσης 50 χρόνια από τον θάνατο του Στραβίνσκι. Πώς σκοπεύετε να τιμήσετε τον ρηξικέλευθο συνθέτη;
Πράγματι, το 2021 συμπληρώνονται τα 50 χρόνια από τον θάνατο του Στραβίνσκι, εμείς όμως ξεκινήσαμε με ένα «πρελούδιο» ήδη από τη σεζόν 2019-20. Βέβαια, το πρελούδιο ήταν εμβληματικό, καθώς αναμετρηθήκαμε με την Ιεροτελεστία της Άνοιξης, η οποία μάλιστα ανέβηκε και στο κανάλι μας στο YouTube πρόσφατα. Θα συνεχίσουμε, λοιπόν, φέτος με τα άλλα δύο μπαλέτα που έγραψε ο Στραβίνσκι για τα Ρωσικά Μπαλέτα του Ντιαγκίλεφ πριν το Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με τον Πετρούσκα στην Εναρκτήρια συναυλία της σεζόν (09.10) και στις 28.04 με το Πουλί της Φωτιάς. Στις 05.02, θα έχουμε μία μικρή πινελιά, με το σημαντικό Κοντσέρτο Dumbarton Oaks.
Εν όψει της επετείου 100 χρόνων από τη γέννηση του Γιώργου Σισιλιάνου, επιλέξατε να ερμηνεύσετε τις Οκτώ παιδικές μινιατούρες. Τι είναι αυτό που κάνει τη γραφή του να ξεχωρίζει κατά τη γνώμη σας;
Θεωρώ τις Οκτώ Παιδικές Μινιατούρες ένα έργο πάρα πολύ έξυπνο, εύστοχο, ολιγόλογο και συγχρόνως πάρα πολύ ομιλητικό.
Κάθε χρόνο δίνετε ιδιαίτερη έμφαση στα εκπαιδευτικά- κοινωνικά προγράμματα της Ορχήστρας. Φέτος θα χρειαστεί πιθανότατα να είστε πιο ευέλικτοι ώστε αυτά να υλοποιηθούν. Ποιες οι σκέψεις σας σχετικά με αυτό το ζήτημα;
Όλη η επόμενη σεζόν και φυσικά και τα εκπαιδευτικά- κοινωνικά προγράμματα βρίσκονται σε καθεστώς αβεβαιότητας. Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών αναγγέλλει ίσως το πιο φιλόδοξο πρόγραμμά της, εδώ και πολύ καιρό, αλλά κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι θα υλοποιηθεί στο ακέραιο. Φυσικά, για τα εκπαιδευτικά-κοινωνικά προγράμματα συνεχίζουμε να επιθυμούμε να βρεθούμε στα νησιά, σε πόλεις της περιφέρειας, αλλά πάντα με την επιφύλαξη της δημόσιας Υγείας.
Μέσα από την εμπειρία που έχετε πλέον, ως Καλλιτεχνικός διευθυντής της ΚΟΑ από το 2014, με ποιους τρόπους έχετε δει την Ορχήστρα να ωριμάζει κατά την περίοδο της θητείας σας;
Πιστεύω ότι η ΚΟΑ έχει διανύσει μία πολύ σημαντική πορεία τα τελευταία εννέα χρόνια- θα ήθελα εδώ να συμπεριλάβω και την εποχή του προκατόχου μου, Βασίλη Χριστόπουλου, ο οποίος τελείως άδικα κατά τη γνώμη μου απομακρύνθηκε από τη θέση του. Η Ορχήστρα, αν ληφθούν οι σωστές αποφάσεις, οι οποίες στη χώρα μας είναι πολιτικές σε τελική ανάλυση, θα μπορεί να διαδραματίσει διεθνή ρόλο. Το ότι όλοι αυτοί οι μεγάλοι καλλιτέχνες έρχονται σε τέτοια συχνότητα στην ΚΟΑ δεν είναι τυχαίο. Το ότι μας ηχογραφεί η Γερμανική Ραδιοφωνία κάθε χρόνο ή ότι μας παρουσιάζει το BBC 3, επίσης. Αντίστοιχα, η συχνή παρουσία στα μεγαλύτερα διεθνή και ευρωπαϊκά Φεστιβάλ, όπως ανέφερα και παραπάνω. Είναι εμφανής η άνοδος της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών. Αν και επανειλημμένα έχω επιστήσει την προσοχή στους προϊσταμένους μου, σχετικά με το θεσμικό πλαίσιο που αποτελεί τροχοπέδη για την καλλιτεχνική εξέλιξη της Ορχήστρας, δεν είμαι σίγουρος ότι θα τεθούν άμεσα οι βάσεις για την αλλαγή του και απ’ αυτή την άποψή δεν μπορώ να πω ότι είμαι αμέριστα αισιόδοξος για το μέλλον των ελληνικών ορχηστρών.
