Συναντήσεις που απολαμβάνουμε να ανακοινώνονται εμείς οι αναγνώστες και οι απανταχού λάτρεις του καλού παιδικού εικονογραφημένου βιβλίου. Αργυρώ Πιπίνη και Ίρις Σαμαρτζή, μετά το «Όταν ο ήλιος πάει για ύπνο», οι δύο δημιουργοί ξανασυνταντιούνται συνεχίζοντας το συγκινητικό «Καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας, άνοιξη, καλοκαίρι…» του 2017 με ένα νέο βιβλίο, αυτή τη φορά μέσα σε έναν κήπο και όλα όσα μας ψιθύρισε.
Στο νέο τους βιβλίο, «Είπε ο κήπος…» πρωταγωνιστής είναι ένας γέρικος πλάτανος γεμάτος ιστορίες. Στη μέση ενός κήπου γεμάτου δέντρα, θάμνους, παγκάκια για τους περαστικούς και τους ρομαντικούς και μια λίμνη με παπάκια. Στην καρδιά μιας πολύβουης πόλης. Όμως μια χρονιά, αρρώστια μεγάλη και βαριά έπεσε στην πόλη, οι δρόμοι άδειασαν, τα παράθυρα κλειστά και οι άνθρωποι κλείστηκαν στα σπίτια τους, δεν πήγαιναν να δουν πια τον κήπο. Τα δέντρα και τα φυτά έχασαν τους χυμούς τους και ο κήπος μαράζωσε. Δεν είχε πια συντροφιά. Η ζωή συρρικνώθηκε. Μέχρι που μια νεαρή κοπέλα θα κάνει την εμφάνισή της, θα πλησιάσει τον γέρικο πλάτανο, τον δικό της Δημοσθένη και η μνήμη θα ξεδιπλωθεί για να περισώσει ότι είναι εφικτό και να αναστήσει τη ζωή.
Ένα άκρως συγκινητικό βιβλίο, μια λυρική ιστορία που αναδεικνύει την παντοτινή σχέση του ανθρώπου με την φύση, την προαιώνια αυτή σχέση αλληλοεξάρτησης και μητρικής σύνδεσης.
Με αυτή την αφορμή, μιλήσαμε με τις δύο δημιουργούς, την Αργυρώ Πιπίνη και την Ίριδα Σαμαρτζή.
Αργυρώ Πιπίνη
Υπήρχε στο μυαλό σας η συνέχεια όταν γράφτηκε το βιβλίο «Καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας, άνοιξη, καλοκαίρι…»;
Καθόλου. Οι εποχές, όσα συμβαίνουν στη ζωή μας αλλά και στον κόσμο, όλα γράφονται μέσα μας και η επίγευσή τους περνάει και στα κείμενα. Το «Καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας, άνοιξη, καλοκαίρι…» γράφτηκε το 2015, τότε που οι πρόσφυγες όριζαν ως σπίτι τους μια κουβέρτα, μια σκηνή, τότε που το σπίτι φάνταζε όνειρο μακρινό, ένα βουνό που για να σκαρφαλώσεις χρειάζονταν χιλιόμετρα καθημερινότητας.
Στην εισαγωγή του βιβλίου σου δανείζεσαι λόγια του Στρατή Τσίρκα «Μπορώ να σας νοματίσω πολλά δέντρα που αγάπησα». Αλήθεια Αργυρώ έχεις αγαπήσει πολλά δέντρα; Μίλησε μας για μια τέτοια δυνατή και ξεχωριστή σχέση.
Το «Είπε ο κήπος…» γεννήθηκε την περίοδο της καραντίνας ― θα μιλήσω και πάλι όπως και πιο πάνω για όσα μας καθορίζουν. Είχαμε μια λεμονιά στον κήπο του σπιτιού όπου μεγάλωσα. Εκεί σκαρφάλωνα, εκεί καθόμουν και διάβαζα. Κι όταν την κλάδευαν έκλαιγα ― είχαμε μια σχέση δυνατή και ξεχωριστή. Πάντα αγαπούσα τα δέντρα, έχω μια μικρή συλλογή με εικόνες δέντρων, αλλά οι βόλτες στο άλσος, στο πράσινο μέσα στην πόλη, με συνέδεσε κατά κάποιο τρόπο και πάλι με τη φύση.
