WOMEN: Αρτεμίζια Τζεντιλέσκι – Η γυναίκα που μέσα από τους πίνακές της πολέμησε ενάντια στην αντρική βία

«Να τι μπορεί να κατορθώσει μια γυναίκα που κρύβει στο στήθος της την ψυχή του Καίσαρα», έγραφε σε επιστολές προς πελάτες της η Αρτεμίζια Τζεντιλέσκι, η ζωγράφος που αν και κακοποιήθηκε και τραυματίστηκε ψυχικά, όρθωσε το ανάστημά της σε έναν κόσμο ανδροκρατούμενο και άφησε το δικό της στίγμα στη ζωγραφική του 17ου αιώνα.

Γεννημένη το 1593 στη Ρώμη η Τζεντιλέσκι, μοναδική κόρη του επιφανούς ζωγράφου Οράτσιο Τζεντιλέσκι, μαθήτευσε στο εργαστήρι του πατέρα της μαζί με τα αδέρφια της. Όμως αυτή ήταν που έμελλε να ξεχωρίσει. Ο πατέρας της καυχιόταν για το ταλέντο της υποστηρίζοντας ότι κανείς δεν μπορεί να της παραβγεί. Το 1610 φιλοτέχνησε το πρώτο της έργο με τίτλο «Η Σουζάνα και οι πρεσβύτεροι», στο οποίο δύο ηλικιωμένοι άντρες κρυφοκοιτάζουν μία κοπέλα που κάνει μπάνιο. Για πολλούς ο πίνακας αυτός προφήτεψε με έναν τρόπο το τραγικό περιστατικό που ακολούθησε ένα χρόνο αργότερα.

Ο συνεργάτης του πατέρα της και επίσης ζωγράφος Αγκοστίνο Τάσσι τη βίασε. Της υποσχέθηκε ότι θα την παντρευτεί για να εξασφαλίσει τη συνέχιση των ερωτικών τους σχέσεων. Η υπόσχεση όμως αθετήθηκε και εκείνος οδηγήθηκε στο δικαστήριο από τον Οράτσιο Τζεντιλέσκι. Ακολούθησε μία ταπεινωτική, μία εξευτελιστική δίκη. Οι ρόλοι σαν να αντιστράφηκαν.

Η Αρτεμίζια σαν να μην ήταν η κατήγορος αλλά η κατηγορούμενη βρέθηκε να λογοδοτεί ενώπιον του δικαστηρίου. Υποβλήθηκε σε γυναικολογική εξέταση για να αποδειχθεί η αλήθεια των ισχυρισμών της. Οι δικαστές δεν αρκέστηκαν σε αυτό. Πρότειναν την εφαρμογή του «δικαστικού βασανιστηρίου» για να εξακριβώσουν αν όσα έλεγε ήταν αληθή. Γύρω από τα δάχτυλά της τοποθετήθηκαν συσκευές σύνθλιψης:

«Αυτοί οι σφιγκτήρες είναι το δαχτυλίδι γάμου που μου υποσχέθηκες», είπε η Αρτεμίζια στον Τάσσι σύμφωνα με ένα έγγραφο της δίκης που διασώθηκε. Υπέμεινε όμως τον ψυχικό και σωματικό πόνο, γιατί ήταν αποφασισμένη να δικαιωθεί. Ο Αγκοστίνο Τάσσι τελικά καταδικάστηκε αλλά ως προστατευόμενος του Πάπα Ιννοκέντιου του 10ου δεν εξέτισε ποτέ την ποινή του. 

