Είναι Μάρτιος και στην Ευρώπη απλώνεται το πέπλο του φόβου, ο θάνατος και η σκιά της πανδημίας του κορονοϊού. Στην Κολωνία επικρατεί ησυχία και σιωπή. Η Γερμανία είναι σε αυστηρή καραντίνα και κανένας δεν περπατά στον δρόμο, κανένα αυτοκίνητο δεν ακούγεται να περνά τον δρόμο. Όμως κάθε απόγευμα ακριβώς στις 6 κάποια παράθυρα στην πλατεία Πάουλι ανοίγουν. Εμφανίζεται ένα κόρνο, ένα φλάουτο και ένα κλαρινέτο, ένα βιολί και ένα κοντραμπάσο. Μια μικρή ορχήστρα παίζει τη διάσημη μελωδία από την Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν. Και οι κάτοικοι βγαίνουν στα παράθυρα για να «τραγουδήσουν Μπετόβεν», ακολουθώντας το παράδειγμα των Ιταλών που έβγαιναν κάθε μέρα να τραγουδήσουν το Μπέλα Τσάο και τις αγαπημένες τους άριες.
Το ίδιο συνέβαινε και σε άλλες πόλεις, με τραγουδιστές και τραγουδίστριες της όπερας να μετατρέπουν τα μπαλκόνια τους σε σκηνή, και μουσικούς από δημοτικές ορχήστρες, οι οποίοι έπαιζαν σε πλατείες. Στον καιρό της πανδημίας, η μουσική ήταν το καλύτερο αντίδοτο στη θλίψη και τη μελαγχολία. Εκατοντάδες ορχήστρες σε όλο τον κόσμο, με τους μουσικούς τους σε διαφορετικά μέρη, στα σπίτια τους, συντονίστηκαν για να παίξουν την Ωδή στη Χαρά, ένα έργο με μεγάλη συμβολική σημασία, έναν ύμνο στην αδελφοσύνη και την αλληλεγγύη που γράφτηκε από τον Γερμανό ποιητή Σίλερ και μελοποιήθηκε αργότερα από τον Μπετόβεν που σήμερα αποδεικνύεται πιο σημαντικός από ποτέ. Η 9η συμφωνία του Μπετόβεν περιλαμβάνεται στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, και στην ορχηστρική της μορφή έγινε ο ύμνος της Ενωμένης Ευρώπης.
Μια επέτειος που γιορτάζεται με αλλιώτικο τρόπο
Τόσο η Γερμανία όσο και ο κόσμος ολόκληρος ετοιμαζόταν από καιρό να γιορτάσει τα 250 χρόνια από τη γέννηση ενός από τους μεγαλύτερους συνθέτες όλων των εποχών. Οι εορτασμοί πρόλαβαν πριν το lockdown και ξεκίνησαν από τις 17 Δεκεμβρίου, στη γενέτειρά του, τη Βόννη, στις όχθες του Ρήνου εκεί που το 1770 γεννήθηκε ο μεγάλος Γερμανός μουσουργός.
Οι εορτασμοί διακόπηκαν απότομα και πολλές από τις εκδηλώσεις που είχαν ανακοινωθεί δε θα πραγματοποιηθούν, αλλά ο κόσμος, όλους αυτούς του μήνες τίμησε τον μεγάλο συνθέτη και ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος που υπάρχει από το να αποδοθεί τιμή στη μουσική του σε μία από τις πιο κρίσιμες στιγμές της ιστορίας του 21ου αιώνα;
Ωστόσο, ένα από τα πρότζεκτ αφιερωμένα στη μνήμη του προχώρησε και δεν είναι άλλο από τη Συμφωνία αρ. 6 με την επωνυμία “Ποιμενική”, με την οποία ο κορυφαίος μουσουργός εκφράζει τον θαυμασμό και την αγάπη του για τη φύση, που ήταν αφορμή της δημιουργίας του Beethoven Pastoral Project που εκπόνησαν από κοινού η Οργανωτική Επιτροπή του έτους Μπετόβεν, η Γραμματεία του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή και το περιβαλλοντικό δίκτυο Earth Day με στόχο την ευαισθητοποίηση για τη σημασία που έχει η προστασία του περιβάλλοντος. Καλούσαν όλους τους ενδιαφερόμενους να ανεβάσουν μέχρι τα μέσα Απριλίου στην ιστοσελίδα pastoralproject.org, αφού πρώτα εγγραφούν, ένα “έργο τέχνης” με πηγή έμπνευσης, την “Ποιμενική” του Μπετόβεν.