Υπάρχει ελπίδα για την φύση ή η καταστροφή της είναι πλέον σίγουρη;
Δεν σταματάω να ελπίζω αλλά τα σημάδια με απογοητεύουν. Αν είχαμε κάποιες ελπίδες, εξανεμίστηκαν κι αυτές: υπερβολική κατανάλωση, εξάντληση πόρων, αδιαφορία, παρατεταμένη οικονομική κρίση, πόλεμοι, θερμοκρασία που ανεβαίνει σταθερά. Είμαστε μέρος ενός τεράστιου παζλ κι αν ένα, ένα μόνο κομμάτι, μπει σε άλλη θέση το παζλ δεν σχηματίζεται. Όλοι το ξέρουμε, αλλά το ξεχνάμε.
Ίριδα και Αργυρώ, ένα δίδυμο καλλιτεχνικό που μας έχει ήδη δώσει άλλα 2 υπέροχα βιβλία. Μίλησέ μας λίγο για αυτή την σχέση; Πώς ξεκίνησε, πώς προχωράει;
Η Ίρις είναι φίλη μου, την αγαπώ. Και εκτιμώ βαθιά την καλλιτεχνική της ματιά. Η γνώμη της είναι οδηγός για μένα. Και τα τρία βιβλία που κάναμε τα έχω στην καρδιά μου. Αυτό κάνουν οι σπουδαίοι εικονογράφοι ― διαβάζουν κάτω από τις λέξεις, πέρα από τις λέξεις. Όταν συνεργαζόμαστε, νιώθω απόλυτα ασφαλής. Και για έναν αγχώδη άνθρωπο όπως εγώ, αυτό είναι σπουδαίο.
Οι εικόνες της Ίριδας σε αυτό το βιβλίο ήταν ό,τι είχες οραματιστεί;
Όταν έγραφα την ιστορία, ονειρευόμουν πράσινα, κάθε απόχρωση του πράσινου. Δεν περιμένω από τον εικονογράφο να φτιάξει τις εικόνες του μυαλού μου, περιμένω με ανυπομονησία το δικό του ταξίδι μέσα από τις λέξεις μου.
Συγγραφέας και εικονογράφος πρέπει να βαδίζουν μαζί;
Δεν είναι απαραίτητο ― είναι αναγκαίο όμως να συμπορεύονται. Μπορεί να πάρουν άλλους δρόμους και να καταλήξουν στον ίδιο προορισμό. Διαφορετικά «διαβάζει» την ιστορία ο ένας, διαφορετικά ο άλλος.
Σε όλα σχεδόν τα βιβλία σου υπάρχει κάτι λυρικό, κάτι στοχαστικό και νοσταλγικό. Σε βαραίνει άραγε το πέρασμα του χρόνου; Πώς συμβιώνεις μαζί του;
Απ’ τη μια με βαραίνει κι απ’ την άλλη με ελευθερώνει. Σκέφτομαι πράγματα για τα οποία «καιγόμουν» και τώρα τα εκτιμώ αλλά μπορώ και χωρίς αυτά, πράγματα που ήθελα απεγνωσμένα και τώρα τα χαρίζω, αλλά έχω στο νου μου κι εκείνα που χάνονται ανεπιστρεπτί. Και λυπάμαι. Όταν έχεις λιγότερο χρόνο μπροστά σου και πιο πολύ πίσω σου, όταν οι απώλειες πολλαπλασιάζονται, φυσικά και νοσταλγείς και αναπολείς. Δέχομαι τον χαρακτηρισμό «λυρικό» γιατί παραπέμπει στην ποίηση, αλλά έχω και βιβλία ―τα «Μικρά Γατικά», ας πούμε― που απέχουν απ’ τη νοσταλγία και δοξάζουν άλλα αρώματα. Καταλαβαίνω όμως τι λες ― ένας φίλος λέει πως αυτό είναι το αργυρίστικο ύφος.
