To βιβλίο «Οι Γυναίκες που Επιβίωσαν» μας παρουσιάζει τη συγκλονιστική ιστορία μιας αμερικανικής οικογένειας στα μέσα του περασμένου αιώνα με δώδεκα παιδιά, έξι από τα οποία διαγνώστηκαν με σχιζοφρένεια, με την περίπτωσή τους να αποκτά τεράστιο ερευνητικό ενδιαφέρον δίνοντας μεγάλη ελπίδα στην επιστήμη της ψυχιατρικής στην αναζήτηση της κατανόησης αυτής της «καταραμένης» ασθένειας του μυαλού. Δύο από τα παιδιά, τα δύο κορίτσια και η μητέρα, η οποία και σε προχωρημένη ηλικία απεβίωσε πριν από μερικά χρόνια, είναι τα μέλη της οικογένειας που κατάφεραν να επιβιώσουν, να αντέξουν αυτή την τραγική μοίρα. Και σε αυτά αναφέρεται και ο τίτλος του βιβλίου.
Έξι γιοι με σχιζοφρένεια – η κατάρα της οικογένειας Galvin, θυμίζει υλικό αρχαίας τραγωδίας. Ένα οικογενειακό δράμα, μια βαθιά τραγική ιστορία που διαδραματίστηκε στο Κολοράντο που κατόπιν μεγάλης ιατρικής έρευνας από τον Robert Kolker μας παραδίδεται με τη μορφή ενός ειλικρινούς και σαγηνευτικού βιογραφικού βιβλίου, που αν και στα επιμέρους συστατικά του θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελεί μυθοπλασία, η αλήθεια του, η ειλικρίνειά του, η αμεσότητα του λόγου αλλά και το συμπονετικό βλέμμα του συγγραφέα, το καθιστούν ένα σαγηνευτικό και ιδιοφυές βιβλίο.
Ο Kolker αφηγείται την ιστορία τους με μεγάλη συμπόνια, τρυπώνοντας μέσα στις αυταπάτες και τη νοσηλεία κάθε αδελφού, ενώ εξιστορεί την ολοένα και πιο απελπισμένη αναζήτηση της οικογένειας για βοήθεια.
Λίγα λόγια για το βιβλίο
O Ντον και η Μίμι Γκάλβιν μοιάζουν να είναι ένα ζευγάρι-πρότυπο. Ζουν το αμερικάνικο όνειρο. Εκείνος διακεκριμένος στρατιωτικός, εκείνη καλλιεργημένη, αφοσιωμένη σύζυγος-μητέρα. Ο κόσμος δείχνει τέλειος. Όμως μερικά χρόνια αργότερα, έχοντας αποκτήσει δώδεκα παιδιά, η εικόνα άρχισε να ξεθωριάζει. Ήταν όντως τόσο ταιριαστοί, τόσο ευτυχισμένοι; Πράγματι ανέθρεψαν τόσο πειθαρχημένα παιδιά; Τι κρυβόταν στο παρελθόν του Ντον, στην οικογενειακή ιστορία της Μίμι;
Ύστερα ήρθε η σφοδρή ανατροπή: Έξι γιοι της οικογένειας Γκάλβιν, ο ένας μετά τον άλλον, παρουσιάζουν ψυχωσική, βίαιη συμπεριφορά. Οι γονείς, τρομοκρατημένοι, αγνοούν την πραγματικότητα. Μέχρι που η τραγωδία, μια διπλή ανθρωποκτονία, τους αναγκάζει να δουν. Η σχιζοφρένεια χτυπά και σπάει την πόρτα του ειδυλλιακού σπιτιού τους. Τίποτα πια δεν θα είναι το ίδιο.
Η συγκλονιστική και τόσο ιδιαίτερη ιστορία τους ρίχνει λίγο έστω φως στη σκιώδη μέχρι πρότινος ιστορία της επιστήμης της σχιζοφρένειας. Από την εποχή της ιδρυματοποίησης, της λοβοτομής και της σχιζοφρενογόνου μητέρας μέχρι την αναζήτηση γενετικών δεικτών για τη νόσο, πάντα εν μέσω βαθιών διαφωνιών για τη φύση της ίδιας της ασθένειας, εν αγνοία των Galvins, δείγματα του DNA τους ενημέρωσαν δεκαετίες γενετικής έρευνας που συνεχίζεται σήμερα, προσφέροντας μονοπάτια για θεραπεία, πρόβλεψη, ακόμη και εκρίζωση της νόσου για τις μελλοντικές γενιές.
