Tην εβδομάδα που διανύουμε έκαναν πρεμιέρα δύο ελληνικές ταινίες, το «Μια Μέρα στη Σαγκάη» σε σκηνοθεσία και σενάριο του Βασίλη Ξηρού και το «Σελήνη, 66 Ερωτήσεις» σε σκηνοθεσία και σενάριο της Ζακλίν Λέντζου. Θα μιλήσω εδώ για το «Σελήνη, 66 Ερωτήσεις», επειδή με τον Βασίλη Ξηρό με συνδέει φιλική και συνεργατική σχέση και δεν θα ήταν το πιο δεοντολογικό πράγμα στον κόσμο να γράψω εδώ αναλυτικά τη γνώμη μου για το «Μια Μέρα στη Σαγκάη» (Ακόμα κι έτσι, για όποιον τυχόν ενδιαφέρεται, έχω γράψει δυο κουβέντες και -πάντα σε αυτό το πλαίσιο- σε ανάρτηση στο Facebook.)
«Για όποιον τυχόν ενδιαφέρεται»: ποιος τυχόν ενδιαφέρεται όμως, όχι να διαβάσει σκέψεις για μια ταινία, αλλά να πάει να δει μια ταινία στο σινεμά; Και δη μια ελληνική ταινία; Σαγκάη και Σελήνη έκοψαν λιγότερο από 1.100 εισιτήρια το πρώτο τετραήμερο προβολής τους στις αθηναϊκές αίθουσες. Όχι η κάθε μία μόνη της – και οι δύο μαζί. Τον φετινό χειμώνα έχω βρεθεί ξανά και ξανά σε αίθουσες σχεδόν άδειες. Και δεν έπαιζαν ελληνικές ταινίες.
Προβάλλονται στις αίθουσες το “Don’t Look Up” και η «Εξουσία του Σκύλου» και ελάχιστοι τα συζητούν, αρχίζουν να προβάλλονται στο Netflix, χαμός από συζητήσεις και αναφορές. Εντάξει, έρχεται τώρα ο νέος Μπάτμαν και η μοναξιά του θεατή στις αίθουσες θα μειωθεί αισθητά. Αλλά αυτό ελάχιστα αλλάζει τη συνολική εικόνα. Πανδημία, είσοδος μόνο για εμβολιασμένους, τώρα και πόλεμος πάνω απ’ τα κεφάλια μας, με τι κέφι να πάει κανείς σινεμά; Ξέρω. Και δεν είναι μόνο θέμα κεφιού, είναι και η δωρεάν ή σχεδόν δωρεάν παρακολούθηση μιας ταινίας από το σπίτι. Και ξέρω ότι άπαξ και η κουβέντα μεταφερθεί στο πρέπει να πηγαίνουμε στις αίθουσες γιατί αλλιώς …, τότε το παιχνίδι έχει ήδη χαθεί. Το θέμα δεν είναι το πρέπει, το θέμα είναι το θέλω. Ας προσπαθήσω να τα συνδέσω λοιπόν όλα αυτά και με το «Σελήνη, 66 Ερωτήσεις».
Νέα γυναίκα επιστρέφει στην Ελλάδα και στην πατρική βίλα στα βόρεια προάστια. Ο πατέρας της είναι μόνο πενήντα τεσσάρων ετών, αλλά έχει εμφανίσει σοβαρότατο αυτοάνοσο, που τον δυσκολεύει αφάνταστα να μιλήσει κανονικά, να σταθεί για ώρα στα πόδια του κανονικά, να περπατήσει κανονικά. Η κοπέλα δεν είχε καλές σχέσεις με τον πατέρα της, έχουν απομακρυνθεί πάρα πολύ, αλλά τώρα γυρνά για να του σταθεί και να τον βοηθήσει. Ζητά κι από τη μαμά της, που έχει χωρίσει τον πατέρα της και είναι ζευγάρι με κάποιον άλλο, να της συμπαρασταθεί. Αν όχι για εκείνον, για εκείνην. Να της κάνει λίγο παρέα, να μην το σηκώνει όλο αυτό μόνη. Αλλά είναι καλοκαίρι και η μαμά πρέπει να φύγει με το ταίρι της. Θα ξανάρθει όμως της λέει. Όσο για τους εξ αίματος συγγενείς του πατέρα, περνάνε από κάστινγκ φυσιοθεραπευτές και γυναίκες από την Ανατολική Ευρώπη που θα τον φροντίζουν (έψαξα να βρω τον ακριβή τίτλο τους και η πρώτη λέξη που ήρθε στο μυαλό μου είναι «γυναίκες»).
