Η Νατάσα Τριανταφύλλη για το «Σχέδιο Μάρσαλ» στην Πειραιώς 260: Έχεις υπάρξει εγωιστής από άγνοια, ή αλαζόνας από γνώση;

H σκηνοθέτιδα Νατάσα Τριανταφύλλη μιλάει για τη νέα της παράσταση στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, πώς η επιστήμη συνομιλεί με την τέχνη και πώς το Σχέδιο Μάρσαλ μεταφέρεται δραματουργικά πάνω στη σκηνή

Φωτογραφίες: © Ανδρέας Σιμόπουλος

Μπορεί μια χώρα να αναγεννηθεί μέσα από τα συντρίμμια της; Μπορεί ένας λαός να βρει ελπίδα μετά από μα μεγάλη τραγωδία, μετά από την απόλυτη ισοπέδωση κράτους και θεσμών, ύστερα από αλλεπάλληλες συμφορές;

Η Νατάσα Τριανταφύλλη παρουσιάζει στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου 2023 στην Πειραιώς 260 από τις 7 μέχρι τις 10 Ιουνίου την παράσταση «Σχέδιο Μάρσαλ – A path of perspectives», ένα πρωτότυπο κείμενο βασισμένο σε γεγονότα της πρόσφατης ιστορίας της Ελλάδας.

Μια παράσταση που κινείται ανάμεσα στο ντοκουμέντο και τη μυθοπλασία, στη γνώση και στην ποίηση. Μέσα από ένα κείμενο αρχικά 300 σελίδων με πληροφορίες που η ομάδα κατάφερε να συλλέξει από τη βιβλιογραφία, και τις συνεντεύξεις, το εγχείρημα να μεταφερθεί δραματουργικά πάνω στη σκηνή, ήταν τρομερά δύσκολο. Ο δρόμος όμως θα βρεθεί με την επιστήμη σε άμεση συνομιλία με την τέχνη. Ένα μεγάλο στοίχημα για τη σκηνοθέτιδα Νατάσα Τριανταφύλλη που συνέλαβε την ιδέα και που όπως φαίνεται, το ζήτημα του τρόπου με τον οποίο η τέχνη, εκτός από τη φαντασία μπορεί να χρησιμοποιήσει και ως υλικό της τη γνώση, θα την απασχολήσει πολύ τα επόμενα χρόνια όπως μοιράστηκε στη συζήτηση που είχαμε με αφορμή αυτή τη νέα παράσταση. «Οι επιστήμονες από τη φαντασία τους νομίζω και εκείνοι τελικά κάνουν όλα αυτά τα βήματα προς την αναζήτηση, τη σύνθεση της σκέψης τους», αναφέρει στην κουβέντα μας.

Πώς γεννήθηκε αυτή η ιδέα;

Όλα τα πράγματα σχεδόν στη ζωή ξεκινάνε από ένα τυχαίο γεγονός. Βρισκόμουν σε μια παρέα και πιάσαμε την κουβέντα για εκείνη την περίοδο. Μια περίοδο που αν εξαιρέσεις τα μεγάλα γεγονότα, κατοχή, εμφύλιος και ανάπτυξη τις επόμενες δεκαετίες, η ενδιάμεση περίοδος έμοιαζε σχεδόν άγνωστη, σαν να την άκουγε για πρώτη φορά. Όλοι θυμόμαστε τις εικόνες της Βούλας Παπαϊωάννου, κάτι θολά παιδάκια (σημ. η Βούλα Παπαϊωάννου κατέγραψε μοναδικά με την κάμερά της τη φρίκη του πολέμου, ειδικότερα τον τραγικό χειμώνα του ’41-’42 που η ασιτία είχε οδηγήσει ιδιαίτερα τα παιδιά στον θάνατο) αλλά συζητώντας θα συνειδητοποιήσει ότι οι λεπτομέρειές της είναι άγνωστες. Εκείνο το ίδιο βράδυ θα κάτσω και θα διαβάσω. Σύντομα θα δω ότι όλα αυτά τα σπουδαία γεγονότα, τι συνέβη τότε με το σχέδιο Μάρσαλ στην Ευρώπη, ποιος έδωσε τα χρήματα, τι προοπτική δημιουργήθηκε, έχουν έναν έντονο καλλιτεχνικό πυρήνα που έχει να κάνει με τη μετατόπιση, με τη μετάβαση, εμπεριέχει μια μεγάλη αλλαγή. Ήταν τεράστια η ορμή που είχε όλο αυτό και ένιωσα ότι έπρεπε κάτι να το κάνω.