Εικονογραφημένα βιβλία ή μεγάλης φόρμας εφηβικά. Ποια αγαπάς τελικά περισσότερο;
Ο ευσύνοπτος λόγος των εικονογραφημένων ιστοριών είναι παιδί της ποίησης, είναι ανάσα ομορφιάς λεκτικής και εικαστικής. Τα εφηβικά βιβλία πάλι είναι η κραυγή των νέων παιδιών για όσα τα απασχολούν, τα προβληματίζουν, για όσα θέλουν να καταλάβουν και ενδεχομένως να αλλάξουν στη ζωή τους και τον κόσμο. Μου αρέσουν όλα τα είδη, ανάλογα με τη συγγραφική φάση και την ψυχική μου συνθήκη.
Μπορεί τελικά ένα βιβλίο να «μεταμορφώσει» το πώς βλέπουμε τον κόσμο;
Πιστεύω στον ιαματικό ρόλο των βιβλίων, στην απόλαυση που μας προσφέρουν, στη δύναμη που μας δίνουν ώστε να κάνουμε αλλαγές. Μικρές αλλαγές που μας βοηθούν να προχωρήσουμε και στις μεγάλες.
Ίρις Σαμαρτζή
Ένα βιβλίο συγκινητικό. Πώς ένιωσες όταν έφτασε για πρώτη φορά στα χέρια σου;
Ένιωσα οικεία. Σαν στο σπίτι μου κάπως. Είχε προηγηθεί το «Καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας, άνοιξη, καλοκαίρι…» που είχαμε κάνει με την Αργυρώ το ’16 νομίζω, οπότε ένιωσα ένα είδος ασφάλειας, μια επιστροφή στις ρίζες ή μια επιστροφή στο θλιμμένο σπίτι εκείνου του βιβλίου, που στο τέλος ξαναγεννιέται.
Ίριδα και Αργυρώ ένα δίδυμο καλλιτεχνικό που μας έχει ήδη δώσει άλλα 2 υπέροχα βιβλία. Μίλησέ μας λίγο για αυτή την σχέση; Πως ξεκίνησε, πως προχωράει;
Η Αργυρώ τα θυμάται πάντα καλύτερα από μένα αυτά. Έχει φοβερό μνημονικό σε τέτοια θέματα. Είμαι σίγουρη ότι αν τη ρωτήσεις θα θυμάται και τι φορούσα όταν πρωτογνωριστήκαμε : ) Θυμάμαι φυσικά ότι γνωριστήκαμε στο γραφείο της Έλενας Πατάκη με αφορμή το «Καλοκαίρι, φθινόπωρο…», αλλά πώς μετά αυτή η συνεργασία έγινε εβδομαδιαίο τηλεφώνημα, μοίρασμα συναισθημάτων, ιδεών, ανταλλαγή βιβλιοφιλικών και ζωοφιλικών νέων… πώς δηλαδή έγινε φιλία, ούτε που το κατάλαβα. Αλλά είμαι ευγνώμων για αυτό.
Κάθε φορά που πιάνουμε στα χέρια μας ένα δικό σου, εικαστικά, βιβλίο το αναγνωρίζουμε. Έχεις πλέον μια προσωπική υπογραφή. Είναι κάτι που επιδιώκεις ή θα ήθελες να αναπτύξεις και νέες τεχνικές;
Αυτές τις μέρες λόγω κάποιον εκκαθαρίσεων πέφτω πάνω σε παλιές μου εικονογραφήσεις. Είναι τεράστιος ο όγκος δουλειάς που συναντάω. Κι η αλήθεια είναι ότι έχω δοκιμάσει σχεδόν τα πάντα: Μελάνια, τέμπερες, ακρυλικά, τυπώματα, μολύβια, ξυλομπογιές, μπόλικο κολάζ, μπόλικα cut out, τρισδιάστατες κατασκευές φωτογραφημένες και επεξεργασμένες στον υπολογιστή. Γενικά με βαριέμαι απίστευτα εύκολα και θέλω να παίζω και να δοκιμάζω καινούργια πράγματα.