Η κόρη που θα χρειαστεί να γίνει γονιός του αίφνης ανήμπορου γονιού της, η ανημπόρια και η φροντίδα ως ευκαιρία επούλωσης πληγών και ανάκτησης της χαμένης εγγύτητας, υπάρχει ένας αναμφισβήτητα ισχυρός συναισθηματικός πυρήνας στην ιστορία που διηγείται η Ζακλίν Λέντζου. Πρόκειται δε μάλλον για έναν συναισθηματικό πυρήνα που δεν στερείται βιωματικών αναφορών, πρόκειται δηλαδή τελικά για ένα θέμα που απ’ όπου κι αν το πιάσεις έχει τις προδιαγραφές να σε πιάσει κι αυτό. Τις προδιαγραφές να σε πιάσει, να σε γραπώσει, να σε κάνει όλο δικό του.
Οπότε δεν ξέρω τι τελικά υπερίσχυσε και δεν συνέβη αυτό εξαρχής: ο φόβος της Λέντζου μην τυχόν και καταλήξει να μας προσφέρει ένα έργο παραδομένο στον άκρατο και άκοπο συναισθηματισμό ή η επιθυμία της να δείξει πόσο ιδιοσυγκρασιακό και ψαγμένο σινεμά μπορεί να κάνει; Όποια κι αν είναι η απάντηση, το αποτέλεσμα -κατά τη γνώμη μου εννοείται πάντα- είναι ότι υπάρχει μια σκηνοθετική προσέγγιση, η οποία επιχειρεί να παίξει άμυνα στον συναισθηματικό πυρήνα της ιστορίας και να του αποστασιοποιηθεί με αισθητικά τερτίπια (και δυστυχώς με αισθητικά τερτίπια που θυμίζουν έντονα πεπατημένες της τελευταίας δεκαετίας στο ελληνικό σινεμά). Ευτυχώς πρόκειται για μια άμυνα που δεν κρατάει για πάντα, ευτυχώς πρόκειται για μια αποστασιοποίηση που σταδιακά υποχωρεί, έτσι ώστε σιγά σιγά αρχίζουν να έρχονται οι στιγμές που σε εμπλέκουν επιτέλους συναισθηματικά κι εσένα ως θεατή. Και είναι πράγματι στιγμές που άξιζε και να τις δεις και να τις νιώσεις.
Αλλά γιατί να πρέπει ο θεατής να κάνει υπομονή μέχρι να υποχωρήσουν οι άμυνες; Μήπως το «Σελήνη, 66 Ερωτήσεις» δεν απευθύνεται κυρίως στον θεατή που θα φτάσει μέχρι την κινηματογραφική αίθουσα, αλλά κάπου αλλού; Μήπως η βασική του απεύθυνση είναι οι κριτικοί και τα φεστιβάλ; Μήπως πολλές φορές οι σκηνοθέτες πέφτουν στην παγίδα, αντί να χρησιμοποιήσουν τη γλώσσα του σινεμά, να αναλώνουν τεράστιο μέρος της ενέργειάς τους σε αναζητήσεις πάνω στη μεταγλώσσα του σινεμά;
Μήπως δηλαδή αντί να χρησιμοποιούν τα κινηματογραφικά εργαλεία ως μέσα για να αφηγηθούν την ιστορία τους και να μεταδώσουν τα συναισθήματά τους με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο, εστιάζουν την προσπάθειά τους στο να αφηγηθούν την ιστορία τους και να μεταδώσουν τα συναισθήματά τους με τρόπο που θα δείχνει αφενός ότι έχουν εμπεδώσει όλες τις τελευταίες εξελίξεις στην κινηματογραφική γλώσσα και αφετέρου ότι προσθέτουν σε αυτήν τη μικρή τους προσωπική πινελιά; Μήπως, ξαναλέω, αυτός ο διάλογος με τη γλώσσα αφορά πρωτίστως κριτικούς και φεστιβάλ και στοχεύει στο πώς θα αποτιμηθείς ως δημιουργός, με αποτέλεσμα ο θεατής να έρχεται σε δεύτερη μοίρα;
Ποιος θεατής όμως; Αυτός που δεν πάει ούτως ή άλλως στην αίθουσα πια; Και για ποιον τα γράφω τελικά όλα αυτά, είτε έχουν μια βάση, είτε είναι εξόφθαλμα άδικα; Ποιος τυχόν ενδιαφέρεται;
