Μουσική εκτός Στέγης: Ο πιανίστας Γιώργος Κωνσταντίνου σε προσωπικές αναγνώσεις του μουσικού σύμπαντος του Ιάννη Ξενάκη

Ο πιανίστας Γιώργος Κωνσταντίνου βρίσκεται ανάμεσα στους καλλιτέχνες που θα σταθούν πάνω στη φετινή «Γέφυρα Μουσικής πάνω από τη Συγγρού», με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από τη γέννηση του Ιάννη Ξενάκη

Κείμενο: Κορνηλία Χαλκίδη και Μαντώ Παπαρρηγοπούλου

 

Οι φοιτήτριες της κατεύθυνσης «Πολιτισμός και Πολιτιστική Διαχείριση» του Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου, Κορνηλία Χαλκίδη και Μαντώ Παπαρρηγοπούλου, επέλεξαν το ελculture για τη συνέντευξή τους με τον πιανίστα Γιώργο Κωνσταντίνου στο πλαίσιο της δράσης σε συνεργασία με τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση: «Μια Γέφυρα Μουσικής πάνω από τη Συγγρού».

 

Ο πιανίστας Γιώργος Κωνσταντίνου βρίσκεται ανάμεσα στους καλλιτέχνες που θα σταθούν πάνω στη φετινή «Γέφυρα Μουσικής πάνω από τη Συγγρού», με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από τη γέννηση του Ιάννη Ξενάκη (1922-2001). Οι κατασκευασμένες, «ψηφιδωτές» συνθέσεις του θα πλαισιώσουν ένα μέρος της πρώτης ημέρας του προγράμματος (3 Μαρτίου 2022) υπό τον τίτλο (D)ommage à Xenakis.

Συνομιλώντας μαζί του, μας εξηγεί τη σχεδόν συνειρμική αφηγηματική γραμμή που ακολούθησε προκειμένου να δημιουργήσει ένα κολάζ από μουσικές συνθέσεις, που, εν τέλει, αλληλοσυμπληρώνονται. Το κέντρο του κολάζ αυτού αποτελεί η Herma, έργο του Ι. Ξενάκη. Ενώ προχωράει η συνομιλία μας, προχωράει και η εικονική δημιουργία αυτού του πλέγματος πάνω στον μαυροπίνακα.

Γιατί (D)ommage στον Ι. Ξενάκη;

Έχει λίγο περιπαικτικό τίτλο η συναυλία που έχω ετοιμάσει, (D)ommage στον Ι. Ξενάκη. Είναι σαν να του κάνω ζημιά, ας πούμε, γιατί όντως αυτό που κάνω συνήθως είναι σπαράγματα. Δηλαδή, σπάω τα πράγματα. Δημιουργώ ψηφιδωτά. Αυτό που εξερευνώ λίγο σε αυτήν τη συναυλία είναι τι σημαίνει να κάνεις μουσικά hommage σε κάποιον.

To hommage είναι μία χειρονομία. Δεν είναι ένα συγκεκριμένο είδος ή φόρμα. Δεν χρησιμοποιώ κάποια συγκεκριμένη συνταγή, είναι πολύ ελεύθερο. Αυτό δεν είναι ένα πρόγραμμα, το οποίο έχω παίξει και το έχω δοκιμάσει. Είναι ένα πρόγραμμα που δεν ξέρω τι πρόκειται να συμβεί: έχω ενώσει για πρώτη φορά κάποια έργα μεταξύ τους (ίσως όχι το κεντρικό κομμάτι, με αποσπάσματα από την Herma του Ξενάκη και τα Νυχτερινά του Σοπέν), αλλά το Hommage à Ravel του Ξενάκη με το De la nuit του Salvatore Sciarrino, το οποίο σχετίζεται με το Gaspard de la Nuit του Ravel, που είναι μέρος ενός άλλου τέτοιου κολάζ που είχα κάνει και που τώρα βρήκε μία θέση εδώ, σε σχέση με την παράστασή μας. 