Αυτό που συνέβη μέσα στο σπίτι της οδού Hidden Valley Road ήταν τόσο εκπληκτικό που οι Galvins έγιναν μία από τις πρώτες οικογένειες που μελετήθηκαν από το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας. Χαρακτηριστικά ο συγγραφέας αναφέρει: «Οι πιθανότητες να υπάρχει έστω μια οικογένεια σαν αυτή, πολύ περισσότερο να παραμείνει αλώβητη για αρκετά μεγάλο διάστημα, ώστε να την ανακαλύψει κάποιος, είναι ανυπολόγιστα μικρές».
Στην Αμερική κυκλοφόρησε λίγο μετά το πρώτο lock down της πανδημίας και αμέσως γνώρισε τεράστια επιτυχία κατακτώντας την κορυφή της λίστας των ευπώλητων των New York Times, ενώ ήταν ανάμεσα στα 10 καλύτερα βιβλία της χρονιάς στην Washington Post, στην Wall Street Journal και πρώτο στη λίστα του People.
Στην Ελλάδα το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος και τη μετάφρασή του έχει κάνει ο Βαγγέλης Προβιάς με τον οποίον και συνομιλήσαμε:
Ποιο το πορτρέτο αυτής της οικογένειας Γκάλβιν;
Ας το κάνουμε μεθοδικά! Πέντε πράγματα που χρειάζεται να ξέρουμε για αυτούς:
Μοιάζουν οικογένεια πρότυπο. Μπαμπάς – αξιωματικός Αεροπορίας, μαμά – καλλιεργημένη και ικανότατη. Κάνουν 12 παιδιά, από το 1945 μέχρι το 1965. Είναι η εποχή της ευημερίας στις Η.Π.Α. Όλα σε αυτούς αλλά και γύρω τους είναι τέλεια.
Είναι πραγματικά όμως; Πόσο αυστηρός και ψυχρός είναι ο πατέρας; Πόσο άτεγκτη και control freak η μητέρα; Τι συμβαίνει μεταξύ τους; Γιατί υπάρχει τόση βία ανάμεσα στα αγόρια στο σπίτι; Γιατί όταν ο μεγάλος γιος είναι στο τέλος της εφηβείας του έχει ανεξέλεγκτες αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές;
Τα 6 από τα 10 αγόρια τελικά καταλήγουν με διάγνωση σχιζοφρένειας. Ο ένας από αυτούς, ο πιο χαρισματικός και όμορφος, διαπράττει ένα φρικτό έγκλημα. Από κει και μετά τα πράγματα γίνονται όλο και χειρότερα.
Τα 2 κορίτσια, τα μικρότερα, καταφέρνουν όχι μόνο να ξεφύγουν από τη σχιζοφρένεια (γιατί; Πώς;) όχι μόνο να επιβιώσουν σε μια φρικτή πραγματικότητα, αλλά και να θεραπευτούν ώστε να βοηθήσουν τους άλλους, καθώς και να αφηγηθούν με αφοπλιστική ειλικρίνεια την ιστορία της οικογένειάς τους.
Ταυτόχρονα η οικογένεια παίζει σημαντικό ρόλο στην επιστημονική έρευνα για την ασθένεια. Πώς; Γιατί; Η απάντηση είναι ακόμη μία συναρπαστική πτυχή του βιβλίου, εκτός από την ιστορία του οικογενειακού saga.
