Μετά από δέκα χρόνια απουσίας από το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου ο Στάθης Λιβαθινός επιστρέφει στην Πειραιώς 260 «παντρεύοντας» τον «Δον Ζουάν» του Λόρδου Μπάιρον με «Το Τέλος του Καζανόβα» της Μαρίνα Τσβετάγεβα σε μία παράσταση για την αρχή και το τέλος του έρωτα και για τον χρόνο που περνά.
«Αυτό που συνδέει τα δύο έργα είναι το τι σημαίνει να ζεις έχοντας ως πυρήνα της ζωής σου τον έρωτα», μας λέει ο Στάθης Κόικας που πρωταγωνιστεί ως Δον Ζουάν σε αυτή την παράσταση που φέρει τον τίτλο «Καζανόβα / Δον Ζουάν – Ερωτική περιπλάνηση». Σκιαγραφώντας τον χαρακτήρα που υποδύεται τονίζει: «Ο Μπάιρον δεν παρουσιάζει την ιστορία ενός γυναικοκατακτητή, ενός ανθρώπου που σκαρώνει σχέδια για να κατακτήσει μία γυναίκα. Το αντίθετο. Οι έρωτες έρχονται και τον βρίσκουν. Δεν τους κυνηγά αυτός.».
Λίγο πριν ο Δον Ζουάν «συναντήσει» τον Καζανόβα, ο Στάθης Κόικας μας μιλά για τον έρωτα που «είτε τον θεωρείς σημαντικό είτε όχι, είτε τον κυνηγάς είτε τον αποφεύγεις, κάποια στιγμή θα σου χτυπήσει την πόρτα», για τη δική του σχέση με τον χρόνο, για τη συνεργασία του με τον Στάθη Λιβαθινό, ενώ αναφέρεται και στην υποβάθμιση των καλλιτεχνικών σπουδών υπογραμμίζοντας πως «αν δεν επέλθει δικαιοσύνη, εμείς θα συνεχίσουμε να διεκδικούμε με όποιο όπλο διαθέτουμε.».
Μίλησέ μας για τον ρόλο σου στην παράσταση.
Εγώ υποδύομαι τον Δον Ζουάν. Ο Λόρδος Μπάιρον δανείζεται τον μύθο του Δον Ζουάν για να τον ανατρέψει. Δεν παρουσιάζει την ιστορία ενός γυναικοκατακτητή, ενός ανθρώπου που σκαρώνει σχέδια για να κατακτήσει μία γυναίκα. Το αντίθετο. Οι έρωτες έρχονται και τον βρίσκουν. Δεν τους κυνηγά αυτός. Αυτή είναι η βασική διαφορά με τον Δον Ζουάν που ξέρουμε από τον Μολιέρο και τον μύθο. Ο Μπάιρον έγραψε 17 canto. Εμείς ασχολούμαστε με τα τρία πρώτα. Εστιάζουμε λοιπόν στη νεαρή ηλικία του ήρωα. Παρακολουθούμε τη διαπαιδαγώγηση που λαμβάνει από τη μητέρα του. Βλέπουμε τον πρώτο του έρωτα. Πρόκειται για μία σχέση με μία παντρεμένη γυναίκα που προκαλεί σκάνδαλο. Η μητέρα του τον διώχνει από τη Σεβίλλη. Ο Δον Ζουάν ναυαγεί και ξεβράζεται σε ένα ελληνικό νησί, όπου ζει έναν ακόμη έρωτα με μία κοπέλα. Εκεί είναι που δίνω την σκυτάλη στον Δημήτρη (Φιλιππίδη) με τον οποίο μοιράζομαι και τον ρόλο. Ο δικός μου ρόλος καλύπτει δηλαδή τη διαπαιδαγώγησή του, τον πρώτο του έρωτα και το ναυάγιο.
Πολλά από αυτά που έγραψε ο Μπάιρον σε αυτό το έργο τα είχε ζήσει ο ίδιος. Υπάρχουν πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Δον Ζουάν είναι το alter ego του Μπάιρον. Η μητέρα του, όπως και του ήρωά του, ήταν αυταρχική. Είχε μία ιδιάζουσα σχέση μαζί της. Και ο Μπάιρον είχε πέσει σε μία τρικυμία. Και οι δύο επίσης είχαν κληρονομήσει μεγάλες περιουσίες.
