Κείμενο: Γκέλυ Γρυντάκη
Η παγκόσμια ανθρωπιστική κρίση και ο κλονισμένος σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, θέματα που αναδύθηκαν/ αναδείχθηκαν, μεν, πιο έντονα τους τελευταίους μήνες μέσα από το μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα που ενεργοποίησε ο πόλεμος στη Συρία, αλλά σαφώς και απασχολούν αδιάκοπα την παγκόσμια διανόηση, δείχνουν να κυριαρχούν σαν προβληματισμοί και στην τρέχουσα καλλιτεχνική σεζόν στο Λονδίνο.
Δυο σημαντικά ονόματα της παγκόσμιας εικαστικής σκηνής, ο Βρετανο-Ινδός Anish Kapour και ο Κινέζος Ai Weiwei, στις 17 Σεπτεμβρίου έριξαν από μια κουβέρτα στον ώμο και κάλεσαν τον κόσμο σε μια πορεία 8 μιλίων (περίπου 12 χιλιομέτρων δηλαδή), από τη Royale Academy of Arts, όπου θα ξεκινούσε δυο μέρες μετά η έκθεση του Ai Weiwei, έως το Orbit, το γλυπτό που έφτιαξε ο Kapour για τους Ολυμπιακούς του 2012, ως ένδειξη συμπαράστασης απέναντι στους Σύρους πρόσφυγες που φτάνουν στις Ευρωπαϊκές χώρες ψάχνοντας ένα καλύτερο μέλλον. Σκοπός του πρότζεκτ, που σύμφωνα με τους δύο καλλιτέχνες θα επαναληφθεί σε διάφορες Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες όσο χρειάζεται, η μαζική ευαισθητοποίηση απέναντι στο προσφυγικό θέμα.
“Straight” (2008-2012), έργο του Ai Weiwei
Ο Ai Weiwei είναι ένας σταρ της διεθνούς εικαστικής σκηνής. Ό,τι και να πει κανείς γι’ αυτόν μοιάζει λίγο. Και οι αφίσες με τη φωτογραφία του, που κατακλύζουν αυτή τη στιγμή το Λονδίνο διαφημίζοντας την αναδρομική του στη Royal Academy, λίγο συνδράμουν στην αναγνωρισιμότητά του, καθώς πρόκειται ίσως για έναν από τους πιο πολυσυζητημένους καλλιτέχνες παγκοσμίως αυτή τη στιγμή.
Η μεγάλη έκθεση, λοιπόν, που ξεκίνησε στη Royal Academy στις 19 Σεπτεμβρίου και θα κρατήσει μέχρι τις 13 Δεκεμβρίου, υπήρξε σίγουρα ένα από τα πιο αναμενόμενα θεάματα του φθινοπώρου και όχι μόνο για τους φιλότεχνους.
Γόνος ποιητών, καλλιτέχνης και αρχιτέκτονας, συγγραφέας, επιμελητής, blogger, ακούραστος και αδέσμευτος παρατηρητής και σχολιαστής, πολυπράγμων και απρόβλεπτος, ο Αi Weiwei είχε μια πραγματικά συναρπαστική ιστορία ζωής μέχρι τώρα, τόσο λόγω της δίωξης του ποιητή πατέρα του από το μαοϊκό καθεστώς, όσο και από τις δικές του αντίστοιχες περιπέτειες με την τρέχουσα κυβέρνηση της χώρας του. Με το βάρος αυτών των εμπειριών, επιχειρεί μέσα από το πολυδιάστατο έργο του να πραγματώσει, θα μπορούσαμε να πούμε, αυτό που ο Joseph Beuys το 60′ είχε ονομάσει κοινωνική γλυπτική, στο βαθμό μιας βαθιάς πρόθεσης να αλλάξει τον κόσμο. Πολλά εξάλλου από τα χαρακτηριστικά της δουλειάς και της φιλοσοφίας του παραπέμπουν στον Beuys, τον πρώτο άλλωστε που εισήγαγε συνειδητά στο χώρο της τέχνης την ίδια την προσωπικότητα/ φιγούρα του καλλιτέχνη.