Ο βασικός άξονας της συναυλίας που θα ακούσουμε είναι η Herma του Ιάννη Ξενάκη. Ποια είναι η σχέση σας με αυτό το έργο και πώς το προσεγγίσατε;

Πριν από 6-7 χρόνια αποφάσισα να μελετήσω την Herma. Ο τίτλος (ρμα) σημαίνει πλέγμα, στήριγμα. Είναι το πρόσθετο βάρος που μπαίνει σε ένα πλοίο για να έχει ευστάθεια ή, μεταφορικά, οι αρχές που κατευθύνουν τη συμπεριφορά ενός ανθρώπου. Είναι ένα έργο δύσκολο και σύνθετο και σε μία γλώσσα που, για μένα τουλάχιστον, ήταν τότε πολύ τρομακτική. Οπότε, μελετώντας την Herma, είχα την ανάγκη να μελετήσω ταυτόχρονα και κάτι που να μου είναι πιο οικείο και κάπως να τα συνδυάσω. Το πιο οικείο που μπορούσα να μελετήσω ήταν ο Chopin. Από τον Ξενάκη που ήμουν στο διάστημα χαμένος, έπειτα  προσγειωνόμουν με τον Chopin. Κάποια στιγμή, είχα την ιδέα και διέκοπτα τη Herma παίζοντας κάποιο Νυχτερινό. Αυτή η εναλλαγή με ενδιέφερε.

Άρχισα να «φυτεύω» μικρά σπαράγματα από τα Nυχτερινά, όμως χρειαζόμουν κάποια δικαιολόγηση αυτής της διαδικασίας, ήθελα κάπως να αιτιολογείται προγραμματικά. Τι σημαίνει προγραμματικά: να υπάρχει κάποια αφήγηση, κάτι έξω-μουσικό που να συνδέει τα Nυχτερινά με την Herma. Για μένα, ήταν αυτή η αντίθεση των συνθετών που γεφυρωνόταν με τη σκέψη πως υπάρχουν δύο τρόποι παρατήρησης των αστεριών: o πρώτος, είναι ο τρόπος που τα παρατηρούμε με μια ρομαντική διάθεση. Ο δεύτερος είναι ο ψυχρός, ή αν θέλετε, ο επιστημονικός τρόπος, μη ρομαντικός, μαθηματικός. Οπότε το στοιχείο που ενώνει αυτούς τους δύο μουσικούς κόσμους ήταν τα αστέρια. Τα μουσικά στοιχεία εδώ έχουν δύο διαφορετικές προγραμματικές αποστάσεις, που, όπως είπα, σχετίζονται με τη διάθεση να παρατηρήσεις τα αστέρια από μακριά ή από κοντά, να τα μελετάς τρόπον τινά.

Για εσάς ο Ξενάκης έχει την έννοια της απόστασης, της αποστασιοποίησης;

Όχι απαραίτητα. Ο Ξενάκης όμως θεωρώ πως συνειδητά αποφεύγει οποιοδήποτε στοιχείο που να θυμίζει κάτι αρμονικό, κάτι τρυφερό, κάτι ρομαντικό. Ασχέτως με το αν το συγκεκριμένο μέρος του Ξενάκη δίνει την αίσθηση του κοντά ή μακριά σε σχέση με τα αστέρια, παραμένει κάτι μαθηματικό, κάτι αφηρημένο, κάτι μη ποιητικό.

Πώς δουλέψατε στη συνέχεια;

Αυτό που έχω κατασκευάσει εγώ, γιατί δεν είμαι συνθέτης κι αυτό δεν είναι σύνθεση, αλλά ένα κολάζ. Είναι ένα κατασκεύασμα, ένα ψηφιδωτό, με μουσική ύλη άλλων συνθετών. Και είναι κάτι που κάνω. Δηλαδή, παίρνω μουσική ύλη, την καταστρέφω, τη σπάω σε κομμάτια, τα κολλάω πάλι με τον δικό μου τρόπο. Έχει  μεγάλη σημασία πώς τα πράγματα όλα βρίσκονται πάνω σε ένα πλαίσιο, σε ένα δίχτυ -που είναι η Herma. Είναι σαν να τα απορροφάω όλα, και όλα καρφιτσώνονται πάνω σε αυτόν τον κεντρικό καμβά, που είναι το έργο του Ξενάκη.

Τι άλλο θα συμπεριλαμβάνει το δίχτυ αυτό;

Ο βασικός κορμός των τεσσάρων έργων συμπληρώνεται από το έργο Hommage à Xenakis του Robert Coleman και το De la nuit του Sciarrino. Και πάλι εδώ επεμβαίνω, παίζω πάνω στη μουσική του Coleman, η οποία είναι musique concrète. Χρησιμοποιώ επίσης τη μουσική ενός άλλου συνθέτη, ο οποίος είχε επηρεάσει τον Ξενάκη (τον οποίον δεν θα αποκαλύψω εδώ), χρησιμοποιώντας σπαράγματα της μουσικής εκείνου πάνω σε αυτό το έργο του Coleman.

