Λένα Διβάνη: «Ο στόχος μου είναι ένας και μοναδικός: να αγαπήσουν οι αναγνώστες μου την ιστορία, να καταλάβουν ότι είναι η ιστορία της ζωής τους»

Μιλώντας για τα βιβλία «Ζευγάρια που έγραψαν την ιστορία της Ελλάδας» και «Το πικρό ποτήρι». Ή αλλιώς, πώς θα ξαναγαπήσουμε την Ιστορία

Η Λένα Διβάνη είναι καθηγήτρια Ιστορίας Εξωτερικής Πολιτικής στη Νομική Σχολή Αθηνών. Ως φοιτητές της απολαμβάναμε τις παραδόσεις της, γιατί ήταν παραστατικές, ζωντανές, συναρπαστικές. Μετά αρχίσαμε να διαβάζουμε και τα μυθιστορήματά της. Πρόσφατα ξεκίνησε μία, όπως λέει, ακροβασία ανάμεσα στην ιστορία και στη λογοτεχνία, προσφέροντάς μας δύο βιβλία, «Ζευγάρια που έγραψαν την ιστορία της Ελλάδας» και «Το πικρό ποτήρι» (εκδόσεις Πατάκη). Στα «Ζευγάρια» διάλεξε τους μεγαλύτερους… influencers της ιστορίας μας: ορισμένα από τα πιο έντονα ζεύγη που καλύπτουν την ιστορική πορεία της Ελλάδας από το 1821 ως τη δικτατορία, διερευνώντας, παράλληλα με τον δημόσιο βίο και τα ιστορικά γεγονότα, και την προσωπική ζωή και την προσωπικότητα του καθενός τους. Οι ιστορίες του βιβλίου μάλιστα διασκευάστηκαν και για τηλεοπτική σειρά.

Η Διβάνη ξεχώρισε την ιστορία του Ιωάννη Καποδίστρια, που σφράγισε την ιστορία της χώρας «βαδίζοντας οδηγημένος αποκλειστικά και μόνον από τις Αρχές του» και της αφιέρωσε ένα ολόκληρο βιβλίο, «Το πικρό ποτήρι». Καποδίστριας λοιπόν, όπως και οι Γεώργιος Παπανδρέου και Κυβέλη, Παύλος και Φρειδερίκη, Νίκος Μπελογιάννης και Έλλη Παππά, Ελευθέριος Βενιζέλος και Έλενα, Ίων Δραγούμης, Πηνελόπη Δέλτα και Μαρίκα Κοτοπούλη, Χαρίλαος και Σοφία Τρικούπη, Όθωνας και Αμαλία, Μαντώ Μαυρογένους και Δημήτριος Υψηλάντης: Όλοι αυτοί ξεδιπλώνονται μπροστά μας σε όλες τους τις διαστάσεις. Προσδοκίες, ματαιώσεις, οικογενειακά τραύματα, φιλοδοξίες, πάθη, ανεκπλήρωτοι ή φλογεροί έρωτες, παρορμητικοί ή συγκρατημένοι χαρακτήρες, σωστές και λάθος αποφάσεις που άλλαξαν τον ρου της ιστορίας, αντιφάσεις και εκπλήξεις, ξένες επιρροές και δολοπλοκίες… Μακάρι εμείς και τα παιδιά μας να διδασκόμασταν την ιστορία έτσι, ζουμερά και γοητευτικά, όπως διαβάζονται αυτά τα βιβλία. Σαν… «χολιγουντιανή ταινία», όπως λέει και η Διβάνη στην κουβέντα που είχαμε μαζί της. Ή, πιο απλά, σαν «την ιστορία της ζωής μας».

Με ποια κριτήρια επέλεξες τα συγκεκριμένα ζευγάρια;

Είχα ένα πρόβλημα: Δεδομένου ότι σχεδόν όλα τα δρώντα πρόσωπα που έγραψαν ιστορία ήταν άντρες εκείνη την εποχή, θα έμενε έξω από το βιβλίο η κοινωνία, τα ήθη του καιρού τους, η καλλιτεχνική δημιουργία, όλα τα ζωντανά και τα ωραία πράγματα δηλαδή. Γι’ αυτό διάλεξα άντρες που είχαν τα κότσια να διαλέξουν καταπληκτικές γυναίκες που άλλαξαν κι αυτές από τη μεριά τους την κοινωνία και μαζί τη μοίρα των γυναικών.

Ποιο είναι το δικό σου αγαπημένο ζεύγος ή πρόσωπο και γιατί;

Ο Μπελογιάννης είναι ένας από τους πιο αγαπημένους μου. Τον περιγράφουν όλοι οι σύντροφοί του, οι γυναίκες του, όλοι, σαν τον πρίγκηπα της Αριστεράς, έναν όμορφο άντρα με γερή μόρφωση, δοσμένο στον αγώνα αλλά και χαμογελαστό, φλερτόζο, αισιόδοξο, ζωντανότατο. Ε, τέτοιοι άντρες μ’ αρέσουν!

