Την Κυριακή έριξε αυλαία η 18η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης (ΔΕΒΘ), η ενήλικη πλέον, αγαπημένη έκθεση που ξαναγύρισε στον τόπο της μετά από την περσινή επιτυχημένη διαδικτυακή διοργάνωση.
Φέτος, το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού (ΕΙΠ) πήρε την απόφαση να την πραγματοποιήσει πάση θυσία δια ζώσης, διατηρώντας ορισμένες εκδηλώσεις και σε διαδικτυακή μορφή. Αυτό είχε τα υπέρ και τα κατά του. Ουσιαστικά και συμβολικά τόνισε τον ρόλο της ανθρώπινης και διαπροσωπικής επαφής και διαλόγου στον χώρο του βιβλίου, υπενθύμισε την παρουσία της έκθεσης στην πόλη της, συγκέντρωσε ανθρώπους του βιβλίου απ’ όλο τον κόσμο. Αυτό σηματοδοτήθηκε και από πολύ σημαντικές παρουσίες στη φετινή έκθεση, όπως της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου, της Προέδρου της Διεθνούς Ομοσπονδίας Εκδοτών Bodour Al Qasimi, της Γερμανίδας Υφυπουργού Εξωτερικών για θέματα πολιτισμού Michelle Müntefering, του Προέδρου και Δ.Σ. της Διεθνούς Έκθεσης Φρανκφούρτη, Juergen Boos.
Από την άλλη αρκετοί εκδοτικοί οίκοι, ειδικά οι μεγάλοι που θα είχαν και πολυπληθέστερες αποστολές, αλλά και συγγραφείς και άλλοι καλεσμένοι ομιλητές αρνήθηκαν να συμμετέχουν, ενώ αρκετοί ήταν και οι καλεσμένοι που ακύρωσαν τελευταία στιγμή υπό τον φόβο της πανδημίας.
Οι συνθήκες αυτές δημιούργησαν προβλήματα με αντίστοιχες ακυρώσεις εκδηλώσεων, αλλαγές προγράμματος και με αρκετές οργανωτικές και επικοινωνιακές αδυναμίες. Ο δε κόσμος της Θεσσαλονίκης και όχι μόνο, που άλλοτε γέμιζε τις αίθουσες, τώρα ήταν πολύ πιο συγκρατημένος λόγω των συνθηκών και οι επισκέπτες αισθητά λιγότεροι από τις προηγούμενες διοργανώσεις που γίνονταν κάθε Μάιο.
Λιγότερα βέβαια, λόγω μέτρων, και τα παιδιά που άλλοτε κατέκλυζαν τις παιδικές και εφηβικές γωνιές. Παρόλα αυτά, και πολλές και ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν και οι εκδότες που συμμετείχαν είχαν προσεγμένη παρουσία και βιβλιοπροτάσεις που ξεχώριζαν, αλλά και ο κόσμος που επισκέφθηκε την έκθεση ήταν διψασμένος κι έδειχνε να εκτιμά και να απολαμβάνει τη φυσική παρουσία.
Και δεν είναι καθόλου λίγα αυτά που έγιναν φέτος: Στην έκθεση δήλωσαν συμμετοχή 240 εκδότες, 450 ομιλητές και 235 εκθέτες, σχεδιάστηκαν 25 διαδικτυακές εκδηλώσεις και υπήρξε συνεργασία με το ΚΘΒΕ, την Εθνική Βιβλιοθήκη, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης και τα MOMus.
Όπως δήλωσε στο ελculture ο πρόεδρος του ΕΙΠ Νίκος Κούκης:
«Μετά από ενάμιση χρόνο απουσίας, το κρίσιμο ήταν να γίνει η έκθεση ξανά στην πόλη, γιατί το σημαντικό αυτό γεγονός δεν έπρεπε να ξεχαστεί και να παρακμάσει. Θέλαμε να δώσουμε ζωή σ’ αυτό το γεγονός και να θυμίσουμε και στους Θεσσαλονικείς ότι η διεθνής έκθεση της πατρίδας μας γίνεται εδώ.