Ποιοι οι στόχοι που θέτετε για τη φετινή καλλιτεχνική περίοδο; Έχει αλλάξει κάτι στον τρόπο που σκέφτεστε για την ΚΟΑ, λόγω της εμπειρίας της πανδημίας;
Σαφώς και έχει αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο σκέφτομαι. Σχετικά με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, θα λέγαμε ότι το μόνο βέβαιο αυτή τη στιγμή είναι η αβεβαιότητα, καθώς δεν μπορούμε να ξέρουμε αν θα πραγματοποιηθεί έστω μία από τις συναυλίες που έχουμε προγραμματίσει. Σε προσωπικό επίπεδο, η καραντίνα ήταν μια εξαιρετική ευκαιρία πιστεύω να αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε ορισμένα πράγματα. Να επανεξετάσουμε αν όντως αξίζει το συνεχές τρέξιμο της καθημερινότητας, αυτό που ρωτάς έναν φίλο «Τι κάνεις;» και σου απαντά «Τρέχω, τρέχω και δεν προλαβαίνω». Μπορεί αυτό να είναι το περιεχόμενο μίας ολόκληρης ζωής άραγε;
Ως Καλλιτεχνικός διευθυντής, δώσατε εξαρχής βάση στα εκπαιδευτικά-κοινωνικά προγράμματα της Ορχήστρας, διευρύνοντας τα ήδη υπάρχοντα (όπως το Δικαίωμα στη μουσική και το Εργαστήριο Χάλκινων Πνευστών), αλλά και δημιουργώντας νέα (Ακαδημία Νέων Μουσικών, Επιμένοντας Αιγαίο, Ροζ Κουτί και φυσικά η Προσφορά Μουσικής και Μουσική Προσφορά σε συνεργασία με τον παγκοσμίως κορυφαίο Λεωνίδα Καβάκο). Η στήριξη αυτών των δράσεων σχετίζεται με την οικονομική κρίση, κατά την οποία αναλάβατε τα καθήκοντά σας ή αποτελεί θεσμική υποχρέωση ενός Οργανισμού, όπως η ΚΟΑ;
Σαφώς η στήριξη αυτών των δράσεων σχετίζεται με την οικονομική κρίση διότι ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού υπέφερε και υποφέρει από οικονομική ανέχεια, μεγάλη αβεβαιότητα για το μέλλον. Θεωρούμε ότι είμαστε προνομιούχοι με τους υψηλούς – για τα ελληνικά δεδομένα – μισθούς και τη σχετική σιγουριά της δουλειάς μας. Πιστεύουμε ότι αυτή η εμπιστοσύνη του ελληνικού κράτους πρέπει να έχει μια ανταπόδοση κοινωνικής και εκπαιδευτικής φύσεως και θεωρώ ότι η Ορχήστρα, το έμψυχο δυναμικό της έχει ανταποκριθεί σε αυτό το κάλεσμα.
Ποιος ο ρόλος της λόγιας μουσικής, σε περιόδους κρίσης, όπως αυτή;
Ο ρόλος της μουσικής γενικά, θα έλεγα, αλλά και της κλασικής μουσικής ειδικά ίσως, που έχει ένα πολύ βαθύ συναισθηματικό περιεχόμενο – χωρίς να θέλω να μειώσω καθόλου κανένα είδος μουσικής – πιστεύω ότι είναι και το να δίνει παρηγοριά σε δύσκολους καιρούς.
