Όταν είχαμε μιλήσει με τη Maja Lunde τον Νοέμβριο του 2019, η Greta Thunberg ήταν στους δρόμους μαζί με χιλιάδες νέους και διέσχιζε τον Ατλαντικό μεταφέροντας το οικουμενικό αίτημα για αλλαγή κόντρα στην κλιματική αλλαγή, ενώ στην Ελλάδα μόλις είχε κυκλοφορήσει «Η Ιστορία των Μελισσών», το πρώτο βιβλίο της Lunde που μεταφράστηκε στα ελληνικά. Και μετά, shutdown: οι δρόμοι άδειασαν και εμείς «βγήκαμε» στους online χώρους πιο μαζικά από ποτέ, κάνοντας μια απέλπιδα προσπάθεια αναπλήρωσης (φυσικής) πραγματικότητας με bits.
Σχεδόν δύο χρόνια μετά, ένα tablet έρχεται στα χέρια μου και βλέπω ξανά τη Maja, ενώ αυτή με βλέπει μασκοφόρο: Είμαστε (φυσικά εμείς, ψηφιακά εκείνη) στο πρώτο μετα-πανδημικό press event των εκδόσεων Κλειδάριθμος με αφορμή την κυκλοφορία του τρίτου βιβλίου της «Τετραλογίας του Περιβάλλοντος», την «Ιστορία των Αλόγων», και ήδη μιλάμε για το πότε θα μας δει από κοντά.
Στο νέο της βιβλίο βλέπουμε για άλλη μία φορά τη φύση να «λαμβάνει δράση» αφού το ανθρώπινο είδος προσπαθεί επανειλημμένα να επέμβει σε αυτήν, δίνοντας σε κάθε ιστορία ξεχωριστά έναν μοναδικά προσωπικό τόνο. Ο σταθερός αναγνώστης της Lunde βρίσκει ξανά το γνώριμο ύφος και την ικανότητά της να υφαίνει ιστούς μεταξύ παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος, ενώ ο νέος αναγνώστης της εντυπωσιάζεται, καθώς δεν διαβάζει σελίδες κάποιου στερεοτυπικού eco-fiction βιβλίου με «ηθικό δίδαγμα», αλλά ενός ολοκληρωμένου λογοτεχνικού έργου με μια οικολογική αφορμή. Και οι δύο αναγνώστες πάντως μαθαίνουν για το σπάνιο άλογο Przewalski, και τη θέση που του αξίζει να έχει στο παρόν και το μέλλον του πλανήτη μας.
Επαναφέροντάς τη στο σήμερα -που μας φαίνεται ήδη περασμένο-, μετά από τα σχέδια για επίσκεψή της στην Ελλάδα του χρόνου, τη ρωτάω αν θεωρεί ότι η πανδημία έχει βάλει στον πάγο το κίνημα ενάντια στην κλιματική αλλαγή. «Ελπίζω πως όχι», μου απαντά.
«Ας σκεφτούμε αισιόδοξα: Νομίζω πως ο COVID-19 μάς έχει δείξει πόσο καλοί είμαστε στην προσαρμοστικότητα. Εμείς οι άνθρωποι ως είδος είμαστε πολύ καλοί σε αυτό, και αυτός είναι μάλλον ένας από τους λόγους για τους οποίους είμαστε το είδος που τα αλλάζει όλα στον πλανήτη. Η πανδημία αυτή μας έδειξε πόσο γρήγορα προσαρμοζόμαστε σε νέες συνθήκες, πόσο καλά συνεργαζόμαστε μεταξύ μας σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, όπως π.χ. με το εμβόλιο και την εύρεσή του, πόσο σημαντική είναι η γνώση και γενικά, η πανδημία μάς έδειξε πώς πρέπει να λειτουργούμε για να ανταπεξέλθουμε σε παγκόσμιες κρίσεις, όπως είναι και η κλιματική κρίση: πρέπει να είμαστε γρήγοροι, γενναίοι, και έτοιμοι να υπερβούμε τα σύνορά μας. Κι ελπίζω, οι πολιτικοί ή και οι απλοί άνθρωποι να αρχίσουν να χρησιμοποιούν λεπτομερή επιχειρήματα που να στοχεύουν στην αλλαγή. Για παράδειγμα στη χώρα μου, τη Νορβηγία, όταν απαγορεύτηκε το κάπνισμα σε κλειστούς χώρους, άνθρωποι διαμαρτυρήθηκαν αρκετά και μετά από δύο εβδομάδες όλοι ήταν εντάξει. Η αλλαγή επετεύχθη. Αυτό που επίσης ελπίζω να μάθαμε την προηγούμενη χρονιά είναι ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε! Είμαστε ευέλικτοι, είμαστε γενναίοι και χρειάζεται να κάνουμε αλλαγές για τον πλανήτη, για τα παιδιά».