Επίσης θέλαμε να έχουμε σύμμαχο τον εκδοτικό κόσμο, ο οποίος σίγουρα θέλει να κάνει γνωστή τη νέα και παλιότερη παραγωγή του στο βιβλιόφιλο κοινό. Θέλω να πιστεύω ότι καταφέραμε αυτό το δύσκολο έργο παρά τις απουσίες κάποιων εκδοτών, το οποίο θα συζητήσουμε, όπως θα συζητήσουμε και κάποια άλλα πράγματα που θέλουμε να βελτιώσουμε, καθώς είναι η πρώτη μεγάλη έκθεση της διοίκησής μας – πέρυσι έγινε διαδικτυακά. Φέτος την ανανεώσαμε αισθητικά, δώσαμε χρώμα, είναι πιο χαρούμενη και ζωντανή η έκθεση, αλλά έχουμε πολλά ακόμα να κάνουμε προς τη βελτίωση της έκθεσης, ώστε να έχει πιο σύγχρονο χαρακτήρα, να ανανεώνεται προς το καλύτερο και να ενσωματώνει τις νέες διεθνείς τάσεις.
Σίγουρα θα ενισχύσουμε το πολιτιστικό πρόγραμμα και τη συνεργασία με φορείς της Θεσσαλονίκης και σίγουρα θα επιδιώξουμε την καλή συνεργασία που έχουμε με τον εκδοτικό κόσμο. Η έκθεση δεν είναι μόνο εμπορικό, αλλά και πολιτιστικό γεγονός. Κρατάμε λοιπόν το ότι ήρθαμε εδώ και είμαστε παρόντες. Νομίζω ότι ο απολογισμός είναι θετικός».
Ως προς το μέλλον ο κ. Κούκης είπε: «Το ΕΙΠ θα μετασχηματιστεί. Είναι διάδοχος του ΕΚΕΒΙ αλλά άλλο αυτό και άλλο να μετασχηματιστείς με έναν πιο εξειδικευμένο νόμο σε φορέα του βιβλίου. Εμείς ήδη ασκούμε αυτή την πολιτική σε κάποιο βαθμό – το ΕΙΠ δεν είναι βέβαια ο εθνικός φορέας της πολιτικής για το βιβλίο, αυτός είναι το Υπουργείο. Το ΕΙΠ υλοποιεί πτυχές της εθνικής πολιτικής, όπως είναι το μεταφραστικό πρόγραμμα Greeklit ή οι διεθνείς εκθέσεις και μπορεί να παίξει ένα ρόλο οργανωτικού βραχίονα ή στρατηγικού εταίρου του υπουργείου».
Όπως δήλωσε στο ελculture η Bodour Al Qasimi, Πρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Εκδοτών (ΙΡΑ):
«Είμαι ενθουσιασμένη που συμμετείχα στη ΔΕΒΘ για πρώτη φορά. Η ενέργεια, αφοσίωση και ανθεκτικότητα του ελληνικού εκδοτικού κόσμου είναι συγκλονιστικές και το πάθος των Ελλήνων για τα βιβλία και τον πολιτισμό είναι μεταδοτικό! Είχα καρποφόρες συναντήσεις με στελέχη του εκδοτικού και πολιτιστικού τομέα και ανυπομονώ να μετατρέψω τις συζητήσεις μας σε συγκεκριμένες δράσεις.
Η ΙΡΑ είναι εδώ για να στηρίξει τους Έλληνες εκδότες και όλα τα μέλη της και πιστεύω ότι υπάρχει περιθώριο για περαιτέρω συνεργασία, την οποία στηρίζω και ενθαρρύνω. Τέλος, θέλω να συγχαρώ τους Έλληνες διοργανωτές για την εξαιρετική δουλειά και τη φιλοξενία τους. Ευελπιστώ στο μέλλον να ξαναέρθω εδώ».
Σημαντική και αποφασιστική, όπως φαίνεται, για το μέλλον είναι και η συνεργασία που έχει ξεκινήσει μεταξύ του ΕΙΠ, της ΔΕΒΘ, της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Φρανκφούρτης αλλά και του Ινστιτούτου Γκαίτε. Πέρα από τη φετινή χρονιά, όπου εξ αναβολής τιμώμενη χώρα ήταν η Γερμανία, σχεδιάζονται για το μέλλον συνεργασίες, κοινές δράσεις και προγράμματα και αξιοποίηση τεχνογνωσίας και εργαλείων. Αυτές οι συνεργασίες αφορούν μεταξύ άλλων τον διάλογο, τις ανταλλαγές, τη μετάφραση, τον σχεδιασμό βιβλίου, την οπτική ταυτότητα και ένα νέο βραβείο που θα θεσπιστεί για Έλληνες σχεδιαστές βιβλίων και εκδότες, τη βιομηχανία του βιβλίου, την τεχνογνωσία για ψηφιακή υποδομή, δεξιότητες και τη διαχείριση μεταδεδομένων.