Από την άλλη, το έργο του Sciarrino, έχει μία μουσική οδηγία που λέγεται scorrevole, που σημαίνει σαν να γλιστράει. Οπότε, εδώ, είναι σαν να γλιστράνε τα στοιχεία το ένα μέσα στο άλλο, πράγμα που σχετίζεται φυσικά και με το υπόλοιπο πρόγραμμα, στο οποίο είναι σαν να γλιστράει η μία μουσική μέσα στην άλλη. Ο Sciarrino έχει κάτι που είναι παιχνιδιάρικο, κοροϊδευτικό. Έτσι, έχουμε τρεις χαρακτήρες: τον σκερτσόζικο-παιχνιδιάρικο,  τον σοβαρό-υπολογιστικό -μαθηματικό και τον ρομαντικό-τρυφερό. Αυτό είναι ένα κεντρικό έργο στο όλο πρόγραμμα. Επίσης, χρησιμοποιώ τον Κορμοράνο του Γιώργου Κουμεντάκη όπου πάλι πρόκειται για ένα Hommage στον Ξενάκη, συγκεκριμένα στην πτυχή του Ξενάκη που έκανε παρακινδυνευμένα πράγματα και είχε τρομερό ενδιαφέρον για τη φύση. 

Γιατί επιλέξατε να φτιάξετε ένα μουσικό κολάζ;

Νομίζω γιατί δεν με ενδιαφέρει τόσο να παίξω κάτι όπως είναι γραμμένο. Aνέκαθεν με ενδιέφεραν οι κατασκευές, με ενδιαφέρει να κατασκευάσω πράγματα. Δεν έχει σημασία αν λειτουργούν, θα μπορούσα να πάρω βίδες και να φτιάξω ένα άχρηστο πράγμα που να γυρνάνε οι βίδες και να γυρνάει και μία ρόδα για παράδειγμα. Οπότε, γι’ αυτό λέω πως δεν είμαι συνθέτης, με ενδιαφέρουν οι κατασκευές από τη μουσική άλλων. Αυτό έχω επιλέξει να κάνω κι εδώ.

Θα χαρακτηρίζατε τη δουλειά σας ως αποτέλεσμα ενός προσωπικού συνειρμού;

Συνειρμός είναι μια πολύ καλή λέξη και την χρησιμοποιώ κι εγώ αρκετά συχνά. Είναι μια λέξη που έχει μεγάλη σημασία και, χωρίς να θέλω να επεκταθώ σε πράγματα που δε γνωρίζω καλά, για μένα έχει ενδιαφέρον ο ελεύθερος συνειρμός όπως τον χρησιμοποιούν οι ψυχολόγοι και όπως τον χρησιμοποιείται και στην τέχνη. Δηλαδή, όπως είναι ο ελεύθερος συνειρμός στον Οδυσσέα του James Joyce, μια διαρκής διαδρομή από το ένα στο άλλο. Ναι, θα μπορούσε ο συνειρμός να είναι μια λέξη σχετική με αυτό το πρόγραμμα.

Τί είχατε στο μυαλό σας όταν το φτιάχνατε;

Με ενδιαφέρει πάρα πολύ το σύμπαν. Αν μιλήσουμε για το κεντρικό μέρος της παράστασης, που είναι η Herma και ο Chopin, πάντα θα ήθελα να μπορούσα με κάποιο τρόπο να μεταφέρω μουσικά τις ελάχιστες γνώσεις που έχω -δεν είμαι ούτε φυσικός ούτε μαθηματικός -για το σύμπαν, πράγματα που σκέφτομαι εγώ για το σύμπαν. Επομένως, σίγουρα σκεφτόμουν τα αστέρια. Από κοντά και από μακριά, τι είναι τα αστέρια πραγματικά και τι είναι τα αστέρια για εμάς, τους ανθρώπους που τα βλέπουμε και τα σκεφτόμαστε, ή βλέπουμε αστερισμούς ή κάνουμε τους δικούς μας συνειρμούς σε σχέση με αυτά. Η δικιά μου ιδέα σε σχέση με τα πουλιά (Κορμοράνος του Γ. Κουμεντάκη, Hommage à Xenakis του R. Coleman) και τ’ αστέρια (Herma και Νυχτερινά), η δική μου προγραμματική σκέψη που τα συσχετίζει και τα συνδέει, είναι πώς μπορεί κανείς να δει τα αστέρια σαν μικρά πουλιά της νύχτας. Το προγραμματικό πλαίσιο είναι κάτι που βοηθάει κι εμένα και τους ακροατές, μας βάζει δηλαδή σε μια διαδικασία να έχουμε μια μη μουσική εικόνα γι’ αυτό που ακούμε, κάτι εικαστικό στο μυαλό μας σε σχέση με αυτό που συμβαίνει. 

