Κείμενο: Σοφία Τριάντου
Το σαλέπι αποτελούσε το μυστήριο των παιδικών μου χρόνων. Μεγάλη η έκπληξη όταν έμαθα ότι προέρχεται από ένα είδος ορχιδέας! Θυμάμαι τις χειμωνιάτικες βόλτες στο κέντρο της Αθήνας πάντα μια χαρακτηριστική φωνή να φωνάζει «Σαλέπι, σαλέπι!» και μικρές υπομονετικές ουρές να σχηματίζονται γύρω από ένα στολισμένο μικρό τρόλεϊ. Θαύμαζα τα ζεστά ποτήρια ανάμεσα στις χούφτες των περαστικών και περνώντας δίπλα τους, απολάμβανα μια τόσο γλυκιά μυρωδιά. Αναρωτιόμουν τι είναι αυτό που το κάνει τόσο γλυκό, τι είναι αυτό το σαλέπι;
Τον περασμένο χειμώνα, βρισκόμουν εκδρομή σε ένα χωριό της Πίνδου, σε ένα παραδοσιακό καφενείο, αγαπημένες στιγμές! Μιλάς με όποιον σταθεί για ένα γρήγορο ελληνικό καφέ. Ο Δημητρός, ο γνωστός του χωριού βοτανολόγος και ο άθρωπος του βουνού, εντυπωσιάστηκε όταν έμαθε ότι είμαι και εγώ βοτανολόγος. Μου ζήτησε να μείνω, να μοιραστεί τις ιστορίες του και να μου δωρίσει κάτι μικρό από τα βουνά τους.
Επέστρεψε με ένα μικρό σακουλάκι, πάνω από πέντε αποξηραμένους κόνδυλους δεν είχε. Μεγάλη η χαρά και η τιμή. Καθαρό σαλέπι έτοιμο να το κάνω σκόνη. Θέλω να πω ότι αυτά τα μικρά θαύματα το βράδυ έμειναν εκτός της κάμαράς μου, τόσο έντονο είναι το άρωμά τους.
Το σαλέπι συνέχισε για πολύ καιρό να είναι ένα μυστήριο για μένα. Πολλές οι ιστορίες, πολλές και διαφορετικές οι θέσεις για τις πραγματικές του ιδιότητες.
Ο Θεόφραστος (372–286 π.Χ.) ονόμασε τις ορχιδέες με αυτή τη λέξη, γιατί οι υπόγειοι κόνδυλοι πολλών ευρωπαϊκών χερσαίων ορχιδεών μοιάζουν με ένα ζευγάρι όρχεων. Επίσης, τον πρώτο αιώνα μ.Χ., ο Διοσκουρίδης στο De Materia Medica περιελάμβανε δύο επίγειες ορχιδέες. Υιοθέτησε και προώθησε το «Δόγμα των Υπογραφών» σύμφωνα με το οποίο τα φυτά χρησιμοποιούνταν για ιατρικούς σκοπούς ανάλογα με την ομοιότητά τους με μέρη της ανθρώπινης ανατομίας, για παράδειγμα ως προς το σχήμα ή το χρώμα. Φυσικά αυτό οδήγησε στο να χρησιμοποιηθούν οι κόνδυλοι ορχιδέας για τη θεραπεία ασθενειών των όρχεων και για την τόνωση της λαγνείας.
Το δεύτερο όνομά της ως πρώιμη μωβ ορχιδέα εκφράζει τα σκορπισμένα χαλιά από μπλε καμπάνες στις δασικές εκτάσεις και στα βουνά μας. Τα έντονα βιολετί άνθη ξεχωρίζουν σαν φάροι απέναντι στη φρέσκια πράσινη βλάστηση με τα μοναδικά στίγματα στα φύλλα.
Για ένα διάστημα, η πρώιμη μοβ ορχιδέα θεωρούνταν ισχυρό αφροδισιακό λόγω των ριζικών κονδύλων της σε σχήμα όρχεων, όπως αναφέραμε παραπάνω. Η επιστημονική κοινότητα όμως έχει αποδείξει ότι αυτή η συσχέτιση δεν ισχύει και οι πρώιμες μοβ ορχιδέες αφήνονται καλύτερα στο έδαφος όπου μπορούν να συνεχίσουν να κοσμούν την ύπαιθρό μας.
Σήμερα, οι υπόγειοι αποξηραμένοι κόνδυλοι, πλούσιοι σε άμυλο και βλέννα, αλέθονται σε αλεύρι, το γνωστό σε όλους σαλέπι, με γλυκιά γεύση και ελαφρώς δυσάρεστη οσμή.
Λέγεται ότι είναι πολύ θρεπτικό. Το πίνουμε σε μορφή ροφήματος με βάση το ζεστό νερό ή γάλα, μπορεί να προστεθεί σε δημητριακά ή να χρησιμοποιηθεί για την παρασκευή ψωμιού κ.λπ. Επίσης πολλοί υποστηρίζουν ότι περίπου 30 γραμμάρια αυτής της σκόνης είναι αρκετά για να συντηρήσουν ένα άτομο για μια μέρα.
Για φαρμακευτική χρήση έχει χρησιμοποιηθεί ως συμπλήρωμα ιδιαίτερης αξίας για παιδιά στη περίοδο ανάρρωσης, βρασμένο με νερό. Το σαλέπι είναι πλούσιο σε βλέννα, η οποία έχει καταπραϋντική ιδιότητα που χρησιμοποιείται στη θεραπεία του ερεθισμού του γαστρεντερικού σωλήνα. Επίσης, χρησιμοποιήθηκε παραδοσιακά ως στυπτικό, αποχρεμπτικό, εξαιρετικό θρεπτικό και τονωτικό. Συνδυάστε το σαλέπι με αυθεντική κανέλα Κεϋλάνης σε σκόνη, είναι ένα εξαιρετικός σύμμαχος για το χειμώνα.