Τι είναι εκείνο που σε γοήτευσε κυρίως σε αυτό το γεγονός και στα όσα ανακάλυψες διαβάζοντας;

Σε ένα πρώτο επίπεδο γοητεύτηκα από την ίδια την πληροφορία, καθώς το τι πραγματικά συνέβη σε εκείνη την τετραετία στην Ευρώπη, είναι άγνωστο σε πολύ κόσμο. Εμβαθύνοντας, γοητεύτηκα με τη ζύμωση, αυτό το ανακάτωμα που έγινε με την πρόθεση των Αμερικάνων να ξαναστήσουν την Ευρώπη, ακόμα και αν αυτό ήταν για δικό τους όφελος. Ήταν εντυπωσιακό πώς επηρεάστηκαν σε μικρή κλίμακα οι άνθρωποι στην καθημερινότητά τους από αυτό το πρόγραμμα και φυσικά σταδιακά ανακάλυπτα και τη σκοτεινή πλευρά του. Έκανα πολλούς στοχασμούς γιατί δεν γνωρίζουμε τόσα πολλά για αυτή την περίοδο, και παρότι ήταν μια γκρίζα περίοδος, έχουμε έναν εμφύλιο που μαίνεται. Συνέβησαν και πολλά εντυπωσιακά πράγματα την ίδια στιγμή, κάτι που μας έχει απασχολήσει πολύ σε αυτή την παράσταση.

Πολλά από τα γεγονότα που συνέβησαν τότε, μας επηρεάζουν μέχρι σήμερα. Η ιδέα του τουρισμού, τα Ξενία, τα μεγάλα έργα στις τηλεπικοινωνίες αλλά και κατασκευαστικά οδικά έργα ξεκίνησαν τότε. Φυσικά και μετά από μια τόσο μεγάλη καταστροφή, σίγουρα το κράτος θα οργανωνόταν, είναι άλλωστε και αυτή η δύναμη του ανθρώπου που θέλει να προχωρήσει, αλλά σίγουρα το σχέδιο Μάρσαλ συνέβαλλε πολύ σε όσα έγιναν. Ήταν ο σπόρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης μετέπειτα, αφού ένας από τους απαράβατους όρους ήταν η συνεργασία μεταξύ των κρατών, όχι φυσικά για «λόγους χαράς» αλλά για να διατηρηθεί και η ισορροπία των παραγωγικών δυνάμεων.

Κατά τη διάρκεια της έρευνάς σου με ποιους ανθρώπους συνεργάστηκες;

Σημαντική ήταν η βοήθεια του Στάθη Καλύβα στη δομή του έργου που στο ακαδημαϊκό του έργο, καταπιάνεται με τα ιστορικά γεγονότα που έχουν συμβεί παράλληλα, με τις συγχρονικές διαστάσεις της ιστορίας. Άρχισε λοιπόν να φτιάχνεται στο κεφάλι μου ότι την ίδια περίοδο υπήρχε ο εμφύλιος, μεγάλα αναπτυξιακά έργα έχουν αρχίσει να κατασκευάζονται, γιατί είχαν όλα καταστραφεί, και ταυτόχρονα ο Κάρολος Κουν ανέβαζε το Λεωφορείο ο Πόθος. Σημαντική ήταν η βοήθεια της Κωνσταντίνας Μπότσιου, του Γιώργου Σταθάκη, του Τάσου Σακελλαρόπουλου από το Μουσείο Μπενάκη, του Χρήστου Τσάκα, του Μιχάλη Ψαλιδόπουλου, της Ελένης Μπενέκη και του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς, και της Μαρίας Σαμπατακάκη.

