«Επιστροφή στη νέα Αθήνα» της Νάντιας Γεωργακοπούλου: Ένα ιστορικό και βιωματικό ταξίδι στα πρώτα εκατό χρόνια της νέας Αθήνας

Με αφορμή εμβληματικά αθηναϊκά κτίρια και δημόσιους χώρους του 19ου αιώνα, «επιστρέφουμε» στην Αθήνα, στη συχνά υποτιμημένη ιστορία της ως νέας πρωτεύουσας

Από τον Ιερό Βράχο στην κομψή μεγαλούπολη του 20ού αιώνα

Από την Καλλονή της Αυλής στις προσφυγοπούλες από την Κρήτη

Από τα μεγαλοαστικά σαλόνια στον εργατόκοσμο του Λαυρίου

Από τα σχέδια μιας «Ελληνικής Αναγέννησης» στην καθημερινή ζωή

Από τον οριενταλισμό στη Στρατιά της Ανατολής

… ένα ιστορικό και βιωματικό ταξίδι –νοσταλγικό όσο και ψύχραιμο, δοξαστικό αλλά και ειρωνικό– στα πρώτα εκατό χρόνια της νέας Αθήνας από τη Νάντια Γεωργακοπούλου:

Γεννημένη από μια παγκόσμια νεοκλασική και ρομαντική έξαρση, η νέα Αθήνα αναδύθηκε ως πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους μεγαλοσχήμων και «τλημονεστάτη»· και πορεύτηκε μέσα από τις πολλαπλές αναταράξεις του 19ου αιώνα υπό το βάρος του ιερού της βράχου και στην περιφέρεια του οικουμενικού ελληνισμού. Η Αθήνα ήταν τότε πιο σημαντική –ναι, και για την Ευρώπη– απ’ ό,τι υποθέτουμε. Το εγχείρημα μιας νέας Αθήνας παρομοιάζεται από σπουδαίους στοχαστές με εκείνο της Νέας Υόρκης: το κλασικό της παρελθόν την καθηλώνει, αλλά και την απογειώνει.

Αεροφωτογραφία της Αθήνας, 1930 (Alpha Bank)

Με αφορμή εμβληματικά αθηναϊκά κτίρια και δημόσιους χώρους του 19ου αιώνα, «επιστρέφουμε» στην Αθήνα, στην εν πολλοίς λησμονημένη και συχνά υποτιμημένη ιστορία της ως νέας πρωτεύουσας, ξεδιπλώνοντας τις ιστορίες των εξίσου εμβληματικών ανθρώπων που τα εμπνεύστηκαν, τα χρηματοδότησαν, τα κατοίκησαν.

Γνωρίζουμε αρχιτέκτονες, ποιητές, βασιλιάδες, πολιτικούς, εθνικούς ευεργέτες, φιλέλληνες, φεμινίστριες, άντρες και γυναίκες, Έλληνες και ξένους. Αφουγκραζόμαστε ακόμη εκείνους που περπάτησαν ανάμεσά τους, αφανείς.

Όλοι εκείνοι οι «μεγάλοι άνδρες», που έχουν πια καταλήξει αδιάφορα ονόματα δρόμων, ήταν με τον τρόπο τους άνθρωποι σπουδαίοι. Ως υπόθεση εργασίας, για παράδειγμα, αμφισβήτησα την επιτιμητική στάση που επιφύλασσα προς τους πρώτους εκείνους υπηκόους του ελληνικού βασιλείου, με την οποία έχω γαλουχηθεί, και προσπάθησα να τους προσεγγίσω, περισσότερο μάλιστα εκείνους για τους οποίους οι απόψεις μου ήταν αρνητικές.

Benjamin West Kilburn, Ορφανά Κρητικόπουλα από την Κρητική επανάσταση του 1897 σε υπαίθριο σχολείο στην Αθήνα (Χάρης Γιακουμής/ kallimages. Παρίσι)

Βασικό μου μέλημα ήταν να συναισθανθώ, να αναβιώσω την εποχή και τους ανθρώπους της, που στ’ αλήθεια αποτελούν –κυριολεκτικά– τον πρόδρομο της δικής μας. Κατέληξα να αμφιταλαντεύομαι ενίοτε μεταξύ της συμπάθειας που δημιουργεί η προσέγγιση κάθε προσώπου και της ψυχρότητας που προκαλεί η «μεγάλη εικόνα» ή η αποτίμηση συγκεκριμένων ενεργειών, την κατάληξη των οποίων έχουμε το προνόμιο να γνωρίζουμε.