Ποιον από αυτούς θα ήθελες να έχεις γνωρίσει και γιατί; Τι θα τον/τους ρωτούσες;

Για παρέα θα διάλεγα το ζεύγος του Ίωνα Δραγούμη και της Κοτοπούλη, γιατί ήταν παθιασμένοι, αντιφατικοί, ερωτικοί, τολμητίες και έμπαιναν μέσα σ’ όλα. Δεν θα έπληττα ούτε λεπτό μαζί τους! Θα ρωτούσα πολλά, αλλά κυρίως θα ψόφαγα να μάθω την πραγματική γνώμη της Μαρίκας που τα ‘λεγε έξω από τα δόντια για την αντίζηλό της, την Πηνελόπη Δέλτα.

Τι σε έκανε να απομονώσεις την ιστορία του Καποδίστρια και να του αφιερώσεις τελικά ένα ξεχωριστό βιβλίο;

Η αλήθεια είναι ότι ο Καποδίστριας ξεχωρίζει σαν μοναδικό παράξενο πουλί μέσα στο πάνθεον αυτό. Ξέρετε εσείς άλλον άνθρωπο να ακολούθησε τόσο πιστά, τόσο αμετακίνητα τις αρχές του; Ξέρετε κανέναν που να προειδοποιείται για τη δολοφονία του και να λέει εγώ συνεχίζω το έργο μου κι ελπίζω να έρθει μια μέρα, που οι Έλληνες θα κρίνουν τον άλλον για το έργο του και όχι για τα λόγια του; Εγώ κανέναν. Με συγκινεί βαθιά αυτός ο μοναχικός και φωτεινός άνθρωπος.

Πώς συγκέντρωσες στοιχεία και ιδίως προσωπικές ιστορίες και λεπτομέρειες;

Για τον δημόσιο βίο τα ήξερα όλα, δεν είχα πρόβλημα. Για τον ιδιωτικό όμως τα βρήκα πολύ δύσκολα, διασταυρώνοντας και ξαναδιασταυρώνοντας, ψάχνοντας να βρω υπολείμματα ιχνών. Οι προσωπικές ιστορίες, ξέρετε, πολύ δύσκολα βγαίνουν στη φόρα, ακόμα κι όταν οι πρωταγωνιστές έχουν γίνει πια dust in the wind, που λέει και το τραγούδι.

Από την προετοιμασία των γυρισμάτων για την τηλεόραση

Μέσα από την έρευνά σου έτυχε καθόλου να ανατραπούν κάποιες βεβαιότητες, να αλλάξουν εικόνες σου για ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα;

Η αλήθεια είναι πως άλλαξε αρκετά η εικόνα μου για τον Γεώργιο Παπανδρέου, τον οποίο εγώ μεγαλώνοντας ήξερα ως γέρο της Δημοκρατίας. Η αποκάλυψη της αναλγησίας που είχε στην προσωπική του ζωή, φώτισε και μερικές κινήσεις στην πολιτική που τον γκρίζαραν λίγο στα μάτια μου. Η Πηνελόπη Δέλτα επίσης μου αποκαλύφθηκε ως ελαφρώς νευρωσική και τυραννική και απέναντι στα παιδιά της αλλά και στον καλότατο άντρα της, δεν ανταποκρινόταν στην ηρωική φιγούρα που είχα όταν διάβαζα μικρή τα βιβλία της.

Βλέπεις να επαναλαμβάνεται ένα μοτίβο στην ελληνική ιστορία; Βλέπεις να αλλάζουμε καθόλου μυαλά;

Δυστυχώς το μοτίβο που βλέπω να επαναλαμβάνεται είναι το εξής: αφού φτάνουμε τη χώρα στο χείλος του γκρεμού ζητάμε έναν από μηχανής Θεό να μας σώσει, πανηγυρίζουμε στην υποδοχή του και στο τέλος του ρίχνουμε ένα φάσκελο, γιατί συγκρούστηκε με την επιθυμία μας να την ξαναφέρουμε στο χείλος του γκρεμού.

Ο ρόλος των ξένων δυνάμεων είναι πανταχού παρών στα βιβλία σου. Πώς θα τον περιέγραφες στη νεότερη ιστορία μας;

Αυτονόητο. Οι Μεγάλες Δυνάμεις αυτό κάνουν πάντα στις μικρές, προσπαθούν να τις εκμεταλλευτούν. Το ζήτημα είναι τι κάνουν οι μικρές για να προστατέψουν τον εαυτό τους…

Λένα Διβάνη. Φωτό: Τάσος Βρεττός

Γνωρίζουν οι Έλληνες την ιστορία τους;

Πολύ φοβάμαι πως όχι. Η Ελλάδα είναι από τις λίγες χώρες που επικαλείται τόσο πολύ και τόσο συχνά την ιστορία της, ενώ δεν την ξέρει καθόλου. Είναι μία από τις κορυφαίες αντιφάσεις του Έλληνα αυτό- και τις χειρότερες, γιατί κοινωνία που αγνοεί το παρελθόν της είναι σαν τον άνθρωπο που έχει Αλτσχάιμερ: φτερό στον άνεμο.