Αν και εν μέρει δικαιωμένη η Αρτεμίζια είχε στιγματιστεί. Πώς μπορούσε να σταθεί σε μία κοινωνία που θεωρούσε την «αγνότητα» των γυναικών ζητούμενο; Αναγκάστηκε λοιπόν να παντρευτεί τον Πιεραντόνιο Στιαττέζι, έναν άσημο ζωγράφο, και να εγκατασταθεί μαζί του στη Φλωρεντία. Δεν επέτρεψε όμως σε εκείνη την εμπειρία να σταθεί εμπόδιο στην καλλιτεχνική της δημιουργία. Δεν παραιτήθηκε. Αντιθέτως, κέρδισε φήμη ως ανεξάρτητη ζωγράφος και τέθηκε υπό την προστασία των Μεδίκων. Το 1616 έγινε δεκτή ως μέλος στην Accademia delle Arti del Disegno. Ήταν η πρώτη γυναίκα που το κατάφερε. Με τη βοήθεια του εραστή της Φραντσέσκο Μαρία ντι Νικολό Μαρίνγκι άνοιξε το δικό της εργαστήρι, πράγμα ασυνήθιστο για τα δεδομένα της εποχής. Η τέχνη της γοήτευσε ισχυρούς άντρες της εποχής, όπως τον Δούκα της Τοσκάνης και τον βασιλιά της Ισπανίας Φίλιππο τον Δ’.  

Με έντονες επιρροές από τον Καραβάτζιο, τον οποίο γνώρισε όταν ήταν ακόμα παιδί, τα έργα της διακρίνονται για τον έντονο ρεαλισμό τους. Σε όλα σχεδόν πρωταγωνιστούν γυναίκες. Γυναίκες δυνατές, όπως ήταν και η ίδια. Στους πίνακές της δίνουν το «παρών» φιγούρες από τη Βίβλο, την αρχαία ιστορία και από μύθους. Ηρωΐδες που τα έβαλαν με άντρες. Η Εσθήρ, η Δαλιδά, η Ιαήλ, η Σαλώμη, η Λουκρητία, η Κλεοπάτρα.

Η Τζεντιλέσκι οπλίστηκε με θάρρος και μέσα από τους πίνακές της πολέμησε ενάντια στην αντρική βία. Μετέφερε στον καμβά το τραυματικό της βίωμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο διασημότερος πίνακάς της που φέρει τον τίτλο «Η Ιουδήθ σκοτώνει τον Ολοφέρνη» και φιλοξενείται στην Ουφίτσι. Σύμφωνα με τους κριτικούς η Ιταλίδα ζωγράφος μέσα από αυτό το έργο εκδικήθηκε τον βιαστή της. Πίσω από το πρόσωπο του Ολοφέρνη κρύβεται ο Αγκοστίνο Τάσσι και πίσω από της Ιουδήθ η Αρτεμίζια. Επέστεψε ξανά και ξανά στο θέμα αυτό υπογράφοντας άλλες έξι παραλλαγές του. 

Έχοντας τερματίσει τον γάμο της και φορτωμένη με χρέη, εγκατέλειψε τη Φλωρεντία για τη Βενετία, τη Ρώμη και εν συνεχεία το Λονδίνο. Τελευταίος σταθμός της ζωής της η Νάπολη, όπου και απεβίωσε το 1654. Η Τζεντιλέσκι έμεινε για 400 περίπου χρόνια στην αφάνεια. Ο Ιταλός ιστορικός τέχνης Ρομπέρτο Λόνγκι ήταν αυτός που μέσα από μία μελέτη του το 1916 την έφερε στο φως.

Πλέον θεωρείται η σημαντικότερη ζωγράφος του 17ου αιώνα και συγκαταλέγεται στους κύριους εκπροσώπους του μπαρόκ. Το ενδιαφέρον γύρω από την όνομά της ολοένα και αυξάνεται με τους πίνακές της να πωλούνται σε δημοπρασίες αγγίζοντας τιμές-ρεκόρ και τις εκθέσεις που αφιερώνονται στο έργο της σε Ευρώπη και Αμερική να πληθαίνουν. Η Αρτεμίζια Τζεντιλέσκι δεν είναι όμως μόνο μία σπουδαία καλλιτέχνιδα. Είναι ένα σύμβολο για όλες τις γυναίκες που μάχονται ενάντια στην πατριαρχική καταπίεση.