Πόσα γνωρίζουμε για τη ζωή του Μπετόβεν;
«Πιστεύω στο Θεό και τον Μπετόβεν», έλεγε ο Ρίχαρντ Βάγκνερ για τον κορυφαίο Γερμανό μουσουργό. Ο Μπετόβεν λατρεύτηκε από τον κόσμο και δεν είναι τυχαίο ότι στην κηδεία του, τον Μάρτιο του 1827, σε ηλικία μόλις 56 ετών, συμμετείχαν σε αυτήν περισσότεροι από 20.000 άνθρωποι μέσα σε πολικό ψύχος. Η δύσκολη προσωπική του ζωή, το όνειρο του πατέρα του να κάνει τον μικρό Λούντβιχ ένα «παιδί θαύμα», ένα νέο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ, οι θρίαμβοι και οι ήττες, ο εθισμός του στο ποτό, οι ανεκπλήρωτους έρωτες αλλά και τα προβλήματα ακοής που άρχισε να αντιμετωπίζει λίγο πριν φθάσει τα 30, οι απότομοι τρόποι του και η πλήρης αδιαφορία για τους κοινωνικά αποδεκτούς κανόνες αλλά και την εξωτερική του εμφάνιση ανήκουν στη σφαίρα του μύθου.
Η σημαντική επέτειος επανέφερε στην επικαιρότητα γνωστά και άγνωστα περιστατικά της ζωής του για τα οποία γράφτηκαν και εξακολουθούν να γράφονται δεκάδες βιβλία, βιογραφίες, αναλύσεις έργων και αποτιμήσεις της συμβολής του Μπετόβεν στην παγκόσμια μουσική.
Μια μουσική για όλα τα καθεστώτα και τα σημαντικά γεγονότα του κόσμου
Ιδιοφυΐα στη σύνθεση και μοναδικός δεξιοτέχνης στο πιάνο, ο Μπετόβεν είναι ο συνθέτης του οποίου το έργο χρησιμοποιήθηκε ως μουσική υπόκρουση για όλα τα καθεστώτα, εξυπηρετώντας ακόμα και ιδεολογίες που συγκρούονταν. Παρά το γεγονός ότι ο Χίτλερ ήταν θαυμαστής του Βάγκνερ, οι ναζί θεωρούσαν το έργο του Μπετόβεν «πραγματική γερμανική μουσική». Όταν το 1945 η όπερα “Φιντέλιο” του Μπετόβεν ηχούσε στη Βιέννη ως μήνυμα απελευθέρωσης, δεν ήταν λίγοι αυτοί που θυμήθηκαν πως λίγα χρόνια πριν οι εθνικοσοσιαλιστές γιόρτασαν την κατάληψη της Αυστρίας με την ίδια ακριβώς όπερα. Το έργο του συνθέτη που υποστήριζε τις αξίες της Γαλλικής Επανάστασης, την ελευθερία, την ισότητα και την αδελφότητα, έγινε εργαλείο προπαγάνδας, ακόμα και οι σονάτες του που εμψύχωναν τους στρατιώτες στο μέτωπο.