Αναφορές έγιναν από τον Υφυπουργό Σύγχρονου Πολιτισμού, Νικόλα Γιατρομανωλάκη, τόσο στα νέα εργαλεία, όπως το Greeklit για τις μεταφράσεις ελληνικής βιβλιοπαραγωγής στο εξωτερικό, όσο και στο Ταμείο Ανάκαμψης για τον ψηφιακό μετασχηματισμό του κλάδου και την ενίσχυση των εκδοτών, την κινητικότητα των Ελλήνων συγγραφέων και μεταφραστών, την ανάπτυξη των δεξιοτήτων των ανθρώπων του κλάδου, καθώς και για τον επανασχεδιασμό της ΔΕΒΘ και την παρουσία της Ελλάδας σε όλες τις εκθέσεις του εξωτερικού.
Η τελευταία είναι όντως πολύ σημαντική. Το διαπιστώνω μέσα από το παράδειγμα της Γεωργίας, μιας χώρας της οποίας η γλώσσα ομιλείται από 4 μόλις εκατομμύρια κόσμο. Από τη συμμετοχή της στην έκθεση της Φρανκφούρτης ως τιμώμενη χώρα το 2018 και με τη συμμετοχή της σε κάθε διεθνή έκθεση βιβλίου, ειδικά φέτος που είναι και Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου, και βέβαια με προγράμματα στήριξης της μετάφρασης, κατάφερε να πολλαπλασιάσει τις μεταφράσεις της στο εξωτερικό και μάλιστα σε 40 γλώσσες.
Στις μέρες που επισκέφθηκα την έκθεση, είχα την ευκαιρία να συμμετέχω σε πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις. Αρκετές ήταν οι συζητήσεις για την έμφυλη βία, τη γυναίκα, τη σεξουαλικότητα και την εποχή του #ΜeΤoo, όχι μόνο με συγγραφείς αλλά και με ψυχοθεραπευτές, ανθρωπολόγους, εκπροσώπους οργανώσεων και της κοινωνίας των πολιτών, δημοσιογράφους, κ.ά.
Αλλά και θέματα ταυτότητας φύλου συζητήθηκαν, με αφορμή για παράδειγμα βιβλία όπως το υπέροχο, τρυφερό «Ελαττωματικό Αγόρι» (εκδόσεις Εστία) με τον καλεσμένο συγγραφέα του Sam Albatros. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο δημόσιος λόγος και η δημοκρατία, ήταν επίσης ένα ενδιαφέρον στρογγυλό τραπέζι, όπως και η συζήτηση για τη σχέση κοινωνίας και εκκλησίας με τον καθηγητή Θεολογίας Χρυσόστομο Σταμούλη ή για το graphic novel με τον Soloup, τον Θανάση Πέτρου και την Κατερίνα Φράγκου.
Ήταν επίσης συναρπαστικό και πάρα πολύ αισιόδοξο να συστήνονται στο κοινό νέοι Έλληνες συγγραφείς, καθώς και συγγραφείς από γνωστούς και πιο άγνωστους τόπους του κόσμου.
Δεν έλειψαν επίσης αρκετές συζητήσεις και εκδηλώσεις με αφορμή τη συμπλήρωση 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση αλλά και από τη γέννηση του Ντοστογιέφσκι. Διαδικτυακά επίσης παρακολουθήσαμε συζητήσεις, μεταξύ άλλων για το «πώς γράφεται ένα… κακό πεζογράφημα», για την ομαδική λογοτεχνική μετάφραση ή τις ταυτότητες και τη μετάφραση, για τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο, για τους ποιητές του μεσοπολέμου, όπως τους βλέπουν οι νέοι ποιητές.
Αλλά όπως είπα, «παρακολουθήσαμε», δεν συμμετείχαμε όπως στις δια ζώσης εκδηλώσεις. Είναι όντως πολύ διαφορετικές οι δυναμικές που αναπτύσσονται σε μια συζήτηση με τη φυσική παρουσία του κοινού, τη διάδραση, τις ερωτήσεις, τις διαφωνίες, την έκφραση των συναισθημάτων και των απόψεων.
Ας ευχηθούμε λοιπόν η επόμενη διοργάνωση να είναι σε πλήρη ανάπτυξη και να μας βρει όλους και όλες κοντά και από κοντά. Και μέχρι τότε ας ελπίσουμε ότι θα επενδυθεί το κεφάλαιο, ο χρόνος, οι συνεργασίες και τα εργαλεία από την πλευρά της Πολιτείας για ένα καλύτερο μέλλον του βιβλίου, που μας βοηθά τόσο πολύ τον καιρό της πανδημίας και οφείλουμε να το βοηθήσουμε κι εμείς.