Η αφήγηση εστιάζει πότε στην αρχιτεκτονική, πότε στην Ιστορία, πότε στα λόγια των ίδιων των πρωταγωνιστών. Συχνά ο φακός ανοίγει για να συμπεριλάβει άλλες πόλεις κι άλλα οράματα από την Ευρώπη και τον κόσμο. Γιατί ο 19ος αιώνας ήταν πολύ πιο «παγκοσμιοποιημένος» απ’ ό,τι νομίζουμε και οι μεγαλοαστοί της αφήγησης βρίσκονται σταθερά με το ένα πόδι στην Ελλάδα και με το άλλο στην Ευρώπη. Είναι ένας αιώνας με πολλές πτυχές –ελπίδα, μελαγχολία, επανάσταση, ναρκισσισμό, φαντασμαγορία, κατανάλωση, καταστολή, πρόοδο, καταστροφή– κι ανάμεσά τους τριγυρίζουμε σε αυτή τη νοερή περιήγηση, συλλέγοντας ψηφίδες εικόνων, αισθήσεων, απόψεων και αφηγήσεων.

27 Ιουνίου 1917, στρατιώτες της Στρατιάς της Ανατολής στο Θέατρο του Διονύσου (Χάρης Γιακουμής/ Kallimages. Παρίσι)

Τα κτίρια αποτελούν το έναυσμα. Διατηρούν όμως ακόμα κάτι ζωντανό, κάτι που άφησαν οι άνθρωποι που τα σχεδίασαν και τα έχτισαν, οι άνθρωποι που έζησαν σε αυτά αντικρίζοντάς τα κάθε μέρα, πριν καταλήξουν φόντο σε μια μεγαλούπολη που πέρασε σε άλλη φάση. Αυτό θέλησα να αφουγκραστώ. Ό,τι σχηματοποιήθηκε τελικά στο μυαλό μου, έλαβε σε μεγάλο βαθμό υπόψη όσα υποστηρίζει η ιστορική επιστήμη για αυτή την περίοδο, ελπίζω με ακρίβεια.

Ό,τι μου διέφυγε, ελπίζω οι αναγνώστες να νιώσουν την ανάγκη να το προσεγγίσουν οι ίδιοι, γιατί η μία αφήγηση φέρνει την άλλη, κάθε ψηφίδα στην οποία ενσκήπτουμε μπορεί να ταιριάξει σε ένα ψηφιδωτό από φωνές «εκείνων που πεθάναν ή που είναι / για μας χαμένοι σαν τους πεθαμένους».

Τα κτίρια φαντάζουν σε μένα ζωντανά. Τα νιώθω σαν έναν συνδετικό κρίκο, όχι απλώς με ανθρώπους που δεν ζουν πια και δεν είχα ποτέ την ευκαιρία να γνωρίσω, ούτε μόνο με βιβλία που με συνεπήραν, αλλά και με ανθρώπους που γνώρισα, όπως οι παππούδες μου, γιατί η συγκεκριμένη περίοδος είχε διαμορφώσει καθοριστικά τον κόσμο που ζούσαν.

Το ταξίδι που στάθηκε αφορμή για αυτό το βιβλίο υπήρξε για μένα μια συναρπαστική και αναπάντεχη επιστροφή στην πόλη μου, σε γνωστά αλλά και άγνωστα κατατόπια. Ελπίζω να γίνει το ίδιο και για τους αναγνώστες.

J.H. Allan, A pictoral tour in the Mediterranean. Το Grand Tour της Μεσογείου με εικόνες και η αβάσταχτη ελαφρότητα του οριενταλισμού: ο Βεζούβιος σε μίνι έκρηξη, ντόπιοι με τις φορεσιές τους, γραφικά πλεούμενα σε ακίνητα νερά, πάνω δεξιά η Ακρόπολη, κάτω στο κέντρο ο φτερωτός ηλιακός δίσκος του Ρα. (Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη)

Ένα μικρό απόσπασμα από το τέλος του περιπάτου…

«Κι όμως… Είναι οι Έλληνες (να αποτολμήσω να πω: είμαστε;) απόγονοι του Οδυσσέα, που χρόνια και χρόνια τυραννιέται στις θάλασσες και τους ανοίκειους κόσμους της λήθης και της βαρβαρότητας, σε ένα ταξίδι νόστου. «Μα ο Οδυσσέας δεν σταματάει να επιστρέφει», γιατί δεν σταματάει να ταξιδεύει.