Η Εβραία Φάνια Φενελόν επιβίωσε του Άουσβιτς παίζοντας στην ορχήστρα κοριτσιών του στρατοπέδου Μπετόβεν, οι τέσσερις εναρκτήριες νότες από την 5η Συμφωνία του Μπετόβεν έγιναν κατά τον πόλεμο το μουσικό σήμα των εκπομπών του BBC για το εξωτερικό και μαζί σύμβολο αντίστασης κατά των Γερμανών, ενώ στην Ανατολική Γερμανία οι πολιτικοί είδαν τον μουσουργό ως πρωτοπόρο του σοσιαλισμού. Στη Χιλή του δικτάτορα Πινοσέτ οι γυναίκες διαδήλωναν τραγουδώντας την Ωδή στη Χαρά για την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων, οι Κινέζοι φοιτητές τραγουδούσαν το ίδιο κομμάτι στις διαδηλώσεις στην Πλατεία της Ουράνιας Γαλήνης το 1989, ενώ ο Λέοναρντ Μπερνστάιν διηύθυνε την 9η Συμφωνία με αφορμή την πτώση του Τείχους στο Βερολίνο.
Η Ελλάδα γιορτάζει τον Μπετόβεν
Η επέτειος για τα 250 χρόνια από τη γέννηση του Μπετόβεν, έχει τη δική της ξεχωριστή θέση στο Φεστιβάλ Αθηνών. Στις 18 Ιουλίου η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ, παρουσιάζει ένα γκαλά αφιερωμένο στην τέχνη του κορυφαίου Γερμανού μουσουργού, τη λαμπερή και αισιόδοξη Πρώτη Συμφωνία, τη μοναδική άρια κοντσέρτου του μεγάλου συνθέτη, με σολίστ τη διεθνούς φήμης σοπράνο Μυρτώ Παπαθανασίου, το θεϊκό Τέταρτο Κοντσέρτο για πιάνο, με σολίστ τη σπουδαία Ελληνίδα πιανίστα Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου, καθώς και τα τρία equali για τρομπόνια, που ο Μπετόβεν συνέθεσε για την Ημέρα των ψυχών. Διευθύνει ο διεθνώς καταξιωμένος και πολυβραβευμένος μαέστρος Γιώργος Πέτρου, στην πρώτη του εμφάνιση ως ο νέος μουσικός διευθυντής της Εθνικής Συμφωνικής Ορχήστρας της ΕΡΤ.
Στις 8 Αυγούστου η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, υπό τη διεύθυνση του διακεκριμένου αρχιμουσικού και καλλιτεχνικού διευθυντή της Στέφανου Τσιαλή, έρχεται να θυμίσει εμφατικά τη μείζονος σημασίας αυτή επέτειο, παρουσιάζοντας δύο αριστουργήματα του μεγάλου Γερμανού Κλασικού.
Η σύντομη αλλά δυναμικότατη Εισαγωγή του αρχαιοελληνικής θεματολογίας μπαλέτου Τα πλάσματα του Προμηθέα (1801) κατέχει περίοπτη θέση στο συναυλιακό ρεπερτόριο, σκιαγραφώντας ανάγλυφα τον μυθικό Τιτάνα ως φορέα γνώσης και φώτισης για το ανθρώπινο είδος. Η Έβδομη Συμφωνία (1812), η «αποθέωση του Χορού», όπως τόσο εύστοχα τη χαρακτήρισε ο Βάγκνερ, επιτυγχάνει να εκφράσει, με τα ιδεώδη μουσικά μέσα και με τρόπο διαχρονικά επίκαιρο και οικουμενικό, τη θριαμβική κατάφαση στη Ζωή. Ανάμεσα στα δύο μπετοβενικά έργα, η ακμαία και εξαιρετικά ταλαντούχα πιανίστα Αλεξία Μουζά ερμηνεύει το εκρηκτικό Πρώτο Κοντσέρτο του Σοστακόβιτς, στο οποίο ο αιχμηρός –συχνά σκωπτικός– μοντερνισμός συμπορεύεται ιδανικά με έναν συναισθηματισμό ειλικρινή και συγκινητικό.