Πώς πήρε σάρκα και οστά αυτό το τόσο μεγάλο εγχείρημα δεδομένης της πληθώρας πληροφοριών που συνέλεξες;

Ήταν σημαντικό να επιβεβαιώσω την εγκυρότητα όλων αυτών των στοιχείων δεδομένου ότι πρόκειται για ένα έργο ντοκουμέντο που δεν βασίζεται στη μυθοπλασία κατά κύριο λόγο. Έπρεπε λοιπόν να βρω έναν πυρήνα συνεργατών. Επικοινωνώντας λοιπόν την ιδέα και με τη Δήμητρα Μητροπούλου που έχουμε γράψει μαζί το έργο και με την Έλενα Τριανταφυλλοπούλου, σιγά σιγά καταλάβαμε ότι μπορεί όλο αυτό να πάρει μια δομή. Μια δομή που βασίζεται στην ιδέα της προοπτικής. Αυτή είναι και η λέξη κλειδί. Αυτό είναι και το σημείο που με συγκίνησε περισσότερο, πέρα από την ιστορική πληροφορία. Γιατί ανακάλυπτα ότι εκείνη την περίοδο, ο καθένας, στο ίδιο γεγονός, έβλεπε μια διαφορετική προοπτική (perspective). Αλλιώς σκεφτόντουσαν οι Έλληνες, αλλιώς οι Αμερικάνοι, αλλιώς η Ρωσία.

Τι εννοείς με τον όρο προοπτική εδώ; Αναφέρεσαι στο βλέμμα, στην οπτική;

Aναφέρομαι στην προοπτική που δίνεται προς τα εμπρός, την κινητήριο δύναμη και την έννοια της εξέλιξης. Από την πλευρά των Ελλήνων, η προοπτική ήταν πολύ μεγάλη: η γεωργία αναπτύχθηκε, έμαθαν νέους τρόπους καλλιέργειας της γης, γνώρισαν την κομποστοποίηση. Από την πλευρά των Αμερικανών, ήταν ένα ευφυές σχέδιο, γιατί απέδωσε για πολλά χρόνια προς όφελός τους.
Στο τέλος της παράστασης η έννοια της προοπτικής αποκτά και μια φιλοσοφική έννοια. Τι σημαίνει να περιμένω τη βοήθεια, ή να μην έρχεται η βοήθεια; Γιατί κάποιοι άνθρωποι σε μια συνθήκη βλέπουν κάποια ευκαιρία και μια προοπτική σε κάτι, ενώ άλλοι βλέπουν μόνο το αδιέξοδο, βλέπουν το τέλμα; Υπάρχει για παράδειγμα στην παράσταση η περίπτωση του Γιάννη Ξενάκη που πολέμησε στα Δεκεμβριανά και έχασε το μάτι του και μετά πηγαίνει στη Γαλλία και συμμετέχει μαζί με το Λε Κορμπυζιέ σε όλη την ανοικοδόμηση της Γαλλίας. Είναι πολλά τα συγκοινωνούντα δοχεία.

Πώς ξεδιπλώνεται η δραματολογία του έργου; Έχετε επιλέξει γεγονότα σημαντικά που παρουσιάζονται στην παράσταση;

Η δραματολογία βασίζεται σε εννέα σκηνές, εννιά στοχασμούς σε διαφορετικές προοπτικές που παίρνουν τα γεγονότα της κάθε εποχής και δραματοποιούνται συχνά με ποιητικό λόγο. Υπάρχει φυσικά και ένα αμιγώς θεατρικό κομμάτι που παρουσιάζει το Σχέδιο Μάρσαλ. Κατά κάποιο τρόπο, καθώς ξετυλίγεται η κάθε σκηνή, ο κάθε στοχασμός- περνάμε από πολλά είδη θεατρικής γλώσσας, φθάνοντας τελικά στην ποίηση.