Πώς έχεις διδαχθεί ιστορία και πώς έχεις επιλέξει εσύ να τη διδάξεις; Θα μπορούσε να διδάσκεται και γενικότερα να παρουσιάζεται και να προσεγγίζεται διαφορετικά, κι αν ναι, πώς;

Την έχω διδαχθεί όπως οι περισσότεροι, άθλια. Παπαγαλία, ημερομηνίες μαχών και άλλα φαιδρά. Η ιστορία όμως είναι το πολυτιμότερο μάθημα για κάθε κοινωνία, το πιστεύω βαθιά αυτό. Γι’ αυτό και έβαλα το ζόρικο στοίχημα να τη διδάξω στους φοιτητές μου με έναν τρόπο που -αν είναι δυνατόν- να μην αφήνει τον ακροατή να πάρει ανάσα, σαν να βλέπει μια χολιγουντιανή ταινία.

Περίμενες να έχουν τέτοια απήχηση τα βιβλία σου; Πού οφείλεται, πιστεύεις;

Περίμενα μεν αλλά όχι και τόση! Τα βιβλία αυτά διαβάστηκαν και διαβάζονται από γέρους, νέους και παιδιά -έχω μείνει με το στόμα ανοιχτό. Προ μηνός με πήρε 90χρονος από Κάλυμνο στο τηλέφωνο. Ένα κοριτσάκι 13 ετών μου έστειλε στο Instagram. Νομίζω πως αγαπήθηκε τόσο γιατί διάλεξα να μιλήσω απλά για θέματα που καίνε όλους. Επίσης πρέπει να μέτρησε πως αγάπησα όλα τα πρόσωπα, ακόμα και τα πιο βλαπτικά για τον τόπο, γιατί κανένας δεν είναι μόνο κακός ή μόνο καλός. Άσε που αν δεν αγαπήσεις τον άνθρωπο για τον οποίο γράφεις, αν δεν καταλάβεις τις αδυναμίες του, τα πάθη του, δεν πρόκειται να γράψεις κάτι που αξίζει τον κόπο.

Μπορεί η προσωπική και πολιτική άποψη να επηρεάσει την ιστορική ματιά;

Φυσικά, δεν υπάρχει η λεγόμενη αντικειμενική αλήθεια. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα: Η Μικρασιατική καταστροφή έγινε το ‘22. Αυτό είναι η μόνη αλήθεια. Όταν θα μιλήσουμε για αυτήν όμως, ο Έλληνας θα την περιγράψει ως συμφορά και ο Τούρκος ως τη θριαμβευτική ημερομηνία γέννησης της Τουρκίας. Άρα ο ιστορικός (και ο καθένας) χρέος έχει να μη διαστρεβλώνει τα γεγονότα. Το πώς θα τα κρίνει είναι άλλο θέμα και πάντα επηρεάζεται από την ιδεολογία μας, τη μόρφωσή μας, την εντιμότητά μας κλπ.

Πόση δυσκολία υπάρχει στο να δώσεις αφηγηματικό χαρακτήρα σε ιστορικά γεγονότα; Σκηνοθετείς και λίγο;

Εμ, εδώ μπαίνει η λογοτέχνις και κάνει τα μαγικά της κόλπα! Δεν μπορώ να πω περισσότερα, τα μαγικά κόλπα ακυρώνονται άμα τα φανερώσεις…

Ποιος είναι ο στόχος σου μέσα από αυτή την ωραία σύνθεση που έχεις πετύχει; Πόσο θες να συμπληρώσεις την Ιστορία και πώς ντύνεις τους χαρακτήρες σου, κάνοντας μια ολιστική ανάλυσή τους;

Ο στόχος μου είναι ένας και μοναδικός: να αγαπήσουν οι αναγνώστες μου την ιστορία, να καταλάβουν ότι είναι η ιστορία της ζωής τους.

Πιστεύεις ότι τα 200 χρόνια μπορεί να είναι μια ευκαιρία;

Είναι μια ευκαιρία αυτογνωσίας μεγάλη αλλά θα τη φάει κι αυτή ο κορωνοϊός… Ποιος έχει ψυχικό χώρο για οδυνηρή αυτογνωσία άμα φοβάται ότι από στιγμή σε στιγμή μπορεί να προσγειωθεί στην εντατική;

Αν γινόταν να κάνεις… μυθοπλασία, τι θα ήθελες να αλλάξεις στην ιστορία;

Τίποτα απολύτως. Τελευταία ρέπω προς τη βιογραφία γιατί, όπως έλεγε και η αγαπημένη μου Μαργαρίτα Καραπάνου, η πραγματική ζωή είναι αγρίως απίθανη!

 

Kεντρική φωτογραφία άρθρου: Τάσος Βρεττός

Εγγραφείτε στο newsletter μας

Κάθε Σάββατο θα λαμβάνετε στο e-mail σας το newsletter του ελc με τις προτάσεις μας για την εβδομάδα!

Podpourri. Ιστορίες που ακούγονται

Ακολουθήστε το ελculture.gr στο Google News

το ελculture σας προσκαλεί σε εκδηλώσεις

ΓΡΑΨΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΟΥ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.