Ένας ολόκληρος αιώνας έχει περάσει από τον δραματικό και θηριώδη σε πολλές πόλεις εκτοπισμό του ελληνικού πληθυσμού από τις πόλεις των παράλιων της Μικράς Ασίας. Μέρες και μήνες φλεγόμενης κόλασης που πολλοί θέλησαν να ξεχάσουν για πάντα κρύβοντας στο μέρος της λήθης όλα όσα αγάπησαν, όλα εκείνα που τους είχαν μέχρι τότε διαμορφώσει τις ζωές τους, τα σπίτια τους, τα οικογενειακά τους κειμήλια, τους συναισθηματικούς μικρούς ή μεγάλους πολύτιμους για εκείνους προσωπικούς θησαυρούς.
Περίπου ένα εκατομμύριο Έλληνες ξεριζώθηκαν από τα σπίτια τους και αναζήτησαν νέα πατρίδα για να ξαναρχίσουν τη ζωή τους ως εκτοπισμένοι, πρόσφυγες, εξουθενωμένοι, καταρρακωμένοι, τις περισσότερες φορές κλείνοντας για πάντα πίσω τους την πόρτα της μνήμης.
Πολλά τα βιβλία που κυκλοφόρησαν με κεντρικό τους πυρήνα αυτή την ολέθρια καταστροφή, εμείς ξεχωρίσαμε και σας προτείνουμε τα εξής:
1922 Πώς φτάσαμε στην Καταστροφή – Εκδόσεις Καπόν
O ιστορικός Κώστας Μ. Σταματόπουλος σε αυτό το ευσύνοπτο βιβλίο 127 σελίδων διερευνά την τραγική περίοδο της Μικρασιατικής Καταστροφής, εξετάζοντας τις κομβικές στιγμές που καθόρισαν αυτό το εθνικό δράμα, απαλλαγμένος από ψυχοσυναισθηματική φόρτιση, με αντικειμενικότητα.
Ως γνήσιος ιστορικός μελετητής, αξιοποιεί την εγχώρια και τη διεθνή ιστοριογραφία, και επιχειρεί να δώσει περιεκτικές απαντήσεις σε βασικά ζητήματα του Μικρασιατικού, με εύστοχα σχόλια, και διεισδυτική σκέψη.
Κατά πόσο οι αντικειμενικές συνθήκες δικαιολογούσαν την εμπλοκή της Ελλάδος στη Μικρά Ασία; Τα δημογραφικά δεδομένα στη Μικρά Ασία ήταν εναντίον των Ελλήνων, αφού οι ελληνικοί πληθυσμοί στην περιοχή μετά βίας ξεπερνούσαν το 20% (με εξαίρεση το σαντζάκι της Σμύρνης που έφτανε το 35%). Στη Μικρά Ασία δεν υπάρχει φυσικό σύνορο που να προστατεύει τους πληθυσμούς των παραλίων και δεν είναι τυχαίο πως ιστορικά όποιος γινόταν κύριος του εσωτερικού της Μικράς Ασίας, κατακτούσε εύκολα και τα παράλια.
Ποιες ήταν οι συνέπειες για την Ελλάδα από τη διαπάλη των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων στη Μικρά Ασία; Ποιες οι ευθύνες του Ελευθερίου Βενιζέλου στις καίριες επιλογές και ποια είναι η άλλη όψη των διπλωματικών του επιτυχιών;
Υπήρξε όντως μεταβολή πορείας ως προς το Μικρασιατικό Ζήτημα στην ελληνική κυβερνητική πολιτική, όπως και στην στάση των Δυνάμεων έναντι της Ελλάδος, μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920; Ποιος ήταν ο ρόλος του βασιλέως Κωνσταντίνου και ποια η έκταση της ευθύνης των κυβερνήσεων της αντιβενιζελικής παράταξης στην έκβαση της τραγωδίας; Ο Κωνσταντίνος ήδη από το 1915 ήταν ενάντιος σε μια πολεμική σύρραξη στη Μικρά Ασία, καθώς πίστευε πως ένα τέτοιο εγχείρημα ήταν πάνω από τις οικονομικές και στρατιωτικές δυνατότητες της Ελλάδος, θα άφηνε τους ελληνικούς πληθυσμούς στο έλεος των Τούρκων, αλλά δυστυχώς ποτέ δεν τοποθετήθηκε δημόσια για να εκφράσει αυτή τη γνώμη του, μήτε και έδρασε ανάλογα για να εμποδίσει τις εξελίξεις.
Συγκλονιστικό το φωτογραφικό αρχειακό υλικό που έχει συγκεντρωθεί και μια άρτια επιμέλεια από τις εκδόσεις Καπόν. Στο εξώφυλλο δύο Έλληνες στρατιώτες ξαπλωμένοι με φόντο τους τον ηφαιστειακό βράχο του Αφιόν Καραχισάρ, ενώ ακολουθεί μία δεύτερη φωτογραφία με Έλληνες στρατιώτες να παίζουν χιονοπόλεμο με τουρκόπουλα. Οι φωτογραφίες τοποθετούνται χρονικά μεταξύ 1921-1922, οπότε η περιοχή βρισκόταν υπό τον έλεγχο του ελληνικού στρατού.