Φυσικά, οι αλλαγές που έχουν συμβεί παγκοσμίως το τελευταίο διάστημα δεν αφορούν μόνο την πανδημία. Κι όμως, η Lunde βλέπει σε κάθε αλλαγή μια ελπίδα βελτίωσης της κατάστασης του περιβάλλοντος: «Ένα ακόμα πράγμα που άλλαξε από τότε που τα είπαμε είναι ο Πρόεδρος των Η.Π.Α.! O Joe Biden φαίνεται γενναίος σε πρωτοβουλίες που αφορούν το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή, και αυτό μου δίνει ελπίδα. Οπότε σήμερα είμαι λίγο πιο αισιόδοξη για το μέλλον του περιβάλλοντος, από την τελευταία μας συνομιλία πριν δύο χρόνια».
Τα τελευταία αυτά χρόνια η Maja Lunde παραμένει αμείωτα παραγωγική, όσο τα βιβλία της διαβάζονται σε κάθε γωνιά του πλανήτη («Η Ιστορία των Μελισσών» έχει μεταφραστεί σε 40 γλώσσες παγκοσμίως) και είναι μία από τις νέες δυνάμεις της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ακολουθεί λοιπόν κάποια «φόρμουλα» τύπου «γράφω Χ λέξεις την ημέρα» ή επιλέγει να ακολουθήσει την έμπνευσή της, πέρα από την έρευνα που κάνει για κάθε βιβλίο που γράφει;
«Πολλές φορές είναι τόσο δύσκολο να γράψεις. Δεν έχω νιώσει κιόλας ότι πιέζομαι να γράψω ή να έχω κάθε μέρα έμπνευση. Αντιθέτως, αφήνω την προσοχή μου να αποσπάται και γι’ αυτό «μισώ» το internet γιατί εκεί που απλά μπορεί να κοιτάζω κάτι στο κινητό μου ξαφνικά κοιτάζω κάτι άλλο και είμαι πλέον σε άλλη κατεύθυνση, με μία ώρα να έχει φύγει από τον χρόνο μου κι εγώ να μην έχω γράψει ούτε μία πρόταση. Μάγος δεν είμαι, δυσκολεύομαι στο να συγκεντρωθώ στο γράψιμό μου, με τον ίδιο τρόπο που ο καθένας δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί στη δουλειά του σήμερα. Η διαφορά είναι ότι στη δική μου δουλειά ο μόνος που με πιέζει είναι ο εαυτός μου. Είναι μέρες που λέω για παράδειγμα “σήμερα θα τελειώσω αυτό το κεφάλαιο”. Ξέρω πολλές φορές πώς θα πάει η ιστορία, τι θα γίνει μετά. Οπότε βάζω στον εαυτό μου έναν κανόνα για να ολοκληρώσω το γράψιμο, π.χ. “θα συγκεντρωθώ τώρα για δύο ώρες, δεν θα κάνω τίποτα άλλο”. Αυτή είναι η μέθοδός μου, και όπως βλέπεις δεν αφορά λέξεις, αλλά τον χρόνο που επενδύω στο γράψιμο. Είναι ο χρόνος που βρίσκομαι στην ιστορία, όχι στη ζωή μου. Ή στο internet!».
Η… ιστορία των αλόγων στην ελληνική πραγματικότητα δεν είναι όμως ρόδινη. Με μια σύντομη παρουσίαση μέσω βίντεο από τη Νάνσυ Κουρέλλου, που από το 2012 έχει αφιερώσει τη ζωή της στη φροντίδα των αλόγων στον χώρο του Rancheros, παίρνουμε μία μικρή δόση πληροφοριών για την κατάσταση των ταλαιπωρημένων αλόγων στην Ελλάδα. Στο βίντεο βρίσκεται περιτριγυρισμένη από επτά άλογα, δύο γαϊδούρια και δεκατρείς σκύλους που δεν έχουν υιοθετηθεί.
«Σ’ ένα κακοποιημένο άλογο πρέπει να δώσεις πάρα πολύ χρόνο, αλλά και τη συντροφιά άλλων αλόγων, αφού αυτά θα του δείξουν τον δρόμο για την ψυχική του ηρεμία. Η πιο δύσκολη περίπτωση αλόγου που διαθέτουμε αυτήν τη στιγμή είναι ο Φίλιππος. Έχει πολλά ψυχικά προβλήματα λόγω κακοποίησης, οπότε τον έχουμε αφήσει σχετικά ελεύθερο: δεν μπορούμε να τον εκπαιδεύσουμε να μη φοβάται καθόλου. Τα άλογα που φροντίζουμε στο Rancheros έχουν και προβλήματα υγείας, όπως για παράδειγμα πρώην ιπποδρομιακά με τραυματισμούς στα πόδια. Η καθημερινότητα στο Rancheros περιλαμβάνει καθαρισμό, τάισμα και περιποίηση των αλόγων, όπως και βόλτες. Αυτά τα κάνω μόνη μου, εκτός από τις φορές που χρειάζομαι έναν εξονυχιστή».
