Κείμενο: Μαρία Μιραχτσή
Η επιθυμία του «να μη κάνεις τίποτα» και το κυνήγι του ελεύθερου χρόνου δεν αποτελούν καινούργια θέματα. Το αναζωογονητικό TikTok βίντεο του Ινδού κωμικού Masood Boomgaard ”Do nothing” δεν έγινε τυχαία viral πέρυσι, αλλά και μόνο μια γρήγορη αναζήτηση στο διαδίκτυο θα μας φέρει αποτελέσματα από πολυάριθμα άρθρα αυτοβοήθειας, βίντεο και βιβλία πάνω στο ζήτημα. Από τις πιο πρόσφατες προσθήκες στη λίστα αυτή είναι το βιβλίο της Αμερικανίδας δημοσιογράφου, Celeste Headlee «Η τέχνη του να μην κάνεις τίποτα: Πώς να ξεφύγεις από την εργασιομανία, το multitasking και άλλα δεινά…» που κυκλοφόρησε σε μετάφραση της Μυρτώ Καλοφωλιά από τις εκδόσεις Πατάκη.
Όλα αρχίζουν με τη συνειδητοποίηση ότι οι εργασιακές μας συνθήκες και τα ωράρια της σύγχρονης ζωής δεν ήταν πάντα έτσι ή τουλάχιστον όχι για το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας. Η Headlee ξεκινάει το βιβλίο αυτό κάνοντας μια αναδρομή στην ιστορία της εργασίας, παραθέτοντας στοιχεία για το πώς η εργασία σαράντα ωρών την εβδομάδα είναι στην πραγματικότητα ένα πρόσφατο φαινόμενο, και πώς οι εργασιακές μας συνήθειες άλλαξαν μόλις πριν από περίπου δυο αιώνες με την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης.
«Το μεγαλύτερο διάστημα σε αυτά τα 300.000 χρόνια πάνω κάτω που ο Homo sapiens περιδιαβαίνει τον κόσμο στα δικά του πόδια, δε δουλεύαμε σαράντα ώρες τη βδομάδα και σίγουρα δε δουλεύαμε τριακόσιες μέρες τον χρόνο. Το σύγχρονο ωράριο δεν είναι παρά μια παρέκκλιση από ό,τι κάναμε πάντα, κι έχουμε αρκετά ιστορικά στοιχεία για να τα αποδείξουμε», γράφει η ίδια.
Με τα στοιχεία αυτά, παρουσιάζει πως από τον αρχαίο κόσμο, τον Μεσαίωνα και μέχρι τα τέλη περίπου του 18ου αιώνα, οι εργασιακές συνήθειες στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, Ασίας και Βόρειας Αφρικής ήταν πολύ διαφορετικές από τις σημερινές, μιας και η ίδια η έννοια της εργασίας ήταν διαφορετική. Από την περαίωση συγκεκριμένων στόχων, τη συγκομιδή της σοδειάς ή την κατασκευή κάποιου κτίσματος, ο χρόνος άρχισε να αντιστοιχεί σε χρήμα, και οι περισσότερες ώρες εργασίας σε περισσότερα χρήματα, μόλις τον 19ο αιώνα με την εκβιομηχάνιση της κοινωνίας. Η Προτεσταντική εργασιακή ηθική που διαμορφώθηκε την ίδια περίοδο ήταν και σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για την ανάπτυξη του καπιταλισμού, όπως αναδεικνύει η Headlee. Στην καρδιά αυτής της ηθικής βρίσκεται η θέαση της απραξίας ως ανήθικης και της σκληρής δουλειάς ως ενάρετης. Σε αυτή την οπτική, βασίζεται άλλωστε το αμερικανικό όνειρο επιτυχίας και το όραμα του αυτοδημιούργητου ανθρώπου που με σκληρή δουλειά, αίμα και ιδρώτα καταφέρνει να πετύχει.