Ο Δον Ζουάν είναι ένα παιδί που του λένε συνέχεια «όχι», «μη». Η μητέρα του προσπαθεί να τον κρατήσει μακριά από τη σαρκική επαφή. Εκείνος όμως επαναστατεί, αντιδρά. Πηγαίνει στην αντίθετη κατεύθυνση. Αυτό ακριβώς έχω να υπηρετήσω εγώ. Την επανάστασή του. Διαβάζοντας το κείμενο συνειδητοποίησα ότι και εγώ έχω κάνει κάποια από αυτά τα πράγματα. Τον κατάλαβα.
Και ο Καζανόβα της Μαρίνα Τσβετάγεβα ποιος είναι;
Ο Καζανόβα της Τσβετάγεβα δεν έχει μεγάλες αποκλίσεις από τον Καζανόβα που ξέρουμε. Δεν αναιρεί αυτά που ξέρουμε για εκείνον. Αναφέρεται σε κάποιο σημείο μάλιστα ότι στον μανδύα του είχαν κοιμηθεί 5.000 γυναίκες. Τον συναντάμε όμως στη δύση της ζωής του, στην ηλικία των εβδομήντα πέντε ετών. Η Τσβετάγεβα τον τοποθετεί σε μία ηλικία που δεν μπορεί να είναι πια ο Καζανόβα. Υπάρχει μία συνάντηση με ένα κορίτσι. Τον βλέπουμε σ’ ένα διάλογο με μία νέα γενιά. Γι’ αυτό και η Τσβετάγεβα τοποθετεί την ιστορία λίγες ώρες πριν την αλλαγή του χρόνου, λίγο πριν το τέλος του αιώνα και τον ερχομό του νέου. Στην παράσταση βλέπουμε έναν άνθρωπο στην αρχή της ζωής του, τον Δον Ζουάν, και έναν άλλον στο τέλος της ζωής του, τον Καζανόβα. Ο ένας λοιπόν συμβολίζει την ανατολή της ζωής και ο άλλος τη δύση της.
Ποιο είναι το σημείο συνάντησης των δύο έργων;
Αυτό που συνδέει τα δύο έργα είναι το τι σημαίνει να ζεις έχοντας ως πυρήνα της ζωής σου τον έρωτα.
Βλέπεις γύρω σου ανθρώπους που ορίζουν τον έρωτα ως πυρήνα της ζωής τους;
Βλέπω ανθρώπους που τους ενδιαφέρει πάνω απ’ όλα ο έρωτας. Ο πυρήνας της ζωής τους είναι ο έρωτας. Από αυτόν εξαρτάται το αν είναι χαρούμενοι, το αν νιώθουν πλήρεις. Η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρω αν αυτό είναι μία σωστή επιλογή ή όχι. Ίσως και να είναι. Ίσως το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή μας να είναι ο έρωτας. Ίσως και όχι. Το να είναι όμως αυτοσκοπός σε εμένα φαντάζει «μικρό». Αυτό που πιστεύω είναι πως, είτε θεωρείς σημαντικό τον έρωτα είτε όχι, είτε τον κυνηγάς είτε τον αποφεύγεις, εκείνος κάποια στιγμή θα σου χτυπήσει την πόρτα. Και συνήθως κάνει την εμφάνισή του όταν δεν είσαι προετοιμασμένος. Όταν λες ότι δεν έχεις χώρο στη ζωή σου για τον έρωτα. Στη ζωή άλλωστε πολλές φορές τα πράγματα δεν γίνονται όπως τα είχαμε σχεδιάσει. Και όταν σου χτυπά την πόρτα ο έρωτας είναι πολύ έντονος. Και τότε είτε σου αρέσει είτε δεν σου αρέσει γίνεται ο πυρήνας της ζωής σου.