Είναι γενικότερα στόχος σας, τα έργα σας να είναι πιο προσιτά, να απευθύνονται σε ανθρώπους που δεν είναι μυημένοι σε αυτή τη μουσική;

Ναι με ενδιαφέρει πολύ αυτό. Για παράδειγμα, με τα σπαράγματα μπορεί κανείς να νιώσει οικεία χάρη στον Chopin. Θεωρώ δηλαδή με αυτό που κάνω, όσο ευτελέστερο και αν είναι από την Herma, ότι γίνεται πιο προσιτό.  Έφτιαξα κάτι άλλο, το οποίο είναι ασφαλώς πιο απλό, πιο «λαϊκό» από το αρχικό έργο του Ξενάκη. Δεν μπορώ να είμαι σίγουρος ότι όλοι θα καταλάβουν κάτι, μπορεί κάποιος να έρθει και να του φανεί τελείως χαοτικό. Όμως προσπάθησα για το αντίθετο. Γι’ αυτό και τα Νυχτερινά του Chopin δεν είναι ιδιαιτέρως κρυμμένα, τις περισσότερες φορές μάλιστα είναι πάρα πολύ εμφανή: διακόπτουν την Herma για να ακουστούν ξεκάθαρα. 

Είναι μια «ρίζα» η μουσική του Ξενάκη;

Δεν ξέρω, σίγουρα έχει επηρεάσει άλλους συνθέτες, αλλά ο Ξενάκης, σε αντίθεση με υπόλοιπες “σχολές”, ήταν, κατά τη γνώμη μου, σαν μια νησίδα, αποκομμένος. Άνθρωποι που είχαν σπουδάσει με αυτόν στη Γαλλία και τον είχαν γνωρίσει από κοντά, έλεγαν πως είχε μικρή συνήθως υπομονή για τη μουσική άλλων, καθώς ήταν τόσο κλεισμένος μουσικά στο δικό του σύμπαν. Οπότε ίσως γι αυτό δεν φαίνεται να έχει επηρεάσει με τον τρόπο που άλλοι συνθέτες έχουν επηρεάσει και έχουν δημιουργήσει “σχολή”.

Ένας άλλος συνθέτης, ο Αμερικανός Milton Babbitt,  έλεγε ότι υπάρχουν δύο ειδών συνθέτες, αυτοί που λένε «Κρίμα που όταν πεθάνω δεν θα μπορώ να ακούω τη μουσική μου» και υπάρχουν και οι άλλοι που λένε «Κρίμα, γιατί όταν πεθάνω, δεν θα μπορώ να βλέπω τους άλλους να απολαμβάνουν τη μουσική μου.» Τον Ξενάκη νομίζω τον ενδιέφερε να ακούει ο ίδιος και να απολαμβάνει τη δικιά του μουσική. Εμένα πάντως με ενδιαφέρει να αποφύγω οτιδήποτε σολιψιστικό. Με ενδιαφέρει πάρα πολύ να μπορεί να πλησιάσει κανείς το έργο είτε ξέρει μουσική είτε όχι.

Info:

Μια Γέφυρα Μουσικής πάνω από τη Συγγρού | 3 & 4 Μαρτίου 2022 | Πάντειο Πανεπιστήμιο

Εγγραφείτε στο newsletter μας

Κάθε Σάββατο θα λαμβάνετε στο e-mail σας το newsletter του ελc με τις προτάσεις μας για την εβδομάδα!

Podpourri. Ιστορίες που ακούγονται

Ακολουθήστε το ελculture.gr στο Google News

το ελculture σας προσκαλεί σε εκδηλώσεις

ΓΡΑΨΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΟΥ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.