Η συγγραφέας τονίζει επίσης το ποσοστό χρόνου που επενδύεται στην εργασία αλλά και την κουλτούρα που έχει καλλιεργηθεί με το να θεωρείται κάποιος σημαντικός, μόνο και μόνο επειδή είναι πολυάσχολος. Με αφορμή το ότι η φράση «πώς να γίνεις πιο παραγωγικός» βγάζει σε πρόσφατη αναζήτηση στο διαδίκτυο 40.900.000 αποτελέσματα, η Headlee φωτίζει πως η εμμονή να γίνουμε πιο παραγωγικοί περνάει από τον εργασιακό μας χώρο στο ίδιο μας το σπίτι. Η αναπαραγωγή αυτής της κουλτούρας στον ιδιωτικό μας βίο επηρεάζει τις προσδοκίες και τις απαιτήσεις μας, όταν επιθυμούμε να μάθουμε μια ξένη γλώσσα σε 5 ώρες ή να αποκτήσουμε αστραπιαία γνώση πάνω σε οποιοδήποτε θέμα μέσα σε 30 δευτερόλεπτα.
Για το ρόλο της γυναίκας στον εργασιακό χώρο και το σπίτι, η συγγραφέας αφιερώνει ένα ξεχωριστό κεφάλαιο και κλείνει το πρώτο και εκτενέστερο κομμάτι του βιβλίου με το πώς η τεχνολογία και τα εργαλεία της, μας έχουν εθίσει σε μια υπερδραστηριότητα που δε σταματάει από την ώρα που θα ξυπνήσουμε μέχρι και την ώρα που θα αποκοιμηθούμε με το κινητό στα χέρια μας. Σε αυτά τα τρία τέταρτα, λοιπόν, του βιβλίου η Headlee κάνει περιγραφή του προβλήματος και παρουσιάζει τις έρευνες γύρω από τις αιτίες της εργασιομανίας, πριν περάσει στις προτάσεις της για το πώς να ξεφύγουμε από αυτή μας την τάση.
Με βάση τα προσωπικά της βιώματα, η ίδια συνθέτει μια λίστα προτάσεων που τις παρουσιάζει στο δεύτερο μέρος του βιβλίου. Ανάμεσα τους περιλαμβάνονται καλοπροαίρετες, αν και όχι τόσο πρωτότυπες ιδέες, όπως η σπουδαιότητα να φτιάξετε το ιδανικό πρόγραμμα και να σταματήσετε να συγκρίνεστε με άτομα που δε βρίσκονται στο περιβάλλον σας, να εργαστείτε λιγότερες ώρες και να βάλετε τον ελεύθερο χρόνο και τις κοινωνικές συναναστροφές στο πρόγραμμά σας, καθώς και το να δουλέψετε ομαδικά, και να εστιάσετε στον σκοπό και όχι στα μέσα.
Συνολικά, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, αν κάτι γίνεται σαφές είναι ότι η αδράνεια είναι εξίσου σημαντική με τη δραστηριότητα, αν δούμε την αδράνεια ως το χρόνο που δεν επιδιώκουμε ενεργά έναν στόχο και δεν κατευθύνουμε το μυαλό μας σε κάτι συγκεκριμένο. Τότε είναι που ενεργοποιείται το δίκτυο της αυτόματης λειτουργίας και η σκέψη μας μπορεί να περιπλανηθεί, δουλεύοντας με τις αναμνήσεις μας, τοποθετώντας τα περασμένα γεγονότα σε ένα πλαίσιο και σταθμίζοντας τα πράγματα που συνέβησαν. Αυτό το δίκτυο αυτόματης λειτουργίας, λοιπόν, παίζει ζωτικό ρόλο στη ζωή μας και στο πώς συνδεόμαστε με τους γύρω μας, άρα και ο χρόνος που επιτρέπουμε τον εαυτό μας να αφιερώσει σε αυτόν.
Μπορεί τελικά «η τέχνη του να μην κάνεις τίποτα» να μη διδάσκεται ακριβώς μέσα από τις προτάσεις της Headlee και ο φιλόδοξος υπότιτλος «πώς να ξεφύγεις από την εργασιομανία, το multitasking και άλλα δεινά» να δημιουργεί περισσότερες προσδοκίες απ’ αυτές που εκπληρώνονται, αλλά η αναδρομή στην ιστορία της εργασίας σίγουρα βοηθάει στην κατανόηση του προβλήματος και την αναθεώρηση των σύγχρονων εργασιακών συνηθειών. Εύκολες απαντήσεις, άλλωστε, σε αυτά τα θέματα δεν υπάρχουν. Εκτός και αν τολμήσουμε να πούμε ότι η μόνη απάντηση στο πώς να μην κάνεις τίποτα, είναι απλώς να μην κάνεις τίποτα. Ο Ινδός κωμικός άλλωστε το είπε: «Το κάνεις καλύτερα, όταν δεν το κάνεις καθόλου».