Μέσα από τη σύνθεση των δύο έργων στο επίκεντρο της παράστασης τίθεται επίσης ο χρόνος που περνά. Εσύ πώς στέκεσαι απέναντι στον χρόνο;
Προσπαθώ να τον διαχειριστώ, όπως όλοι μας. Αυτό δεν είναι εύκολο όμως όταν είσαι νέος ακριβώς επειδή νομίζεις ότι θα είσαι για πάντα νέος. Δεν σκέφτεσαι τον χρόνο. Νομίζω πως ακόμα βρίσκομαι σε αυτή τη φάση. Αυτό που έχω μάθει πάντως να κάνω γιατί έτσι μεγάλωσα είναι να σκέφτομαι, να κοιμάμαι με έναν τρόπο με την ημέρα που πέρασε. Προσπαθώ δηλαδή πράγματα που έκανα και για τα οποία δεν είμαι περήφανος να μην τα κάνω την επόμενη μέρα. Προσπαθώ να διορθώνω τα πράγματα. Όταν σκέφτεσαι μέρα τη μέρα τι έκανες στην ουσία κάνεις ένα μίνι απολογισμό. Αυτό σε βοηθάει να διαχειρίζεσαι τον χρόνο σου και να δεις τι θέλεις να κάνεις με αυτόν. Δεν θέλω επίσης να περάσει ο χρόνος και να αναρωτηθώ «Τελικά έκανα κάτι από όλα αυτά που ήθελα να κάνω;». Δεν θέλω η ζωή μου να είναι γεμάτη από «θα ήθελα να…».
Ξεχωρίζεις κάποια φράση από την παράσταση;
Και τα δύο κείμενα είναι γεμάτα φράσεις που λες ότι πρέπει να τις διαβάσεις ξανά και ξανά. Όχι επειδή δεν καταλαβαίνεις το νόημά τους αλλά επειδή υπάρχει κάτι πολύ βαθύ σε αυτές. Μία από αυτές είναι μία φράση που λέει ο Μπάιρον, τον οποίο υποδύεται ο Βασίλης Ανδρέου:
«Τι γιορτή απατηλή τα νιάτα. Είναι σαν να ανοίγεις τη φλέβα της ζωής και ας ξοδευτείς όλος».
Τα νιάτα είναι μία γιορτή γεμάτη ένταση που έχει όμως ημερομηνία λήξης. Όταν είσαι νέος ζεις τη ζωή με τελείως διαφορετικό τρόπο. Κάνεις πράγματα για τα οποία αργότερα αναρωτιέσαι πώς τα έκανες. Είναι αυτή η ορμή της ζωής που δεν σου επιτρέπει να σκέφτεσαι κάποια πράγματα. Όταν είσαι νέος σε νοιάζει μόνο το «πάρτι». Μεγαλώνοντας αρχίζεις να σκέφτεσαι και τη μέρα μετά το «πάρτι». Θα σου πω μία ακόμα φράση που βρίσκεται στα δικά μου χείλη ως Δον Ζουάν:
«Τι μάθημα ο πρώτος χωρισμός, πικρό, πόσο δύσκολα μαθαίνεται, ταράζεται η καρδιά σου αιφνιδιάζεται, τη ζώνει έγνοια πρωτόγνωρη».
Όσο μαθαίνουμε από τον έρωτα άλλο τόσο μαθαίνουμε και από τον χωρισμό. Όσο ωριμάζουμε μέσα από έναν έρωτα άλλο τόσο ωριμάζουμε και μέσα από έναν χωρισμό.
Το γεγονός ότι πρόκειται για ποιητικό, έμμετρο λόγο ενέχει δυσκολίες;
Είναι η πρώτη φορά που δοκιμάζομαι σ’ ένα τόσο καθαρά ποιητικό, έμμετρο κείμενο. Με έμμετρο κείμενο είχα ασχοληθεί ξανά στην παράσταση «Τιμών ο Αθηναίος» του Στάθη Λιβαθινού. Ήταν όμως ένα θεατρικό έργο. Όσο γοητευτική είναι η μορφή του κειμένου του Μπάιρον αλλά τόσο δύσκολη είναι. Μιλάμε για ομοιοκατάληκτο στίχο. Πρόθεσή μας είναι να περάσει η ιστορία, το μέτρο και η μουσικότητα. Δεν θέλουμε το κείμενο να μοιάζει παλαιακό αλλά σύγχρονο, δεν θέλουμε να ακούγεται σαν απαγγελία ποιήματος. Θέλουμε κρατώντας τον στίχο να το κάνουμε άμεσο και οικείο, χωρίς όμως να χάσει καθόλου το μέτρο του.
Μίλησέ μας και για τη συνεργασία σου με τον Στάθη Λιβαθινό.