Γνώριζες αυτή την ιστορία προτού αναλάβεις τη μετάφραση;
Έμαθα για το βιβλίο όταν κυκλοφόρησε στις Η.Π.Α. ελάχιστες εβδομάδες μετά την έναρξη της πρώτης καραντίνας, την άνοιξη του 2020. Ήταν αρχές Απριλίου, ήμασταν όλοι σε φοβερή σύγχυση, για να το θέσω κομψά, και σε διάφορα διαδικτυακά μέσα ενημέρωσης άρχισα να διαβάζω όλο και πιο συχνά για ένα μη επινοημένο βιβλίο που έκανε πάταγο. Το θέμα του κάθε άλλο παρά αυτό που θα λέγαμε «για να ξεφύγεις» – η σχιζοφρένεια. Και όμως, οι αναγνώστες μιλούσαν με τα καλύτερα λόγια – και με πάθος.
Έχω μεταφράσει και άλλα βιβλία που σχετίζονται με τα ψυχικά τοπία του ανθρώπου, και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε, και άρχισα να ψάχνω περισσότερο για αυτό. Δεν άργησα καθόλου να πειστώ και να το αγοράσω σε e-book. Το καταβρόχθισα. Ε, λίγο μετά το διάλεξε η Όπρα στη λέσχη της, ο πρώην πρόεδρος Ομπάμα το έβαλε στα καλοκαιρινά του βιβλία εκείνης της χρονιάς και τελικά έγινε το πιο επιτυχημένο non-fiction βιβλίο του 2020 για τις Η.Π.Α.
Σήμερα, που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά από έναν από τους αγαπημένους μας εκδοτικούς οίκους, τον Ίκαρο, που όχι μόνο είναι κλασικά ελληνικός αλλά αλληλεπιδρά και κάνει διάλογο με την πολύ σύγχρονη εκδοτική πραγματικότητα, είμαι ευτυχής και ευγνώμων. «Οι Γυναίκες που Επιβίωσαν» είναι μια ιστορία που άλλαξε ριζικά τον τρόπο που βλέπω κάθε άνθρωπο που συναντώ, που με έκανε να τον θαυμάζω ακόμη περισσότερο. Και χαίρομαι πολύ που κατά κάποιον τρόπο είμαι ο μεσάζοντας να συμβεί ενδεχομένως και σε άλλους αυτό.
Πώς προσέγγισες τη διαδικασία της μετάφρασης αυτού του βιβλίου; Πέρα από το αυθεντικό κείμενο διάβασες και από άλλες πηγές για την ιστορία; Έκανες δηλαδή τη δική σου έρευνα;
Κατά την ταπεινή μου άποψη, το μεγάλο μυστικό της μετάφρασης είναι να καταφέρεις να βάλεις στο «χαρτί», στη δική σου γλώσσα, την ροή που έχει το κείμενο στη γλώσσα που γράφτηκε. Με απλά λόγια, η μετάφραση φροντίζω να είναι η ακριβής αποτύπωση του πώς «κυλάω», «διαβάζω» ή «ακούω» το κείμενο στο μυαλό μου στα ελληνικά, την ώρα που έχω το βιβλίο στα χέρια και το διαβάζω (με τα μάτια) στα αγγλικά.
«Οι Γυναίκες που Επιβίωσαν» έχουν εξαιρετικά απλή και άμεση γλώσσα, ακόμη και στα κεφάλαια για την ιστορία της σχιζοφρένειας, πόσο μάλλον σε εκείνα που αναφέρονται σε μια οικογένεια «λαϊκή» όπως οι Γκάλβιν. Ήταν μια μικρή πρόκληση να κρατήσω ανέπαφη αυτήν την αμεσότητα και στα ελληνικά… για παράδειγμα, συχνά αναζητούσα αν υπήρχε μια απόδοση κάποιας φράσης που να είναι ακόμη πιο κοντινή στον τρόπο που μιλάμε στην καθημερινότητά μας.
Το βιβλίο είναι πολύ αυτόνομο, δεν χρειάζεται επιπλέον πληροφορία για να κατανοηθεί. Η μόνη έρευνα που έκανα ήταν για να επιβεβαιώσω ότι μεταφράζω σωστά τους ελληνικούς όρους της ψυχιατρικής ορολογίας. Απορώ με τους μεταφραστές του παρελθόντος και τους θαυμάζω απεριόριστα που εργάζονταν δίχως internet, δίχως να μπορούν να διασταυρώσουν την προφορά και τον τονισμό ενός κυρίου ονόματος, ή αν μια ορολογία είναι ευρέως σε χρήση, άρα δόκιμη, ή που βρίσκεται και τι είναι, λόγου χάρη, ένα τοπωνύμιο που ο συγγραφέας αναφέρει ως δεδομένο και πασίγνωστο.
Υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα σημεία που σε έχουν προσωπικά συγκινήσει περισσότερο από κάποια άλλα;
Στα κεφάλαια του βιβλίου που εξιστορούν την έρευνα για τη σχιζοφρένεια, από τις απαρχές της αναγνώρισης της ασθένειας, είναι συγκλονιστικό να διαβάζεις για τη θεωρία της σχιζοφρενογόνου μητέρας που έγινε ευρέως αποδεκτή ενώ δεν είχε επιβεβαιωθεί από καμία έρευνα. Το αποτέλεσμα ήταν να στιγματιστούν ακόμη περισσότερο οι μητέρες, που το τραγικό είναι πως συνήθως πληρώνουν το μεγαλύτερο τίμημα στην αρρώστια αυτή, αφού εκείνες επωμίζονται τη φροντίδα των πασχόντων παιδιών τους – και βρέθηκαν να θεωρούνται και συνυπεύθυνες.
Συγκλονιστική είναι και η μαρτυρία των δύο Γυναικών που Επιβίωσαν, οι οποίες όταν ήταν μικρά κορίτσια έπεσαν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης από μέλος της ίδιας της οικογένειάς τους. Μιλάνε για αυτό με τέτοια λακωνικότητα και έλλειψη μελοδραματισμού, με τόση κλινική ηρεμία, που πραγματικά αισθάνεσαι την καρδιά σου να ραγίζει.
Τέλος, δεν θυμάμαι να έχω διαβάσει ποτέ καλύτερη εξιστόρηση του τρόπου που η ψυχοθεραπεία μας λυτρώνει από τα τραύματά μας και μας οδηγεί στην παρηγοριά και την ίαση της αλήθειας και της αποδοχής.
Ξεχωρίζεις κάποιο πρόσωπο μέσα στο βιβλίο;
Θα πω ένα πρόσωπο εκτός της οικογένειας Γκάλβιν, τη Λιν ΝτεΛίσι. Την θαυμάζω και μου έρχεται να της γράψω να της πω πόσο την εκτιμώ. Είναι η επιστήμονας ερευνήτρια που παρά τις δυσκολίες που συνεπαγόταν το γεγονός ότι ήταν γυναίκα, και μητέρα ενώ ήταν φοιτήτρια στη δεκαετία του 1970, κατάφερε να έχει μια λαμπρή σταδιοδρομία, αλλά και να συνεισφέρει ουσιαστικά στην έρευνα για αυτό το τόσο μεγάλο μυστήριο του ανθρώπινου μυαλού, και της ίδιας της υπόστασής μας, τη σχιζοφρένεια.
Σε επηρέασε σε προσωπικό επίπεδο αυτή η ιστορία; Ποια τα συναισθήματα που υπερίσχυσαν μέσα σου;
Το βιβλίο σε κάνει να σκέφτεσαι δικές σου μικρές και μεγάλες προκλήσεις, ακόμη και τραγωδίες. Πέρα δηλαδή από την ερώτηση «τι θα έκανα εγώ σε αυτή την περίπτωση» ή «εγώ θα το άντεχα αυτό;» που έχεις σχεδόν ανά δέκα σελίδες, σε οδηγεί να αναρωτηθείς για το πώς χειρίστηκες εσύ οικογενειακές δυσκολίες καθώς και αντιξοότητες που πηγάζουν από τον κοινωνικό και οικογενειακό περίγυρο. Με αυτήν την έννοια είναι βαθιά διδακτικό, δίχως όμως ποτέ να κάνει κήρυγμα. Κάτι που θεωρώ σπουδαία συγγραφική ικανότητα.