«S.A.C.R.E.D.», έργο του Ai Weiwei
Η έκθεση, ένα συμπαγές οδοιπορικό στη δουλειά πολλών ετών, από το 1993 μέχρι σήμερα, έχει απ’ όλα, εντυπωσιακές εγκαταστάσεις μεγάλων διαστάσεων, εννοιακά γλυπτά, video documentation δράσεων, πειραγμένα ready mades, φωτογραφία. Τα υλικά του ποικίλουν, από ξύλο ή μάρμαρο μέχρι συμπιεσμένο τσάι, αλλά κυρίως παραπέμπουν εμμονικά και εσκεμμένα στην κινεζική παράδοση, η οποία παίζει σημαντικό ρόλο στο έργο του ως αντικείμενο πολύπλευρου σχολιασμού.
Η κοινωνικοπολιτική διάσταση της δουλειάς του, άλλο ένα, αν όχι το σημαντικότερο, από τα χαρακτηριστικά αυτής, γίνεται ιδιαιτέρως σαφής στο Straight (2008-2012), τη συγκλονιστική δράση – εγκατάσταση – ντοκουμέντο για το σεισμό του 2008 στο Sichuan, όπου χιλιάδες μαθητές έχασαν τη ζωή τους από την καταστροφή των αμελώς κατασκευασμένων σχολείων της περιοχής, χωρίς κανείς κρατικός φορέας να ενδιαφερθεί να ψάξει για να δώσει τα ονόματά τους στους συγγενείς.
Σε άλλες περιπτώσεις η δουλειά του, αν και πολιτική, δείχνει ιδιαιτέρως αυτοαναφορική, με τον ίδιο να πρωταγωνιστεί στην τέχνη του, δράση που απογειώνεται στην εγκατάσταση διοραμάτων S.A.C.R.E.D. με στιγμιότυπα από την κράτησή του, τον Απρίλιο του 2011 και για 81 μέρες, από την κυβέρνηση της Κίνας. (Ας σημειώσουμε εδώ ότι το διαβατήριό του για να ταξιδεύει εκτός Κίνας το έλαβε μόλις τον Ιούνιο που μας πέρασε).
Έργο του Ai Weiwei
Η προβολή της φιγούρας του Ai Weiwei είναι ιδιαιτέρως έντονη. Η φωτογραφία του ίδιου ως επί το πλείστον και όχι του έργου του, είναι που κοσμεί όχι μόνο όλες τις αφίσες στην πόλη, αλλά και τα περισσότερα εμπορικά αντικείμενα του art shop της έκθεσης. Τα έργα του είναι υπερπαραγωγές άφταστης τεχνογνωσίας και αισθητικής αρτιότητας.
Κι εδώ διαφοροποιείται κάπως από την «τραχιά» μη – αισθητική του Beuys, με τον οποίο και ο Hans Ulrich Obrist δε δίστασε να τον συγκρίνει στις συνεντεύξεις που του πήρε. Με πνεύμα που συναντά μια αναγεννησιακού τύπου πολυγνωσία αλλά την ίδια στιγμή αναμφισβήτητα και απόλυτα σύγχρονος, ο Ai Weiwei είναι ίσως μια από τις πιο ενδιαφέρουσες μορφές του τρέχοντος καλλιτεχνικού πανθέου διεθνώς και αυτό αναδεικνύεται επιτυχώς στη συγκεκριμένη έκθεση.
Την Κίνα τη συναντάμε όμως και στο Σόχο. Με μια κριτική στο μαοϊκό καθεστώς και με ένα ρέκβιεμ για τον άνθρωπο, ο William Kentridge παρουσιάζει την ολοκαίνουρια δουλειά του, μετά από 15 χρόνια, με την έκθεση More Sweetly Play the Dance στη γκαλερί Marian Goodman.
Στιγμτιότυπο από την έκθεση «More Sweetly Play the Dance» του William Kentridge
Με δύο εμβληματικά βίντεο ως κέντρα δύο ενοτήτων δουλειάς, ο 60χρονος νοτιοαφρικανός καλλιτέχνης σχολιάζει, σε μια τόσο ευαίσθητη περίοδο για το σεβασμό στην ανθρώπινη ζωή, την αποικιοκρατία, τη δουλεία, τις ολιγαρχίες και την προσφυγιά, θέματα που πάντα εμφανίζονταν άλλωστε και είχαν μείζονα ρόλο στο μέχρι τώρα έργο του.
