Το «Κουκλόσπιτο» του Ibsen τελειώνει με τη Νόρα να εγκαταλείπει τον άντρα και τα παιδιά της και να φεύγει κλείνοντας πίσω της την πόρτα. Με το άνοιγμα της ίδιας πόρτας, αλλά δύο δεκαετίες μετά, ξεκινάει η καινούρια κωμωδία του Lucas Hnath «Το Κουκλόσπιτο-Μέρος Δεύτερο», που σκηνοθετεί ο Μανώλης Δούνιας στο θέατρο Άνεσις.
Μια ερώτηση, που αφορά τη θέση της γυναίκας σε σχέση με τις κοινωνικές απαιτήσεις, απαντούν ο σκηνοθέτης της παράστασης Μανώλης Δούνιας και οι ηθοποιοί Ναταλία Τσαλίκη, Αλέξανδρος Μυλωνάς, Ντίνα Μιχαηλίδου, Δήμητρα Βήττα ανοίγοντας τη δική τους πόρτα στη γυναίκα του σήμερα.
Γιατί διαχρονικά μια γυναίκα καλείται σε
μεγαλύτερο βαθμό, σε σχέση με τους άνδρες, να
εξηγήσει τις αποφάσεις της και να υπερασπιστεί τη
γενναιότητα των επιλογών της και τι επιπτώσεις
μπορεί να έχει για τη ζωή μιας γυναίκας η
διαφοροποίησή της από ένα καθιερωμένο
κοινωνικό πλαίσιο;
Μανώλης Δούνιας: «Έχουμε αρχίσει πλέον να
ακούμε τη γυναικεία εμπειρία, συλλογική και
προσωπική»
Ευτυχώς ο φεμινισμός επέστρεψε στη δημόσια συζήτηση και αναγνωρίζουμε πια πως η απάντηση σε αυτήν την ερώτηση έχει όνομα: Είναι η πατριαρχία, το σύστημα που αποδίδει και επιβάλει παραδοσιακούς ρόλους στα φύλα και «τιμωρεί» το «αδύναμο» φύλο όταν αποκλίνει από τους ρόλους αυτούς.
Είναι σημαντικό το βήμα που γίνεται στις μέρες μας, με το #meΤoo. Έχουμε αρχίσει πλέον να ακούμε τη γυναικεία εμπειρία, συλλογική και προσωπική, με περισσότερη προσοχή, ώστε να μπορέσουμε να αναθεωρήσουμε τις σκουριασμένες αντιλήψεις με τις οποίες μεγαλώσαμε και να απορρίψουμε συμπεριφορές. Τα κατάλοιπα βέβαια της πατριαρχίας εξακολουθούν να αποτελούν τροχοπέδη για την επίτευξη της ισότητας των δύο φύλων ειδικά σε μια παραδοσιακή και συντηρητική κοινωνία όπως η ελληνική, και ο υπερβολικός ζήλος με τον οποίο ορισμένες φορές εκφράζεται η cancel culture και η politically correctness πολλές φορές οδηγούν σε ακροβασίες. Όμως είναι αναμφίβολο ότι υπάρχει σημαντική και αλματώδης αλλαγή στις αντιλήψεις για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία του σήμερα.
Στην ενασχόλησή μας με το «Κουκλόσπιτο: Μέρος Δεύτερο» του Lucas Hnath και στη σύγκρισή του με το κλασικό έργο του Henrik Ibsen μείναμε άφωνοι με το πόσα από τα πατριαρχικά στερεότυπα του 1900 εξακολουθούν να υφίστανται μέχρι σήμερα.
Τα πράγματα έχουν αλλάξει τόσο πολύ αλλά ταυτόχρονα έχουν μείνει και τόσο ίδια. Γι’ αυτό όπως λέει και η Νόρα στο έργο του Hnath το σημαντικό είναι να είναι η γυναίκα ελεύθερη να αποφασίζει η ίδια ποιο δρόμο θα ακολουθήσει. Και ανεξάρτητα με το αν οι επιλογές αυτές θα είναι προοδευτικές και προχωρημένες ή οπισθοδρομικές που ακολουθούν τα συντηρητικά πρότυπα, το σημαντικό είναι η κάθε γυναίκα να έχει τη δυνατότητα – και όχι πια την πολυτέλεια – να αποφασίζει η ίδια για τον εαυτό της και για το μέλλον της. Και αυτό δεν είναι καθόλου αυτονόητο καθώς όπως καθημερινά βλέπουμε στις ειδήσεις, οι γυναίκες πληρώνουν ακόμα και με τη ζωή τους οποιαδήποτε συμπεριφορά «ξεφεύγει» από τα «ορισμένα» κοινωνικά πλαίσια ή ακόμα και τα «θέλω» των ανδρών του περιβάλλοντός τους.