Κάτι παράδοξο είναι η επιλογή του ή η μοίρα του, όπως του την προλέγει ο μάντης Τειρεσίας στον Άδη: μετά την επιστροφή του στην Ιθάκη, σε τρεις μέρες θα πάρει το κουπί του και θα ανοιχτεί στη βαθιά ενδοχώρα πια περπατώντας, και θα σταματήσει μόνο όταν φτάσει εκεί που το κουπί δεν θα αναγνωρίζεται ως κουπί και θα περνιέται για λιχνιστήρι. Θνητός από επιλογή, πολυμήχανος στη γλώσσα την ελληνική και στη δράση, και άφοβος στις μεγάλες περιπλανήσεις (σαν των ναυτικών της ναυτικής πόλης, σαν των αγωγιατών στα βουνά και τις πόλεις των Βαλκανίων, σαν των αγροτών που μετανάστευσαν με τη σταφιδική κρίση, σαν των προσφύγων του 1922 που έχτισαν μια νέα ζωή και μπόλιασαν την παλιά Ελλάδα με νέα βλαστάρια), με ρίζες βαθιές σαν της ελιάς γύρω από την οποία έχτισε το νυφικό του κρεβάτι (σαν αυτά τα κτίρια που επισκοπήσαμε σε αυτή την περιήγηση και που κάτι έχουν ενσταλάξει στις ζωές μας, σαν τον Ιερό Βράχο που κυριαρχεί ναι, ακόμα και σήμερα στην πόλη των Αθηνών, σαν τον βυζαντινό ναό της Γοργοεπικόου Ειλειθυίας με τα αρχαία σπαράγματα).

Δεμένος σε έναν άλλο κορμό που είναι το κατάρτι του, τολμάει να ακούσει το τραγούδι των σειρήνων. Μια εκδοχή ελληνικής ζωής θα πει να φεύγεις κουβαλώντας τους εφέστιους θεούς, θα πει να κοιτάς όλο πέρα, θα πει να τιμάς τον ξένο και να τολμάς να είσαι ο ξένος, θα πει με κάθε σου πράξη να ορίζεις τον κόσμο εκ νέου μια εκδοχή της ελληνικής ζωής θα πει να είσαι πολύτροπος .»


Θεόφιλος Χάνσεν, Αθηναϊκή Τριλογία, Βιέννη, Απρίλιος 1885, μελάνι και υδατογραφία.(Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων)
Pascal Sebah, αλβουμίνη, 1874. Ο ιερός βράχος από τους πρόποδες του Φιλοππάπου, με τον Φράγκικο Πύργο λίγο πριν κατεδαφιστεί. (Χάρης Γιακουμής/ Kallimages. Παρίσι)

Η Νάντια Γεωργακοπούλου σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πήρε MBA από το Edinburgh Business School. Μετά από μία επιχειρηματική διαδρομή στο μάρκετινγκ και την επικοινωνία, ακολουθεί επαγγελματική καριέρα στον τραπεζικό τομέα, σε διευθυντικές θέσεις για περισσότερο από μία δεκαετία.

Ευαισθητοποιημένη σε σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα, υπήρξε ιδρυτικό και ενεργό μέλος του Ινστιτούτου Ισότητας και συνεργάστηκε με ευρωπαϊκές γυναικείες ομάδες για θέματα βίας κατά των γυναικών.

Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ελληνική και παγκόσμια ιστορία και τους σημερινούς της απόηχους, έχει ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο και μιλάει τέσσερις γλώσσες. Στο βραβευμένο πρώτο βιβλίο της, Ο μικρός Ολλανδός, συνδυάζει ευρωπαϊκές και κινεζικές ιστορίες σ’ ένα σύγχρονο παραμύθι.

Underwood & Underwood, 1903 Μεταλλωρύχοι στο Λαύριο πριν κατέβουν στις στοές (Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο)

Εγγραφείτε στο newsletter μας

Κάθε Σάββατο θα λαμβάνετε στο e-mail σας το newsletter του ελc με τις προτάσεις μας για την εβδομάδα!

Podpourri. Ιστορίες που ακούγονται

Ακολουθήστε το ελculture.gr στο Google News

το ελculture σας προσκαλεί σε εκδηλώσεις

ΓΡΑΨΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΟΥ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.