Μεγαλύτερη δόση πληροφοριών μάς βρίσκει στο roof garden του ξενοδοχείου Cocomat στην Ακρόπολη, από τη Ρόζα Ρούσσου, την ιδρύτρια του Ippothesis, του ελληνικού συλλόγου που στοχεύει στην ενίσχυση της νομοθεσίας για την προστασία των ιπποειδών, για την εξάλειψη του φαινομένου της κακοποίησής τους.
«Εμείς προσπαθούμε να σώσουμε άλογα από όλη την Ελλάδα, είτε εγκαταλελειμμένα είτε κακοποιημένα, πάντα μετά από εισαγγελική εντολή. Δυστυχώς δεν έχουμε ούτε χρήματα, ούτε χορηγούς. Ακόμα και σήμερα ο κόσμος θέλει show, θέλει να δει το άρμα με το άλογο να κάνει κόλπα. Εκείνο που προσπαθούμε εμείς μέσω της δράσης μας είναι να αλλάξουμε τη νοοτροπία γενικότερα, γιατί τα άλογα προφανώς δεν είναι μόνο show. Κάτι που επίσης δεν ξέρει ο κόσμος είναι ότι τα ζώα εργασίας (άλογα και γαϊδούρια αμαξάδων) δουλεύουν με το εξής μόνο χαρτί: Υπογράφει ο ιδιοκτήτης του “οφείλω για την ευζωία του”. Εμείς λοιπόν προσπαθούμε να βάλουμε θεμέλια για την καλύτερη θεσμική αντιμετώπιση των αλόγων».
Με λίγο ζάπινγκ κάποιο πρωί Δευτέρας, μπορεί να πετύχει κανείς ζωντανά ιπποδρομίες στο Μαρκόπουλο. Αυτό που θα σοκάρει τον θεατή είναι η βάναυση συμπεριφορά των αναβατών στα άλογα, πριν καν αυτά εισέλθουν στον αγωνιστικό χώρο. Γι’ αυτά τα περιστατικά δεν υπάρχει κανένα νομοθετικό πλαίσιο; Η Ρόζα Ρούσσου μού λέει ότι ο ιππόδρομος είναι ένας χώρος βάρβαρος για τα άλογα, και στην Ελλάδα τα πράγματα ήταν πολύ χειρότερα όταν οι ιπποδρομίες γίνονταν στο Φάληρο:
«Προφανώς δεν χρειαζόμαστε ιππόδρομο στην Ελλάδα και αυτό που απαιτούμε είναι τουλάχιστον να πραγματοποιείται με άλλες, καλύτερες συνθήκες. Η βία λοιπόν που βλέπεις στην τηλεόραση είναι νόμιμη. Ακόμα και ο τρόπος με τον οποίο μαθαίνουν να μπαίνουν στον αγωνιστικό χώρο και να κατευθυνθούν στην εκκίνηση είναι πάρα πολύ σκληρός. Ο τρόπος με τον οποίο επίσης θανατώνονται είναι βάναυσος. Αν δεν θανατωθούν, μπορείτε να πάρετε ένα άλογο που έχει τελειώσει τη δράση του με 50€ και να το κάνετε ό,τι θέλετε. Δεν καταγράφεται ούτως ή άλλως πουθενά. Στη Νορβηγία αντιθέτως έχει απαγορευτεί στις ιπποδρομίες το μαστίγιο, μετά από επίμονες παρεμβάσεις των φιλοζωικών οργανώσεων. Γενικά οι σκανδιναβικές χώρες είναι έτη φωτός μπροστά».
Από αυτά τα έτη φωτός μπροστά μάς ήρθε και η «Ιστορία των Αλόγων» της Maja Lunde, της συγγραφέα που για άλλη μία φορά προσπαθεί να μας υπενθυμίσει τη θέση μας στον κόσμο: Ο άνθρωπος δεν οφείλει να είναι εκμεταλλευτής κάθε ζωής πέραν της ανθρώπινης, αλλά «συγκάτοικος» με τα υπόλοιπα έμβια όντα. Ο πλανήτης μάς χωρά όλους και όσο συνεχίσουμε να σεβόμαστε τους συγκατοίκους μας, θα συνεχίσει να μας χωρά.