Ναταλία Τσαλίκη: «Ταμπού και συνήθειες αιώνων
έχουν καταγραφεί μέσα μας, χωρίς οι ίδιοι να τα
καταλαβαίνουμε»
Ως γνωστόν, η κοινωνία μας, καλείται πολλά προβλήματα να λύσει, πολλές αγκυλώσεις του παρελθόντος να ξεπεράσει. Ένα από αυτά τα προβλήματα που μας ταλανίζουν διαχρονικά, είναι οι ανισότητες. Και στο πλαίσιο αυτών των ακατανόητων ανισοτήτων, εντάσσεται και η προκατάληψη ότι η γυναίκα είναι «κατώτερο» φύλο σε σχέση με τον κοινωνικά καταξιωμένο άνδρα. Οι κοινωνίες ήταν και είναι ακόμα πατριαρχικές. Άλλες σε μεγαλύτερο, ακόμα και ακραίο βαθμό, άλλες σε μικρότερο.
Έχουμε πολλά χιλιόμετρα μπροστά μας να διανύσουμε για να αποδεχθούμε ολοκληρωτικά την ισότητα των φύλων. Δεν είναι, δυστυχώς, έτοιμη η κοινωνία μας, να αποδεχθεί την αναρρίχηση της γυναίκας σε αξιώματα, να εκτιμήσει την κοινωνική της εξέλιξη. Στέκεται απέναντί της με καχυποψία και με πρόθεση αμφισβήτησης, γιατί ταμπού και συνήθειες αιώνων έχουν καταγραφεί μέσα μας, χωρίς οι ίδιοι να τα καταλαβαίνουμε.
Δεν μάθαμε να αναλύουμε, να αμφισβητούμε συνήθειες και παραδόσεις που μας κληροδοτούνται από παλαιότερες κοινωνίες. Αυτό, θα απαιτούσε παιδεία με καινούργια, προοδευτική ματιά, με διάθεση αυτοκριτικής, και ανοιχτό μυαλό. Θα απαιτούσε μια διάθεση επανεκκίνησης της κοινωνίας, αλλά και μια ατομική ανησυχία και ανάγκη για αλλαγή. Για εξέλιξη. Για ωρίμανση.Από κει και πέρα, το κάθε άτομο, η κάθε γυναίκα στην προκειμένη περίπτωση, καλείται να κάνει τη δική του, προσωπική «επανάσταση».
Να σταθεί απέναντι στους ισχύοντες «κανόνες» σαν ίση προς ίσον (που είναι), και να χαράξει τη δική της, αυτόνομη πορεία, με θάρρος και γενναιότητα. Η καλύτερη «απάντηση» στην κοινωνική καχυποψία, είναι να κάνει η ίδια τη δουλειά της, όσο καλύτερα μπορεί. Όσο καλύτερα γίνεται. Με περηφάνεια, τόλμη και εσωτερική δύναμη. Να γνωρίζει ότι σύμμαχός της στον δύσκολο αυτό αγώνα, είναι η αυτοπεποίθηση, η τόλμη, η σιγουριά, και η εσωτερική ελευθερία. Να μην φοβάται «τι θα πουν οι άλλοι». Και να μην την απασχολούν οι όποιες «επιπτώσεις». Ούτε τα καθιερωμένα «κοινωνικά πλαίσια». Τα κοινωνικά πλαίσια, δεν είναι κάτι ξένο, εχθρικό, έξω από μας. Εμπεριέχει και εμάς. Είμαστε όλοι, μέρος του. Και η όποια ανατροπή, η όποια επανάσταση, μπορεί να έρθει μόνον εκ των έσω.