Συγγραφέας: Κώστας Μ. Σταματόπουλος
–
Χαμένος Παράδεισος – Εκδόσεις Μίνωας
Ήταν 9 Σεπτεμβρίου 1922, και χιλιάδες κάτοικοι της Σμύρνης παρακολουθούσαν την είσοδο του τουρκικού ιππικού στην πόλη. Η θριαμβευτική είσοδό τους ήταν η κατάληξη ενός σκληρού τριετούς πολέμου με την Ελλάδα, ενός πολέμου που διεξήχθη σε τουρκικό έδαφος με τις βρετανικές και τις λοιπές δυτικές δυνάμεις να στέκονται σύμμαχοι στο πλευρό των Ελλήνων.
Αν και υπήρχε διάχυτος ο φόβος ότι θα ακολουθούσαν πλέον αντίποινα, η πλειοψηφία ήταν πεπεισμένη ότι η πόλη τους ίσως και να γλίτωνε κυρίως λόγω της παρουσίας είκοσι τουλάχιστον πολεμικών πλοίων στο λιμάνι, μεταξύ των οποίων έντεκα βρετανικά, πέντε γαλλικά, κάποια ιταλικά και φυσικά αμερικάνικα, ανάμεσά τους και το άρτι αφιχθέν Λίτσφιλντ, η μεγάλη ελπίδα πως ίσως να απέτρεπαν τυχόν αγριότητες του τουρκικού στρατού.
Ο χριστιανικός πληθυσμός της Σμύρνης περιλάμβανε Έλληνες, Αρμένιους, Λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικανούς. Η Σμύρνη ήταν το πιο κοσμοπολίτικο μέρος τους κόσμου. Διέθετε το κλίμα της Νότιας Καλιφόρνιας, την αρχιτεκτονική της Κυανής Ακτής και ομορφιές που δεν υπήρχαν σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου.
Όσα ακολούθησαν ωστόσο τις επόμενες δύο εβδομάδες είναι αναμφίβολα μία από τις πιο δραματικές και τραγικές ιστορίες της ανθρωπότητας στον εικοστό αιώνα. Σχεδόν δύο εκατομμύρια άνθρωποι έπεσαν θύματα μιας τρομακτικής, σε βιαιότητα και έκταση, καταστροφής. Ολόκληρη η πόλη οδηγήθηκε στον όλεθρο. «Η Σμύρνη σβήστηκε από τον χάρτη», θα αναφέρουν με κεφαλαία γράμματα οι New York Times.
O Χαμένος Παράδεισος είναι μια δυνατή ιστορία καταστροφής, ηρωισμού και επιβίωσης, ειπωμένη με τον ξεχωριστό λόγο που κατέστησε τον Τζάιλς Μίλτον επιτυχημένο δημοσιογράφο και συγγραφέα. Η ιστορία ξετυλίγεται μέσα από τις μαρτυρίες επιζώντων αλλά και των συγγενικών τους προσώπων, από ημερολόγια και χειρόγραφες σημειώσεις που βρέθηκαν σε αρχεία οικογενειών που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τον τόπο τους και τα προσωπικά τους υπάρχοντα.
Πολλοί μιλάνε για πρώτη φορά δημόσια, και μοιράζονται αναμνήσεις ή μαρτυρίες συγγενών τους που βρέθηκαν στη δίνη μίας από τις μεγαλύτερες καταστροφές της σύγχρονης ιστορίας.
Το βιβλίο αυτό ανοίγει ένα παράθυρο στον «Χαμένο παράδεισο» της Σμύρνης και για όσα τρομερά ακολούθησαν το 1922 που μόνο ψιθυριστά θα μιλούσαν αργότερα στις επόμενες γενιές οι επιζήσαντες. Γιατί η νεότερη γενιά δεν ήθελε να ακούσει τις ιστορίες τους.
Συγγραφέας: Τζάιλς Μίλτον
–
Μικρασιατική Καταστροφή: 50 ερωτήματα και απαντήσεις – Εκδόσεις Πατάκη
Το βιβλίο «Μικρασιατική Καταστροφή: 50 ερωτήματα και απαντήσεις» των Άγγελου Συρίγου και Ευάνθη Χατζηβασιλείου επιχειρεί να παρουσιάσει με αντικειμενικό και νηφάλιο τρόπο τα αίτια, την εξέλιξη και τις επιπτώσεις της Μικρασιατικής Καταστροφής, δίνοντας απαντήσεις σε ερωτήματα που απασχολούν τον δημόσιο διάλογο που όπως ήταν αναμενόμενο, κορυφώνεται καθώς συμπληρώνονται τα 100 χρόνια από τον εθνικό ξεριζωμό.