Έχει πολύ ενδιαφέρον να παίρνεις κάτι που είναι μελετημένο από ένα άλλο πεδίο και να το κάνεις τέχνη. Κάτι που φυσικά δεν είναι μεγάλη πρωτοτυπία, αν αναλογιστεί κανείς ότι πολλά από τα κινήματα στη ζωγραφική ασφαλώς και είχαν σχέση με τη θεωρία του χρόνου και του χώρου, θεωρίες που είχε αναπτύξει ο Αϊνστάιν. Η τέχνη και η επιστήμη μπορούσαν να συνομιλούν πάντα. Καρδιά και μυαλό μαζί. Πρέπει να συνυπάρχουν. Ειδικά στην εποχή μας παρουσιάζει πολύ ενδιαφέρον. Οι άνθρωποι πια μπορούν σήμερα να ενημερώνονται άμεσα για τα πάντα. Αν λοιπόν η γνώση πηγαίνει λίγο πιο κοντά στην ποίηση, αυτό έχει πολύ ενδιαφέρον. Και σε όλο μου το έργο στο παρελθόν, ποτέ δεν έχω αφήσει την ποίηση από έξω γιατί πολύ απλά θέλω να πηγαίνω στο θέατρο και να συγκινούμαι.

Υπάρχουν άλλα μέσα τεχνολογίας που έχουν χρησιμοποιηθεί δραματουργικά;

Ο Τζορτζ Μάρσαλ μαζί με τον Τρούμαν, είχαν βγάλει στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ έναν λόγο που είχε ανακοινώσει το σχέδιο και τους στόχους του. Έτσι ο Χρήστος Λούλης κάνει μια αναμετάδοση του λόγου, μοιρασμένο κατά κάποιον τρόπο μέσα στην παράσταση μέσω video. Μια αναφορά του κινήτρου δηλαδή των Αμερικανών που μακάρι να είχαμε περισσότερο χρόνο να το αναδείξουμε γιατί το έχουμε και αυτό μελετήσει πολύ.

Τα γεγονότα που παρουσιάζονται αφορούν τον ελλαδικό κυρίως χώρο;

Το κέντρο βάρους είναι η Ελλάδα, εδώ εστιάζουμε αλλά αναφέρουμε γρήγορα και τα γεγονότα στην υπόλοιπη Ευρώπη, δηλαδή πώς αντέδρασαν και οι λοιπές χώρες. Υπάρχει το χαρακτηριστικό παράδειγμα της Τσεχοσλοβακίας που το χρησιμοποιούμε στο πεδίο στοχασμού της προοπτικής, καθώς είναι η χώρα που αν και αρχικά θα έμπαινε στο σχέδιο Μάρσαλ, ο Στάλιν αρνήθηκε και τελικά δεν μπήκε. Επομένως αναρωτιόμαστε στο έργο πως τελικά ένα ιστορικό γεγονός επηρεάζει την πορεία μιας χώρας και πώς δημιουργείται μια διαφορετική προοπτική.

Θα έβλεπες την «προοπτική» να ταξιδέψει η παράσταση και εκτός Ελλάδας;

Είχα κάνει μια πολύ γρήγορη έρευνα αν έχει κάτι παρόμοιο ανέβει στην Ευρώπη. Έχουν γίνει ντοκιμαντέρ και ταινίες όπως αυτή η χαρακτηριστική με το μουλάρι Μιζούρι που ήρθε από την Αμερική αλλά δεν γνωρίζω κάτι θεατρικό, στον βαθμό πάντα που ξέρω.

