Κείμενο: Σοφία Τριάντου
Η βοτανοθεραπεία συνοδεύει τον άνθρωπο από την αυγή του χρόνου. Για διάφορες παθήσεις και προβλήματα υγείας ζητήθηκε βοήθεια στη φύση. Οι αρχαίοι πολιτισμοί συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη της φυτοθεραπείας, εντοπίζοντας και περιγράφοντας πολυάριθμα είδη φαρμακευτικών φυτών.
Η αναβίωση της βοτανοθεραπείας παρατηρείται από τον έκτο αιώνα με την εμφάνιση μοναστηριών, όπου δημιουργήθηκαν οι κήποι που καλλιεργούνταν τα φαρμακευτικά φυτά, αποτελώντας τους πρώτους θεραπευτικούς κήπους. Υπέροχα παρτέρια, μοναδική φροντίδα για το κάθε ένα. Ίσως είναι μια τις ομορφότερες εικόνες κήπων που έχω δει.
Ιδρύθηκαν επίσης μοναστικά σχολεία. Οι μοναχοί διεύρυναν τις δεξιότητές τους μελετώντας και αντιγράφοντας αρχαία βιβλία, παρασκευάζοντας φάρμακα φυσικής προέλευσης σύμφωνα με μυστικές συνταγές που χρησιμοποιούνται για τις θεραπείες των αρρώστων.
Αν και ο Μεσαίωνας παρουσιαζόταν συχνά ως οι σκοτεινοί αιώνες, πολλά επιτεύγματα της τότε φυτοθεραπείας έχουν καταγραφεί στις σελίδες της ιστορίας και χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα.
Ο άνθρωπος από την αρχαιότητα αναζητούσε τη λύση των προβλημάτων υγείας, τότε πίστευαν ότι τα αίτια των ασθενειών οφείλονταν από τις αντιπάθειες των θεών και των πνευμάτων, οι μάγοι και οι μάγισσες λειτουργούσαν ως μεσάζοντες.
Πληροφορίες για τη χρήση φυτικών υλικών για τη θεραπεία διαφόρων ασθενειών υπάρχουν και στη Βίβλο, όπου αναφέρονται ογδόντα είδη φαρμακευτικών φυτών, τα πιο γνωστά είναι: η αλόη βέρα, ο ύσσωπος και ο κισσός.
Εκτός όμως από τους μάγους και τς μάγισσες, έχουμε πληροφορίες για πολλούς αρχαίους διανοούμενους που ασχολούνταν με την ιατρική και τα βότανα. Η τελευταία μεγάλη μορφή της αρχαιότητας που συνδέθηκε με τη βοτανοθεραπεία ήταν ο Γαληνός.
Δυστυχώς, η περίοδος του πρώιμου Μεσαίωνα ήταν μια στασιμότητα στην ανάπτυξη της ιατρικής επιστήμης. Οι βιβλιοθήκες των μοναστηριών (έως και σήμερα), περιείχαν πολυάριθμα επιτεύγματα στην ιατρική ή την αρχαία φυτοθεραπεία, τα οποία αντιγράφτηκαν τον έκτο αιώνα.
Στα μοναστήρια ιδρύθηκαν επίσης καταφύγια, νοσοκομεία και ξενώνες. Βενεδικτίνοι από το μοναστήρι στο όρος Monte Cassino, που χτίστηκε το 529, είναι σύμβολο της μοναστηριακής ιατρικής, καθώς και μοναχοί από άλλα μοναστήρια. Οι μοναχοί ήταν αυτοί που διέδωσαν την καλλιέργεια και τη συλλογή φαρμακευτικών φυτών και έτσι βρέθηκαν στους κήπους που είναι γνωστοί σήμερα σε κάθε Ευρωπαίο.
Η πρώτη τεκμηριωμένη περιγραφή 23 ειδών φαρμακευτικών φυτών με την επίδρασή τους στον άνθρωπο, υπό τον τίτλο ”Hortulus” (κήπος) έγινε από τον Walafrid Strabo (809-849). Τον ενδέκατο αιώνα, στους μοναχούς προτάθηκε ακόμη και να μελετήσουν τα έργα του Ιπποκράτη, του Διοσκουρίδη και του Γαληνού. Άρχισαν να επιστρέφουν στις πλούσιες εμπειρίες των προηγούμενων γενεών, συγκεντρώνοντας γνώσεις για τη λαϊκή ιατρική.