Αλέξανδρος Μυλωνάς: «Επιλογές της γυναίκας που
διαφοροποιούνται από τις κοινωνικές παραδόσεις,
δεν θεωρούνται γενναίες αλλά τρελές, ανήθικες έως
και άρρωστες»
Ανέκαθεν ο άνδρας λόγω της μεγαλύτερης σωματικής του δύναμης, ασκούσε εξουσία στη γυναίκα και περιόριζε τις ελευθερίες της. Σήμερα τα πράγματα δεν είναι τόσο άνισα, παρ’ όλα αυτά στην Ελλάδα τουλάχιστον, επιλογές της γυναίκας που διαφοροποιούνται από τις κοινωνικές παραδόσεις, δεν θεωρούνται γενναίες αλλά τρελές, ανήθικες έως και άρρωστες.
Το «είμαι άντρας και το κέφι μου θα κάνω» φαίνεται να είναι ακόμη αρσενικό προνόμιο στον τόπο μας. Για να μην αναφερθώ στον τρίτο κόσμο. Ο άνδρας φοβάται τη γυναίκα, δεν την εμπιστεύεται, δεν την καταλαβαίνει κι αυτό είναι στενάχωρο και δύσκολο για αυτήν. Πρέπει όμως να κάνει τις σωστές επιλογές για τον εαυτό της.
Ντίνα Μιχαηλίδου: «Ο κόσμος μας είναι φτιαγμένος
από άνδρες για άνδρες. Δεν είναι φεμινιστικό
τσιτάτο, είναι αλήθεια»
Είναι ένα ερώτημα που περιγράφει μια βαθιά ριζωμένη στο κοινωνικό σύνολο πραγματικότητα και αντίληψη. Ο κόσμος μας είναι φτιαγμένος από άνδρες για άνδρες. Δεν είναι φεμινιστικό τσιτάτο, είναι αλήθεια. Μια γυναίκα οφείλει να υπακούσει στις κοινωνικές εντολές περισσότερο από έναν άνδρα γιατί έτσι επιτάσσει η πραγματικότητα! Δεν συμβαίνει παντού, υπάρχουν διαβαθμίσεις, από χώρα σε χώρα, από ήπειρο σε ήπειρο, από θρησκεία σε θρησκεία κλπ. Ας θυμηθούμε τι είπε πριν λίγες μέρες η νεαρή Αφγανή για το φύλο της στη χώρα της και τη θρησκεία της: κανείς δεν νοιάζεται για μας!
Βέβαια η πραγματικότητα έχει αλλάξει για το γυναικείο φύλο σημαντικά μέσα στους αιώνες, ειδικά από το 20ο και μετά. Αλλά όχι παντού και όχι για όλους. Εξακολουθεί δυστυχώς σε πολλά μέρη του πλανήτη ακόμα και στις πιο αναπτυγμένες κοινωνίες να υπάρχει η αντίληψη ότι η γυναίκα είναι πολίτης δεύτερης κατηγορίας, αδύναμη εξαρτημένη, υποχρεωμένη να υπηρετεί (την οικογένεια, τους γονείς, τον σύζυγο, τα παιδιά, την κοινότητα κλπ).
Τα όνειρά της έρχονται σε δεύτερη μοίρα, οι προτεραιότητές της το ίδιο, οι ανάγκες της αγνοούνται όταν υπάρχουν παιδιά. Τα παραδείγματα γύρω μας πολλά. Αν μάλιστα μια γυναίκα αποφασίσει να αγνοήσει αυτούς τους κανόνες το πληρώνει σκληρά, ανάλογα με του πού ή σε ποιο περιβάλλον γεννήθηκε. Παραδείγματος χάριν, δεν θα ξεχάσω ότι πρόσφατα μια διαζευγμένη φίλη ανακάλυψε πως φίλοι και γνωστοί χρόνων εξαφανίστηκαν και επικοινωνούσαν μόνο με τον πρώην σύζυγό της. Στις δικές μας σύγχρονες κοινωνίες ποιον κρίνουμε αυθόρμητα όταν υπάρχει εγκατάλειψη παιδιού περισσότερο αυστηρά; Τον πατέρα ή τη μητέρα; To πρόβλημα και η απάντηση υπάρχει μέσα μας.