Τον Στάθη Λιβαθινό τον γνώρισα στη Δραματική Σχολή του Εθνικού. Τον είχα καθηγητή στο τρίτο έτος. Συνεργαστήκαμε για πρώτη φορά το 2018 για την παράσταση «Τίμων ο Αθηναίος». Ακολούθησε ο «Μολιέρος» του Μπουλγκάκοφ που παρουσιάστηκε μέσω live streaming λόγω του covid και μετά το ‘’Berlin Alexanderplatz’’. Αυτή είναι η τέταρτη φορά που συνεργαζόμαστε. Ο τρόπος με τον οποίο δουλεύει ο Στάθης Λιβαθινός, ο οποίος κάνει αφηγηματικό θέατρο, με ενδιαφέρει και μου αρέσει πάρα πολύ. Στις πρόβες υπάρχει φοβερή ελευθερία στο να προτείνεις πράγματα. Πολλές φορές οι παραστάσεις προκύπτουν από αυτούς τους αυτοσχεδιασμούς. Είναι δηλαδή μία σύνθεση των αυτοσχεδιασμών, στους οποίους έχει προχωρήσει όλη η ομάδα. Με έναν τρόπο λοιπόν γίνεσαι συνδημιουργός της παράστασης ακριβώς επειδή προτείνεις πράγματα όχι προφορικά αλλά με το σώμα σου πάνω στη σκηνή αυτοσχεδιάζοντας. Δεν μου αρέσει να είμαι απλώς ένας ηθοποιός που εκτελεί. Ως ηθοποιός έχω την τάση να προτείνω.
Κλείνοντας θα ήθελα το σχόλιό σου για το Προεδρικό Διάταγμα 85/2022 και την υποβάθμιση των καλλιτεχνικών σπουδών.
Το Προεδρικό Διάταγμα ήρθε για να βάλει στοπ σε μία συζήτηση που γίνεται εδώ και πάρα πολλά χρόνια σχετικά με το πώς θα προστατευτούμε εμείς ως απόφοιτοι των δραματικών σχολών τριετούς φοίτησης που υπάγονται στο Υπουργείο Πολιτισμού. Υπήρχαν άνθρωποι που ήθελαν να κάνουν τη φοίτηση τετραετή αλλά δεν τους το επέτρεπαν επειδή υπάρχει ΦΕΚ που λέει ότι η φοίτηση πρέπει να είναι τριετής. Πρόκειται για ένα πρόβλημα που βρίσκεται πολλά χρόνια στο συρτάρι και αντί να το λύσουν το πετούν στα σκουπίδια. Για να μπεις σε μία δραματική σχολή προϋπόθεση είναι να έχεις απολυτήριο λυκείου. Είναι λοιπόν σαν να θέλεις να τελειώσεις μία σχολή που έχει ισχύ λυκείου και για να μπεις να σου ζητάνε απολυτήριο λυκείου. Μιλάμε για παραλογισμό. Δεν γίνεται ως ηθοποιός να θεωρούμαι απόφοιτος λυκείου στην Ελλάδα που είναι η μητέρα του θεάτρου. Όλο αυτό που έγινε είναι απαξιωτικό για τους καλλιτέχνες. Και μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει κάτι για να διορθωθεί. Είναι πολύ θολά τα πράγματα.
Δεν είμαι αισιόδοξος. Δεν βλέπω να γίνονται κινήσεις που γεννούν αισιοδοξία. Όταν συμβαίνουν όμως κάποια πράγματα που δεν είναι ενθαρρυντικά αρχίζεις να σηκώνεις το ανάστημά σου. Όταν γίνονται πράγματα που σε κάνουν αόρατο, όταν προσπαθούν να σου πουν ότι δεν υπάρχεις, τότε θέλεις να διεκδικήσεις την ύπαρξή σου ακόμα περισσότερο. Αυτό που έγινε δεν μου προκάλεσε μία απογοήτευση που με κάνει να σκύβω το κεφάλι. Αντιθέτως, με κάνει να θέλω βγω έξω και να διεκδικήσω τα αυτονόητα. Γιατί να μην αναγνωρίζονται τα πτυχία μας; Δεν το καταλαβαίνω. Αν δεν διορθωθούν τα πράγματα, αν δεν επέλθει δικαιοσύνη, εμείς θα συνεχίσουμε να διεκδικούμε με όποιο όπλο διαθέτουμε, είτε αυτό είναι απεργία, είτε στάση εργασίας, είτε πορεία στους δρόμους.