Όσο κι αν ακούγεται περίεργο, ενώ από το 2004 έχω εικονογραφήσει τόσα πολλά βιβλία, νιώθω σαν να ξεκίνησα να δουλεύω πριν 5-6 χρόνια. Σκέφτομαι πως τα προηγούμενα χρόνια, όλα αυτά τα υλικά και οι πειραματισμοί, ήταν για να μάθω, για να γνωρίσω εμένα. Ίσως πλέον τα έχω βρει κάπως με τον εαυτό μου, είμαι πιο κατασταλαγμένη, ήρεμη και εστιασμένη στις λίγες δουλειές που κάνω.
Δεν ξέρω αν έχω καταφέρει να γίνω αναγνωρίσιμη. Μακάρι να είμαι, χωρίς όμως να γίνομαι κουραστική.
Όταν εικονογραφείς έχεις τον μικρό αναγνώστη στο μυαλό σου και τη στιγμή που θα πάρει στα μικρά του/της χέρια τις εικόνες σου;
Εννοείται. Με το που θα φύγει από τα χέρια μου, το βιβλίο παύει να είναι δικό μου. Είναι το βιβλίο της Μαρίας, του Δημητράκη, του Στηβ, του Αχμέτ, της Σανάγιας κλπ. και οφείλω να φτιάξω έναν κόσμο που να χωράει όλα αυτά τα παιδιά.
Υπάρχει κακή και καλή εικονογράφηση; Ποια η γραμμή που τις ξεχωρίζει;
Υπάρχει, ναι. Δέχομαι ότι είναι υποκειμενικό θέμα αλλά οφείλουμε να έχουμε κάποιες σταθερές, ένα όριο, μέσα στο χαοτικό τοπίο που ζούμε, γιατί αλλιώς θα χαθούμε.
Πάλι μέσα στο πλαίσιο των εκκαθαρίσεων που προανέφερα, έπεσα πάνω στα βιβλία της γλώσσας που είχαμε στο δημοτικό τα οποία και έχω κρατήσει. Τα συγκεκριμένα βιβλία με τις εικονογραφήσεις του Χουλιαρά, της Ζαραμπούκα, της Δρόσου, του Φασιανού και άλλων σημαντικών εικαστικών, αποτελούν για μένα το όριο αισθητικής, τη γραμμή, το σημείο δηλαδή που λες ότι κάτω από αυτό δεν πρόκειται να πέσω. Δυστυχώς η κακογουστιά στις μέρες μας ζει και βασιλεύει, σε όλα τα επίπεδα. Και μόνο την τηλεόραση να πάρεις, όπου το κάθε ασήμαντο γίνεται σημαντικό, αρκεί. Επόμενο λοιπόν είναι, αυτή η κρίση να επηρεάζει και την παιδική εικονογράφηση.
Μπορεί τελικά ένα βιβλίο να «μεταμορφώσει» το πώς βλέπουμε τον κόσμο;
Αν εννοείς να ωραιοποιήσει, σαφώς μπορεί. Όπως κάθε μορφή τέχνης. Αν εννοείς να αλλάξει τον κόσμο, δύσκολο. Μεγάλη ευθύνη. Και άνιση μάχη. Είναι τόσο σκληρή η πραγματικότητα, που πόσα να καταφέρει ένα βιβλίο; Μικρά βήματα, αυτό πρεσβεύω εγώ κι αυτό προσπαθώ. Μικρές λεπτομέρειες σε μια εικόνα που μπορεί εμμέσως να δώσουν ένα μήνυμα, να προβάλλουν τον σεβασμό στον άλλον. Σίγουρα δεν θα πει κάτι αυτή η λεπτομέρεια στην εικόνα και στα τριάντα παιδιά που θα τη δουν, αν τη δουν. Τα δυο, τρία όμως θα τη δουν. Κι αυτό είναι ένα μικρό βήμα προς το καλύτερο.
Το νέο βιβλίο της Αργυρώς Πιπίνη «Είπε ο κήπος…» σε εικονογράφηση της Ίριδας Σαμαρτζή κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.