Έτσι με την δημιουργία βοτανικών κήπων έχουμε την εμφάνιση της μοναστηριακής ιατρικής και του φαρμακείου. Υπήρχαν μοναστηριακά φαρμακεία που λειτουργούσαν από κληρικούς, όπου παρασκευάζονταν φυσικά φάρμακα σύμφωνα με μυστικές συνταγές.
Ο Μεσαίωνας εκδηλώθηκε με έναν συγκεκριμένο τρόπο για τη βοτανολογία. Πολλοί γιατροί τον δέκατο τέταρτο αιώνα έγραψαν βοτανικά φυτά, για παράδειγμα ο Johannes από το Μιλάνο ή ο John Arderne από την Αγγλία.
Ωστόσο, το καλύτερο έγγραφο θεωρείται το Liber de simplicibus που διασκευάστηκε από τον Benedetto Rinio στη Βενετία το 1410, που περιέχει 450 γκραβούρες του Βενετού καλλιτέχνη Andreas Amodio.
Στον Μεσαίωνα, πίστευαν ότι ο Θεός δημιούργησε τα βότανα για να εξυπηρετούν τον άνθρωπο, γι’ αυτό και η βοτανολογία ήταν αναπόσπαστο στοιχείο της μοναστικής ζωής. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι οι μοναχοί και οι μοναχές χρησιμοποιούσαν τις γνώσεις παλαιότερων πολιτισμών κατά την προετοιμασία των συνταγών. Ανακαλύφθηκαν στοιχεία από τους Σουμερίους, από τους Ασσυρίους, τους Βαβυλώνιους, ένας πλούτος γνώσεων από την Ινδία και ένα πολύ σημαντικό θεμέλιο για τους μεσαιωνικούς μοναχούς, ήταν οι γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων.
Στο Μεσαίωνα, πίστευαν στην αλχημεία, επομένως δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην εύρεση ενός μαγικού φίλτρου που θα θεράπευε όλες τις ασθένειες και θα παρατείνει τη ζωή.
Δεν είχαν όλοι πρόσβαση σε αποκλειστικό μοναστηριακό ιατρείο. Οι απλοί άνθρωποι ήταν επιφυλακτικοί για την ιεροσύνη και συχνά δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν φάρμακα στα μοναστικά φαρμακεία. Έτσι, παράλληλα με τη μοναστηριακή ιατρική, αναπτύχθηκε και η λαϊκή ιατρική, γεμάτη με μαγεία, που περιγράφεται ως μυστική και σκοτεινή τέχνη που κατέχεται από αιωνόβιους ανθρώπους με εμπειρία στη χρήση βοτάνων που ονομάζονται θεραπευτές ή μάγοι.
Κάθε μοναστήρι έπρεπε να είναι αυτάρκες. Οι παραδοσιακοί μοναστηριακοί κήποι παρείχαν στην κοινότητα των μοναχών προμήθεια φρούτων, λαχανικών, λουλουδιών, ιαματικών βοτάνων και μπαχαρικών. Ωστόσο, η διάταξή τους άλλαζε, με αποτέλεσμα να υπάρχει ένας κήπος τροφής (hortus) και ένας βότανοκηπος (helbularius) που προορίζονται για την καλλιέργεια φαρμακευτικών φυτών.
Η φυτοθεραπεία ήταν η βάση της μεσαιωνικής ιατρικής. Τα φυτά που καλλιεργούνταν στους κήπους του μοναστηριού τα μάζευαν μοναχοί και οι πρώτες ύλες κόβονταν, θρυμματίζονταν σε γουδί και αναμειγνύονταν μεταξύ τους. Τα μείγματα βοτάνων αποτελούνταν από περίπου εκατοντάδες συστατικά, μερικά είναι γνωστά μέχρι σήμερα, για παράδειγμα, το βάμμα Βενεδικτίνης. Παρασκευάζονταν και άλλες μορφές φαρμάκων, όπως: αλοιφές, εκχυλίσματα, αφεψήματα.
Οι μοναχοί περιέθαλπαν και τον ντόπιο πληθυσμό και ήταν πραγματικοί ειδικοί στον τομέα της βοτανοθεραπείας. Το κρασί χρησιμοποιήθηκε ως απολυμαντικό, επιπλέον ήταν και αποτελεσματικό φάρμακο για πολλές παθήσεις με την προσθήκη φρέσκων ή αποξηραμένων βοτάνων.
Ένα μεγάλο μέρος της μεσαιωνικής γνώσης χρησιμοποιείται σήμερα, στον σύγχρονο κόσμο, οι άνθρωποι συχνά επιστρέφουν στις ρίζες, έτσι υπάρχει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη χρήση βοτάνων στη φαρμακευτική και την ιατρική.