Κάτι ακόμη που με έμαθε είναι ότι αν οι άνθρωποι μπορούμε να αντέξουμε αυτό που άντεξαν οι Γυναίκες που Επιβίωσαν, τότε σίγουρα μπορούμε να αποδεχτούμε τον διαφορετικό, τον ξένο, τον μετανάστη, τον αλλόθρησκο, εκείνον που έχει άλλη επιλογή πολιτική, σεξουαλική, θρησκευτική. Όσον αφορά στα συναισθήματα, το γεγονός ότι πρόκειται μέχρι την τελευταία πραγματικά λεπτομέρεια για αληθινή ιστορία, με κατέπληξε και με τάραξε, αφού επιβεβαίωσε την κλισέ αλήθεια, ότι η πραγματικότητα είναι συχνά πιο συγκλονιστική από την πιο ακραία μυθοπλασία.
Πέρα από το ερευνητικό ενδιαφέρον του θέματος της σχιζοφρένειας, το βιβλίο έχει κοινωνικό ενδιαφέρον, είναι επίκαιρο;
«Οι Γυναίκες που Επιβίωσαν» δεν είναι μόνο εκείνες που άντεξαν την πολύ δύσκολη ζωή σε μια οικογένεια με έξι περιπτώσεις βαριάς σχιζοφρένειας την εποχή της ημιμάθειας– είναι και εκείνες που επιβιώνουν από τη σεξουαλική κακοποίηση στην παιδική ηλικία, που σήκωσαν αλλά και τελικά αποτίναξαν το βάρος του κοινωνικού στίγματος, που αντιστάθηκαν ηρωικά στους περιορισμούς που αντιμετωπίζει ένα κορίτσι που θέλει να σπουδάσει για να γίνει επιστήμονας, που επιμένουν να παραμένουν δεμένες με την οικογένειά τους παρά την τοξικότητά της. Όλα αυτά, όπως βλέπουμε στις σελίδες του βιβλίου, γίνονται προσωπικές εμπειρίες για τις ηρωίδες του (με τον πιο θαυμαστικό και επικό τρόπο χρησιμοποιώ τη λέξη). Ταυτόχρονα όμως είναι και κοινωνικά φαινόμενα. Που σημαίνει κάτι πολύ ενθαρρυντικό: ότι έχουμε τη δυνατότητα να τα μετριάσουμε, να τα αντιμετωπίσουμε, να τα αποτρέψουμε. Και αυτή η δουλειά πρέπει να ξεκινήσει σήμερα κιόλας.
Γιατί θα πρότεινες αυτό το βιβλίο σε έναν αναγνώστη;
Θα μπορούσα να αναφέρω τη συναρπαστική οικογενειακή εξιστόρηση – ή ίσως την επιστημονική και αστυνομική πτυχή του, που σε κάνει να νιώθεις ότι διαβάζεις ένα page-turner αστυνομικό μυθιστόρημα. Ίσως θα μπορούσα να πω ότι είναι μια εξαιρετικά παραστατική αποτύπωση του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα και των πολλών τρόπων με τους οποίους άλλαξε τη ζωή της ανθρωπότητας. Θα είχα κάθε λόγο να μιλήσω για την άμεση γλώσσα, ή για την εξαιρετικά φιλική στον αναγνώστη δομή του, για τους χαρακτήρες που εύχεσαι να μπορούσες να γνωρίσεις, για την ευρυμάθεια που εμπεριέχει, για τις στιγμές έκπληξης, ανάτασης, υπερηφάνειας για τις αντοχές του ανθρώπου και συγκίνησης που περιλαμβάνει…
Αλλά θα σταθώ περισσότερο στο ότι «Οι Γυναίκες που Επιβίωσαν» αξίζει να διαβαστούν επειδή μας αποκαλύπτουν, με συναρπαστικό και ταυτόχρονα απλό και κατανοητό τρόπο, τι πραγματικά συμβαίνει σε δύο θέματα πραγματικά ταμπού, που μας προκαλεί φρίκη ακόμη και η αναφορά σε αυτά: τη σχιζοφρένεια και την τοξικότητα της οικογένειας. Αλλά και κάτι ακόμη είναι πολύτιμο σε αυτό το βιβλίο. Μας δείχνει πώς είναι εφικτό, αν και όχι εύκολο, καθόλου εύκολο, να επιβιώσουμε και ίσως να ανθίσουμε παρά τις μικρές και μεγάλες τραγωδίες της ζωής μας.
–
