Κείμενο: Μύριαμ Παρασκευοπούλου
Πώς μπορείς να περιγράψεις την Billie Holiday; Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που σκέφτεσαι όταν βλέπεις την ασπρόμαυρη φωτογραφία της με τις γαρδένιες στα μαλλιά και τη βαθιά εκφραστικότητα που αφήνει κάθε νότα στο βλέμμα της, το οποίο με τη σειρά του προσπαθεί απελπισμένα να βρει τον παραλήπτη του;
Με τη φωνή της να τραγουδάει για ένα πολύ «παράξενο φρούτο», αρχίζω να εξερευνώ τη ζωή της, η οποία μοιάζει με ένα εκκρεμές, το οποίο σε κάθε του απλή αρμονική ταλάντωση, φτάνει στην υψηλότερη στιγμή του. Εκεί το μικρό σφαιρικό κορμί της κρέμεται από ένα πολύ λεπτό νήμα και κινείται βάσει των δυνάμεων που δημιουργούν οι αναμνήσεις του βάρους της σκληρής παιδικής ηλικίας, του βιασμού και της πορνείας, σε συνάρτηση με την τάση του νήματος της ενήλικης ζωής της, το οποίο ελκύεται από τα ναρκωτικά, το αλκοόλ και τους άνδρες, των οποίων μονίμως αποζητούσε την αγάπη που ποτέ δεν έλαβε.
Ωστόσο, επιτρέψτε μου να μην σταθώ σε αυτά. Άλλωστε, 64 χρόνια από τον άδικο θάνατο της, όλα έχουν γραφτεί ξανά και ξανά. Ενώ όλες οι μη αρμονικές αλλά σαφώς σπασμωδικές και ακραίες ταλαντώσεις της ζωής της, έχουν αποτυπωθεί σε πολλές ταινίες και ντοκιμαντέρ. Σκέφτηκα λοιπόν αυτό το μικρό αφιέρωμα να μιλήσει για ένα από τα σπουδαιότερα κομμάτια τέχνης που έχει δημιουργήσει ποτέ η ανθρωπότητα, το τραγούδι της “Strange Fruit”.
Γράφω τραγούδι και αρχίζω να σκέφτομαι πόσο ρηχός είναι αυτός ο προσδιορισμός γι’ αυτόν τον αειθαλή λυγμό. Αφενός για το ποίημα του Αbel Meerοpol και αφετέρου για τη γενναία ψυχή της Billie. Ηχητικό μανιφέστο. Ναι αυτό είναι, ένα ηχητικό μανιφέστο που γράφτηκε από έναν Εβραίο δάσκαλο αρχικά με τον τίτλο “Bitter Fruit” και τραγουδήθηκε πρώτη φορά από μια μαύρη γυναίκα στην καθόλα ρατσιστική κοινωνία της νότιας Αμερικής τη δεκαετία του ’30. Η μουσική ανήκει στον Sonny White ενώ στην αυτοβιογραφία της “Lady Sings The Blues”, η ίδια αναφέρει πως συνέβαλε και εκείνη στη σύνθεση μαζί με τον Αbel Meerοpol.
Και ξέρετε ποιο είναι το πιο συγκλονιστικό; Δεν υπάρχει κάτι που να μην έχει αποτυπωθεί μέσα στους στίχους του. Σαν ο Αbel Meerοpol να έβαλε δίπλα στα χαρτιά του τη φωτογραφία του Lawrence Beitler, ο οποίος ένα καλοκαιρινό βράδυ του 1930, αποτύπωσε με το κλείστρο του, τον αποτρόπαιο θάνατο δύο μαύρων ανδρών, όπου μετά από το θανάσιμο λιντσάρισμα που υπέστησαν, κρεμάστηκαν από τον ίδιο όχλο στα κλαδιά ενός δέντρου, θυμίζοντας φρούτα που σαπίζουν…
Ήταν Μάρτιος του 1939, όταν για πρώτη φορά o Barney Josephson, o ιδιοκτήτης του θρυλικού Café Society μίλησε στη Billie για το “Strange Fruit”, η οποία ξεπερνώντας τον αρχικό τρόμο για αντίποινα, δέχτηκε να το τραγουδήσει. Υπάρχουν πολλές στιγμές του παρελθόντος που θα ήθελα να είμαι μια σύγχρονη γυναίκα της εκάστοτε εποχής. Μία από αυτές σίγουρα είναι τα τρία λεπτά και δώδεκα δεύτερα που η εικοσιτριάχρονη Holiday ερμηνεύει ζωντανά αυτό το μουσικό μανιφέστο, χωρίς να αντιλαμβάνεται πως ταυτόχρονα γράφει ιστορία.