Στο γλυκόπικρο Notes Toward a Model Opera ο καλλιτέχνης αποδομεί τα λαϊκά σοσιαλιστικά θεάματα μαοϊκού τύπου, αναστρέφοντας χιουμοριστικά τα διδακτικά σλόγκαν τους, ενώ κινεζικά ιδεογράμματα γίνονται σπουργίτια, σαν αυτά που εξόντωσε ο Μάο απερίσκεπτα, προκειμένου να μην τρώνε τις σοδειές του λαού, με αποτέλεσμα ακόμα μεγαλύτερες καταστροφές από τις ακρίδες. Την ίδια στιγμή, κινέζικα νούμερα χορευτικών επιδείξεων της περιόδου συνδυάζονται με αφρικανικά χορευτικά μοτίβα σε σύγχρονες εκφράσεις τους, έτσι ώστε το αποτέλεσμα να ισορροπεί ευαίσθητα ανάμεσα σε μια ειρωνική κριτική της απανταχού ολιγαρχίας και το θαυμασμό της ανθρώπινης ομορφιάς.
Στιγμτιότυπο από την έκθεση «More Sweetly Play the Dance» του William Kertridge
Το ομώνυμο More Sweetly Play the Dance, ίσως από τις πιο συγκλονιστικές δουλειές του Kentridge μέχρι τώρα, αποτελείται από οθόνες περιμετρικά της αίθουσας στις οποίες λαμβάνει χώρα μια ιδιότυπη προβολή, μια νεκρική λιτανεία ή ένα καρναβάλι. Πρόκειται για ένα σπαρακτικό dance macabre ανθρώπων, πνευμάτων που εισβάλουν, κουβαλώντας όλο το δυτικό πολιτισμό στην πλάτη τους. Με λάβαρα, θρησκευτικά σύμβολα, μουσικά όργανα, θεατρικές φιγούρες, μάσκες, κλουβιά, πολιτικά ανδρείκελα, γραφομηχανές, κλαδιά δέντρων, αρχαίες προτομές στα χέρια τους, ξεχύνονται στις οθόνες, προχωρώντας ο καθένας με το δικό του βαρύ φορτίο.
Έργο του William Kentridge
Ξεκινώντας από μια ακαθόριστη αφετηρία, έναν αόρατο κόσμο, σαν πρόσφυγες ή σαν φυγάδες, ή απλώς ως εύθυμοι αναχωρητές, διατρέχουν ρυθμικά τους τοίχους περικυκλώνοντας το κοινό υπό τους ήχους ενός άλλοτε ξεσηκωτικού κι άλλοτε κατανυκτικού αφρικανικού εμβατηρίου. Ο κυκλικός χορός μοιάζει με τον κυκλικό χρόνο της επανάληψης, οι σκιερές φιγούρες κάθε φυλής και γένους είναι άνθρωποι καταπιεσμένοι από επιλογή ή όχι και η παράδοξη παρέλαση δεν ξέρεις αν είναι νεκρική ακολουθία ή εορτασμός της ζωής, που σαν το Σίσυφο συνεχίζει, ό,τι και να υπομείνει.
Το θέαμα είναι λυρικό, σαγηνευτικό και απείρως συγκινητικό. Εξόχως ανθρωποκεντρικός, όπως πάντα, και με βαθιές ευαισθησίες απέναντι στην καταπίεση, την αδικία και το εγγενές βάρος της ανθρώπινης κατάστασης, ο William Kentridge αποδεικνύει για άλλη μια φορά σ’ αυτή την, μαγική πραγματικά, έκθεση πόσο σπουδαίος καλλιτέχνης είναι, αφού χωρίς φλυαρίες και άσκοπο μελό, οπτικοποιεί την ουσία της σκληρής εποχής της παγκοσμιοποίησης.
Info εκθέσεων:
– William Kentridge | More Sweetly Play the Dance | γκαλερί Marian Goodman | 11/9-24/10/2015
– Ai Weiwei | Royal Academy | 19/9-13/12/2015
—
Η Γκέλυ Γρυντάκη ζει στο Λονδίνο, είναι επιμελήτρια εκθέσεων και μεταφράστρια
Κεντρική φωτογραφία άρθρου: William Kentridge – Notes Towards a Model Opera
