Στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό δεν είναι γνωστή η μεγάλη Αμερικανίδα συγγραφέας Κάθριν Αν Πόρτερ (1890-1980), αν και στην αγγλόφωνη λογοτεχνία (και ιδιαιτέρως στον ευρύτερο χώρο του διηγήματος) θεωρείται μία από τις σημαντικότερες πένες του εικοστού αιώνα.
Στα ενενήντα χρόνια που έζησε, πέρασε από πολλές εμπειρίες που αναμφίβολα επηρέασαν ριζικά την κοσμοθεωρία και τη γραφή της: αλλεπάλληλους γάμους και διαζύγια, ταξίδια, (έζησε στο Τέξας όπου γεννήθηκε, το Μεξικό, τη Νέα Υόρκη, το Βερολίνο την περίοδο της ανόδου του ναζισμού καθώς και το Παρίσι μεταξύ άλλων), ήρθε σε επαφή με επαναστατικά κινήματα, έκανε διάφορες δουλειές από δημοσιογράφος μέχρι ηθοποιός και είχε πολλά ακόμη βιώματα που δύσκολα μπορούσαν να έχουν γυναίκες εκείνη την περίοδο.
Η αντισυμβατική και ανεξάρτητη στάση της υπήρξε ουσιαστική και εξέφραζε έναν άνθρωπο που πάνω από όλα διψούσε για ζωή, σε όλη της την ποικιλομορφία:
«Όταν ήμουν παιδί όλο το έσκαγα…Μια φορά όταν ήμουν έξι, ήρθε ο πατέρας μου να με βρει και με ρώτησε: “Γιατί είσαι τόσο ανήσυχη; Γιατί δεν μπορείς να μείνεις μαζί μας;” κι εγώ του απάντησα, “Θέλω να πάω να δω τον κόσμο. Θέλω να μάθω τον κόσμο σαν την παλάμη του χεριού μου”».
Γνώρισε την εμπορική επιτυχία πολύ αργά, σε ηλικία 72 ετών με το αλληγορικό μυθιστόρημα Το Πλοίο των Τρελών που εκδόθηκε το 1962 και μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Στάνλεϊ Κρέιμερ, αλλά είναι σαφές ότι το αποκορύφωμα του έργου της συναντάται στα διηγήματά της και ιδιαιτέρως τις συλλογές Flowering Judas (1930), Pale Horse, Pale Rider (1939) και The Leaning Tower and other stories (1944).
Η αναγνώριση από το λογοτεχνικό κατεστημένο των Ηνωμένων Πολιτειών ήρθε το 1965, όταν και η πλήρης έκδοση όλων των διηγημάτων της απέσπασε ταυτόχρονα το βραβείο Πούλιτζερ και το Εθνικό Βραβείο Βιβλίου, ένα αρκετά σπάνιο γεγονός.
Η πρώτη περίοδος της καριέρας της, εκείνη των σημαντικότερων διηγημάτων και σύντομων μυθιστορημάτων της (για να μη χρησιμοποιήσω τον όρο νουβέλα που της ήταν αντιπαθής), συνέπεσε με την ακμή του μοντερνισμού σε Ευρώπη και Αμερική, κάτι που αντανακλάται ξεκάθαρα σε πολλά από τα έργα της. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι η θέση της στην εξέλιξη του μοντερνισμού είναι υποτιμημένη, αν και θεωρώ ότι η συμβολή της είναι σημαντική, ιδιαίτερα στον χώρο του διηγήματος. Βρίσκω αρκετές ομοιότητες για παράδειγμα με την Κάθριν Μάνσφιλντ, η οποία από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού πιστώνεται σημαντική προσφορά στην εξέλιξη του μοντέρνου διηγήματος, κυρίως όσον αφορά στην οξυδερκή εστίαση στην ψυχοσύνθεση των – γυναικείων συνήθως – χαρακτήρων, τη χρήση συμβολισμού, την αμφισημία και την αινιγματικότητα.
Όμως η γραφή της Πόρτερ ήταν πιο άμεσα συνυφασμένη με τεχνικές του μοντερνισμού, τεχνικές που σπάνια συναντάμε σε διηγήματα. Η συνειδησιακή ροή για παράδειγμα, είναι μια τεχνική που συχνά συναντάται σε μυθιστορήματα αλλά σπανιότερα σε διηγήματα, διότι η ανάπτυξη της εσωτερικότητας μέσω συνειρμών συνήθως απαιτεί χώρο, κάτι που στα διηγήματα δεν περισσεύει. Η Πόρτερ όμως με διηγήματα όπως το αριστουργηματικό The Jilting of Granny Weatherall αποδεικνύει ότι η τεχνική αυτή μπορεί να εφαρμοστεί με απόλυτη επιτυχία και σε σύντομες αφηγήσεις και να εξυπηρετεί τη δομή του διηγήματος. Είναι κρίμα που το μοναδικό της βιβλίο που κυκλοφορεί στην ελληνική γλώσσα είναι το Πλοίο των Τρελών και εύχομαι να βρουν εκδότη αρκετά από τα εκπληκτικά της διηγήματα και νουβέλες. Έως τότε, όσοι έχουν τη δυνατότητα να την διαβάσουν στο πρωτότυπο δεν πρέπει να χάσουν την ευκαιρία να γνωρίσουν το έργο της, αρκεί να οπλιστούν με υπομονή. Η γραφή της Πόρτερ είναι ακριβής και συνεκτική αλλά ποτέ δεν είναι εύκολη. Η ικανότητά της να εισχωρεί κάτω από την επιφάνεια με πλάγιο τρόπο απαιτεί προσοχή, την οποία όμως και επιβραβεύει.
Άλλωστε οι σπουδαιότεροι κριτικοί της εποχής και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού, (τεράστια ονόματα όπως ο Έντμουντ Γουίλσον ή ο Β. Σ. Πρίτσετ) έχουν εκθειάσει τη γραφή της. Παράλληλα, η ίδια της η ζωή υπήρξε μυθιστορηματική, σχεδόν συμβολική μιας διαρκούς εναντίωσης σε κάθε προκατάληψη σχετικά με τα όρια του φύλου της. Αλλά νομίζω ότι κανείς δεν μπορεί να συνοψίσει το όραμά της για τη λογοτεχνία καλύτερα από την ίδια:
«Η ανθρώπινη ζωή μπορεί να είναι το απόλυτο χάος, αλλά δουλειά του καλλιτέχνη είναι… να αδράξει αυτή τη σύγχυση, όλα αυτά τα κομμάτια που μοιάζουν ασυμβίβαστα μεταξύ τους και να τα πλαισιώσει δίνοντάς τους κάποιο σχήμα και νόημα. Ακόμα κι αν είναι μονάχα η δική του εκδοχή νοήματος. Γι’ αυτό υπάρχει – για να μας δίνει τη δική του εκδοχή για τη ζωή».
Μία Απάντηση
Τι υπερβολές! Αυτά συμβαίνουν όταν ξεκινάμε από τη θεωρία για να την επιβάλλουμε σώνει και καλά, οπουδήποτε. Και ποιός σας είπε ότι η σύντομη πρόζα δεν μπορεί να αναδείξει τις μοντέρνες αφηγηματικές τεχνικές, τον μονόλογο κτλ.; Πέρα από τους Γάλλους δείτε τα διηγήματα του Ουίλ. Φώκνερ, της Αναϊς Νιν, του Χ.Μίλλερ;