Συνεχίζω να ψάχνω πληροφορίες μιας και είναι ο μόνος τρόπος για να φέρω το παρελθόν λίγο πιο κοντά μου. Αρχίζω να διαβάζω την περιγραφή από την πρώτη της ερμηνεία. Βάζω δύο λουλούδια από γαρδένια στα μαλλιά μου, πατάω το ψηφιακό κουμπί του play και κλείνω και τα μάτια μου για να μεταφερθώ στο μπαρ του Café Society:
H Billie ανεβαίνει στη σκηνή για να ερμηνεύσει το τελευταίο τραγούδι της βραδιάς. Απαιτεί να υπάρχει απόλυτη ησυχία στον χώρο και οι σερβιτόρες να σταματήσουν για όσο διαρκεί το τραγούδι. Το μπαρ βυθίζεται στο σκοτάδι και μόνο ένα λευκό φως πέφτει στο πρόσωπό της. Οι πρώτοι στίχοι “Southern trees bear strange fruit/Blood on the leaves and blood at the root…” με κάνουν να ανατριχιάζω, ενώ ο κυνισμός του “Then the sudden smell of burning flesh” αποδεικνύεται προφητικός σχεδόν ένα χρόνο μετά (1940) μέσα στα πρώτα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
To τραγούδι τελειώνει, το λευκό φως κλείνει και όταν τα φώτα ανοίγουν ξανά, η Billie έχει εξαφανιστεί με θερμή παράκληση κανείς να μην την φωνάξει πάλι στην σκηνή. Ο συσχετισμός με τον θάνατο του πατέρα της, ο οποίος σταμάτησε να λαμβάνει την απαραίτητη αγωγή κατόπιν εντολής του γιατρού που τον παρακολουθούσε, λόγω του χρώματός του, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην απόφασή της να ερμηνεύσει το τραγούδι. Όχι μόνο για το γεγονός της άρνησης του γιατρού που οδήγησε στον θάνατο έναν άνθρωπο, αλλά γιατί είκοσι χρόνια μετά όπως έλεγε τότε η ίδια τα πράγματα παρέμεναν αναλλοίωτα!
Το τραγικότερο όλων όμως είναι το δικό της τέλος. Η ιστορία θέλει τον Harry J. Anslinger, γνωστό αστυνόμο και ρατσιστή της εποχής, να απαγορεύει στην Ηolliday να ερμηνεύει το “Strange Fruit”. H δική της άρνηση στην εντολή αυτή, κάνει τον Anslinger να κατασκευάσει ολόκληρη πλεκτάνη εναντίον της, βασιζόμενος στον εθισμό της Holiday στην ηρωίνη. Την συνέλαβαν τον Ιούλιο του 1959 ενώ νοσηλεύονταν ήδη λόγω της κύρωσης του ύπατος και των καρδιολογικών προβλημάτων που είχε αποκτήσει από τη χρόνια κατάχρηση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών και της περνάνε χειροπέδες στο κρεβάτι του νοσοκομείου. Λίγες μέρες αργότερα πέθανε από τη διακοπή χορήγησης μεθαδόνης αλλά και της ελλιπούς φαρμακευτικής αγωγής στο νοσοκομείο Metropolitan της Νέας Υόρκης.
Το “Strange Fruit” ηχογραφήθηκε δισκογραφικά από την Commodore τον Απρίλιο του 1939, ένα μήνα μετά την πρώτη ζωντανή ερμηνεία του. Η Columbia, η επί χρόνια δισκογραφική εταιρεία της Holiday, αρνήθηκε την κυκλοφορία του με τη δικαιολογία πως το θέμα με το οποίο καταπιανόταν ήταν πολύ «ευαίσθητο». Η κυκλοφορία και η δισκογραφική επιτυχία του “Strange Fruit” κατάφερε να γίνει η αρχή της συσπείρωσης των σωματείων για τα ανθρώπινα δικαιώματα με τη μορφή της Billie να συμβάλει σημαντικά στον σκοπό αυτό.
Το 1999 το περιοδικό “Time” ανακήρυξε το “Strange Fruit” τραγούδι του αιώνα για να φτάσουμε το 2020 στον George Floyd και στις αρχές του 2023 στον Tyler Nichols.