Έχεις αγωνία για την παράσταση; Πώς υποδέχθηκε το Φεστιβάλ αυτή την ιδέα;

Έχω μια αγωνία ή καλύτερα μια περιέργεια με τι θα συνδεθεί ο καθένας. Είναι δύσκολο το εγχείρημα και άγνωστα τα γεγονότα. Για αυτό και στην αρχή η Κατερίνα Ευαγγελάτου είχε ένα δισταγμό για το πώς θα διαχειριστούμε όλη αυτή την πληροφορία και πώς θα φθάσει στους θεατές. Αλλά αυτή είναι και η γοητεία του. Έχει το στοιχείο του πειραματισμού. Έχουμε βγει από το safe zone μας και αυτό από μόνο του είναι κάτι για το οποίο νιώθουμε όλοι περήφανοι. Και όταν ανακοινώθηκε και η γενική ιδέα του φετινού Φεστιβάλ που είναι η έννοια της ελευθερίας, ένιωσα όμορφα, γιατί κάπως όλα έτσι έρχονται και αλληλεπιδρούν, επηρεάζονται και επικοινωνούν.

Στην καλλιτεχνική σου πορεία όλα αυτά τα χρόνια, πιστεύεις ότι σε βοήθησε περισσότερο η συνεργασία με ανθρώπους που είχατε «κοινή προοπτική» ή διαφορετική;

Πάντα διαφορετική. Εδώ και στη ζωή μου, όχι στην Τέχνη. Σχεδόν πάντα διαλέγω να συνεργάζομαι με ανθρώπους που δεν συμφωνούμε. Η συνύπαρξη με το ανοίκειο και το ξένο είναι αυτό που επιδιώκω. Σε όλες τις σχέσεις μου. Είναι σημαντικό να είσαι με ανθρώπους που μπορείς να συνομιλήσεις αλλά νομίζω ότι έχει σημασία μεγάλη ο διάλογος και ο αντίλογος, ειδικά στην Τέχνη. Η αλληλεπίδραση έχει τεράστια δύναμη. Η συνύπαρξη με την άλλη προοπτική είναι ζωογόνα. Σου βάζει τον σπόρο της αμφιβολίας που θέλει σαφώς γενναιότητα γιατί μετακινείται το εγώ σου αλλά μόνο καλά αποτελέσματα μπορεί να φέρει. Είτε επικυρώνεις κάτι για το οποίο δεν ήσουν σίγουρος είτε μετατοπίζεσαι. Και γενικά η κινητικότητα, ειδικά στη σύγχρονη εποχή με το πλήθος της πληροφορίας που έχουμε στη διάθεσή μας, είναι βασικό στοιχείο στη ζωή μας. Μην ξεχνάς τη θεωρία της αστροφυσικής: όσο περνάει ο χρόνος, αλλάζει και ο χώρος. Κάπου αλλού πας. Δεν μπορείς να είσαι απόλυτος.

Ήσουν από τη φύση σου ανήσυχο πνεύμα; Θυμάσαι να είσαι έτσι από μικρή;

Θυμάμαι τη μαμά μου από μικρή να με κατηγορεί ότι πάντα έπρεπε να κοιτάω κάπου που δεν κοιτούσε κανείς. Έχω φωτογραφίες τριών χρονών, που πάντα κοιτάω σε αντίθετη κατεύθυνση από τους άλλους. Δεν είμαι αντιδραστικός άνθρωπος απλώς έτσι μου δημιουργείται ισορροπία. Έχω κάτι αντίρροπο. Με φοβίζει πολύ η στασιμότητα. Yπάρχει στην παράσταση μια περίοδος ερωτήσεων και κάνουμε την ερώτηση που με εκφράζει απόλυτα: «Έχεις υπάρξει εγωιστής από άγνοια, ή αλαζόνας από γνώση».

Info παράστασης:

Σχέδιο Μάρσαλ – A path of perspectives» | Πειραιώς 260

Εγγραφείτε στο newsletter μας

Κάθε Σάββατο θα λαμβάνετε στο e-mail σας το newsletter του ελc με τις προτάσεις μας για την εβδομάδα!

Podpourri. Ιστορίες που ακούγονται

Ακολουθήστε το ελculture.gr στο Google News

το ελculture σας προσκαλεί σε εκδηλώσεις

ΓΡΑΨΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΟΥ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.