Μέσα από 50 ερωτήσεις και απαντήσεις εξετάζονται ευσύνοπτα αλλά και κριτικά, οι βασικοί παράμετροι που στάθηκαν καθοριστικοί στην εξέλιξη αλλά και την κατανόηση της μεγάλης αυτής ιστορικής στιγμής, της τεράστιας αυτής συλλογικής μνήμης που οδήγησαν στη μεγαλύτερη καταστροφή που υπέστη ο ελληνισμός στη μακραίωνη ιστορία του: η εθνική και διεθνής σύγκρουση, το ξέσπασµα του Εθνικού Διχασµού, οι στόχοι και τα µεγάλα διλήµµατα των πρωταγωνιστών, τα ελλείµµατα και τα λάθη µας, µύθοι, παρανοήσεις και υπεραπλουστεύσεις, η στάση των µεγάλων δυνάµεων, που επιδίωξαν (φυσικά) την ικανοποίηση των δικών τους και όχι των δικών µας εθνικών συµφερόντων, οι αξιώσεις της τουρκικής πλευράς και οι µέθοδοι που επέλεξε για να τις πετύχει από το 1914 έως το 1922 και φυσικά, οι επιπτώσεις της Μικρασιατικής Καταστροφής.
Ένα βιβλίο – αποτέλεσμα σαράντα ετών έρευνας, συγγραφής και διδασκαλίας για τον Εθνικό Διχασμό με βασική του πρόθεση την κατανόηση, ανάλυση και ερμηνεία σημαντικών και καθοριστικών παραμέτρων και επιδίωξή του είναι η κατανόηση, η εξήγηση και η ερμηνεία.
Συγγραφέας: Άγγελος Συρίγος, Ευάνθη Χατζηβασιλείου
–
Άϊβαλί (επετειακή έκδοση) – Εκδόσεις Κέδρος
Μια σύγχρονη ιστορία για έναν Έλληνα που παίρνει το πλοίο από τη Μυτιλήνη για το Άϊβαλί με πλούσιες διηγήσεις από το παρελθόν, μνήμες, αναμνήσεις νοσταλγικές και άλλες σπαρακτικές, που συνθέτουν ένα μοναδικό μωσαϊκό αφήγησης που εύκολα δεν προσπερνάς.
Δύο αδελφές στεριές που τόσα ανάμεσά τους να τους χωρίζουν και άλλα τόσα να γίνονται ένα κοινό πεπρωμένο. Εκεί στα υδάτινα σύνορα, ανάμεσα στη Λέσβο και το Άϊβαλί θα συναντηθούν με μαεστρία από το πενάκι του Soloup τέσσερις διαφορετικές ιστορίες. Τέσσερις Αιβαλιώτες διηγούνται, τρεις Έλληνες και ένας Τούρκος: Φώτης Κόντογλου, Ηλίας Βενέζης, Αγάπη-Βενέζη-Μολυβιάτη και Αχμέτ Γιορουλμάζ. Άνθρωποι που έζησαν την κόλαση και τον παράδεισο μαζί στο πανέμορφο Μοσχονήσι και στις Κυδωνιές, στην Cunda και στο Ayvalik.
«Τέτοια ευφροσύνη αισθάνεται ο άνθρωπος που μπαίνει σε τούτο το μέρος, ώστε αν πει πως ο Παράδεισος δε θα’ ναι ομορφότερος, δε λέγει κανένα ψέμα». Φώτης Κόντογλου
Δείτε προτάσεις Παιδικών βιβλίων για τη Μικρασιατική Καταστροφή
Με ζωντάνια, ευαισθησία, και μια βαθιά προσωπική βουτιά στο υποσυνείδητο ο Soloup παραδίδει ένα επικό graphic novel, μια σπουδαία, πολυεπίπεδη ιστορία που όσο και αν φαντάζει περίπλοκη, οι απλές εικόνες του ταλαντούχου Soloup καταφέρνουν να την ξεδιπλώσουν και να μας την παραδώσουν προς απόλαυση.
Οι φιγούρες του Soloup συναντούν τις μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν εκείνες τις άλλοτε ξέγνοιαστες και άλλοτε σπαρακτικές ημέρες μέσα από ένα ταξίδι που ξεκίνησε το 2011, μια πρώτη έκδοση με περισσότερα από 5.000 αντίτυπα, μια μεγάλη έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη το 2015, μεταφράσεις στην τουρκική γλώσσα, ταξίδια στην Αμερική και σε ολόκληρο τον κόσμο για να συναντήσουν και να μιλήσουν με τους απογόνους των τότε ξεριζωμένων, με όσους άκουσαν την ιστορία άλλοτε σαν παραμύθι λίγο πριν τον ύπνο και άλλοτε στα ψιθυριστά σαν εφιάλτης, διάβασαν και μελέτησαν εκείνη τη σκοτεινή περίοδο και σήμερα, επανεκδίδεται σε μια επετειακή, επαυξημένη έκδοση.
Ο Soloup με αυτό το βιβλίο αφηγείται όχι μία αλλά πολλές ιστορίες, ξεδιπλώνοντας το αόρατο νήμα που δένει τις ζωές των ανθρώπων. Ένα βιβλίο που δεν αφήνει κανέναν ασυγκίνητο.