Δήμητρα Βήττα: «Ευτυχής δεν μπορεί να είναι
κανείς μόνος του αν δίπλα υπάρχει σκοτάδι»
Τόσο η φύση όσο και η κοινωνία την οποία έχουμε φτιάξει, είναι γεμάτη ανισότητες τις οποίες προσπαθούμε σιγά-σιγά να λειάνουμε ούτως ώστε να καταφέρουμε κάποια στιγμή, όλοι οι άνθρωποι να έχουν ίσες ευκαιρίες· ίσα δικαιώματα. Κάθε φορά που κάποιο άτομο ή κάποια κοινωνική ομάδα επιχειρεί να αλλάξει κάποια πράγματα στον τρόπο που συμπεριφέρεται, κοινωνικά ή προσωπικά, πάντα θα υπάρχουν αντιδράσεις και από το στενό του περιβάλλον και από τον ευρύτερο κύκλο ή την κοινωνία.
Θεωρώ πως περισσότερη σημασία έχει το να μην δίνουμε σημασία στις επιταγές της κοινωνίας και του κύκλου μας όταν αυτό καταπιέζει τα θέλω μας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλοι οι άνθρωποι συνεισφέρουν στο μερίδιο που τους αναλογεί στην κοινωνία ανεξαρτήτως του φύλου, του σεξουαλικού προσανατολισμού, της καταγωγής τους. Όταν αποφάσισε λοιπόν η κοινωνία να δει με διαφορετικό μάτι τη γυναίκα και η ίδια η γυναίκα με διαφορετικό μάτι τον εαυτό της και να αρχίσει να διεκδικεί μια καλύτερη για εκείνη ζωή, μια ζωή με ίσα δικαιώματα τα οποία δεν είχε, ήρθε αντιμέτωπη μπροστά σε αντιδράσεις από ανθρώπους- άντρες και γυναίκες που ήθελαν να διατηρηθεί το τότε status quo. Δεν έχει σημασία. Αν αυτό που διεκδικείς, αν αυτό που θέλεις είναι αγνό, ειλικρινές ηθικό, αργά ή γρήγορα η κοινωνία θα συμβιβαστεί μαζί σου και θα το αποδεχτεί.
Είμαι σίγουρη πως αν μια γυναίκα επιλέγει να εργαστεί σε έναν παραδοσιακά ανδροκρατούμενο τομέα καθώς και ένας άνδρας αντίστοιχα σε έναν παραδοσιακά γυναικοκρατούμενο κλάδο, θα αντιμετωπίσει αντιδράσεις και από την κοινωνία και από το περιβάλλον του. Σημασία έχει πόσο σίγουρη-ος είμαι εκείνη -ος και πόσο θέλει πραγματικά να πετύχει τους στόχους της-του και να φτάσει το όνειρό της-του και τις φιλοδοξίες της-του. Όσο σημαντική κι αν είναι η κοινωνία, πρέπει να μπορούμε να ξεχωρίζουμε σε ποιες περιπτώσεις πρέπει να την ακούμε και σε ποιες να μην δίνουμε σημασία στις συμβουλές και τις παραινέσεις της, γιατί σε τελική ανάλυση πρόκειται για τη δίκη μας ζωή κι όχι για τη ζωή της κοινωνίας.
Εν κατακλείδι, επειδή η διάρκεια ζωής ενός ανθρώπου δεν αρκεί για να αλλάξουν συνήθειες, παραδόσεις και τα κακώς κείμενα πολλών γενεών, πρέπει να εστιάσουμε στην ουσία. Για μένα είναι η ευτυχία. Κι ευτυχής δεν μπορεί να είναι κανείς μόνος του αν δίπλα υπάρχει σκοτάδι. Να μάθουμε λοιπόν τι είναι αυτό που θέλουμε, τι άνθρωποι θέλουμε να είμαστε, να οχυρώσουμε το μυαλό μας με τα κατάλληλα εφόδια, οπότε και να μπορέσουμε να πλησιάσουμε έστω, αυτό που θέλουμε. Αυτό που λαχταράμε. Να μάθουμε το ίδιο και στα παιδιά. Να τους μάθουμε να σέβονται τον εαυτό τους και να σέβονται και τον διπλανό τους. Τον κάθε άνθρωπο. Η ζωή μας είναι πεπερασμένη. Ας την κάνουμε να αξίζει. Το αποτύπωμά μας στη γη, να αξίζει τον κόπο.
