Ο Maurice Sendak τα είπε μοναδικά: «Το να είσαι εικονογράφος είναι σαν να συμβάλεις κι εσύ, σαν να έχεις να πεις κάτι εξίσου σπουδαίο με τον συγγραφέα του βιβλίου, κάποτε μάλιστα ακόμη σπουδαιότερα πράγματα, σίγουρα όμως ποτέ τον αντίλαλο του συγγραφέα».
Και το τελευταίο διάστημα παρακολουθούμε τους αγαπημένους Έλληνες εικονογράφους που τους έχουμε γνωρίσει μέσα από το έργο τους σε κείμενα άλλων συγγραφέων να κάνουν τα δικά τους «κειμενικά βήματα». Να βρίσκουν μια νέα προσωπική φωνή και να ντύνουν αυτή τη φορά τις εικόνες τους με τις δικές τους λέξεις. Μέχρι σήμερα τα αποτελέσματα μόνο χειροκρότημα έχουν εισπράξει. Μια τέτοια δουλειά είναι και αυτή της Ντανιέλα Σταματιάδη με τη νέα της πρόσφατη κυκλοφορία Θέλω! από τις εκδόσεις Ίκαρος.
Ένα βιβλίο που κάθε γονιός αν και η παρουσία του τονίζεται δια της απουσίας του σε κάθε εικόνα θα ταυτιστεί. Γιατί ξέρει. Γνωρίζει. Είναι «παθόντας». Μια βροντερή απουσία όπως και τα θέλω του παιδιού, του κάθε παιδιού. Μια ιστορία που επαναλαμβάνεται όσο και να ελπίζεις πως όταν έρθει η δική σου σειρά όλα θα τα βάλεις σε μια τάξη. Όλα τακτοποιημένα, οι ώρες, τα προγράμματα, οι επιθυμίες, οι ανάγκες, και τα θέλω τους. Μετρημένα. Νομίζουμε. «Θέλω γαριδάκια. Θέλω την κούνια του απέναντι. Θέλω σοκολάτα, θέλω ποδήλατο, πατίνι, αλογάκι…»,
– «Θέλω τον κόσμο όλο και μαζί δεν ξέρω τι θέλω», θα συμπλήρωνα εγώ. Ένα μοτίβο συμπεριφοράς γνώριμο σε όλους μέχρι να ανακαλύψουν τις πραγματικές, ουσιαστικές τους ανάγκες. Είτε μόνα τους τα παιδιά, είτε με μια μικρή βοήθεια.
Μοιραστήκαμε λοιπόν με την Ντανιέλα Σταματιάδη τα «δικά μας θέλω» που ήταν να συζητήσουμε με αφορμή αυτό το νέο βιβλίο.
Πρώτη ατομική, ολοκληρωμένη προσπάθεια. Εμπειρία και σκέψεις…
Υπέροχη εμπειρία. Νιώθω ότι άνοιξα μια καινούρια πόρτα, έναν ακόμα δημιουργικό δρόμο, όπου ιδέα, εικόνα και κείμενο είναι συνυφασμένα με έναν τρόπο που όλα ρέουν, το ένα στοιχείο εμπνέει το άλλο αβίαστα, έχουν όλα μία πλαστικότητα, πράγμα που δίνει μεγάλη ελευθερία σε πολλά επίπεδα.
Ποιες οι σκέψεις ή τα συναισθήματα που θα ήθελες να έχει ο μικρός/ή αναγνώστρια του βιβλίου σου;
Σίγουρα πρώτα από όλα θέλω να το διασκεδάσει. Μίλησα με την, σε όλους γνωστή και εκπληκτική, παιδαγωγό Βίκυ Ξανθοπούλου αφού έκανε το crash test, και όταν μου είπε ότι τα παιδιά το διασκεδάζουν πολύ, (μάλιστα ανέφερε ότι συμπληρώνουν διαλόγους, βρίσκουν καινούριες ατάκες και γενικά ταυτίζονται με το «μαμά μαάαααα θέλω) η χαρά ήταν τεράστια. Σε δεύτερο χρόνο ευελπιστώ να έρθουν πιο κοντά στην καρδιά της ιδέας, να καταλάβουν ότι κάποιες φορές τα απανωτά εκνευρισμένα θέλω, ίσως τελικά να κρύβουν μια άλλη ανάγκη. Δεν ξέρω αν αυτό είναι εφικτό άμεσα, αλλά ξέρω ότι πολλές φορές πράγματα που δεν καταλαβαίνουμε αμέσως, κάπως μένουν μέσα μας σε λανθάνουσα μορφή και έρχεται μια στιγμή που νοηματοδοτούνται, που ξεκαθαρίζουν ή που απλά τα βλέπουμε με άλλο φως. Σε κάτι τέτοιο ελπίζω.
Πώς προέκυψε αυτό το βιβλίο; Το ΘΕΛΩ! είναι μια δική σου έμμεση παράκληση για περισσότερες ατομικές δουλειές ίσως;
Δεν θα το ονόμαζα παράκληση, μιας που θεωρώ ότι εξαρτάται πρωτίστως από εμένα το αν θα παραγάγω έργο. Φυσικά μετά εξαρτάται από το αν θα με εμπιστευτεί κάποιος εκδοτικός, όπως έκαναν οι εκδόσεις Ίκαρος. Και το έκαναν με υπέροχο τρόπο. Αυτό το βιβλίο είναι παιδί της καραντίνας. Όλοι βιώσαμε αυτήν την ειδική συνθήκη ιδιαίτερα. Για μένα ανάμεσα σε άλλα δημιουργήθηκε και ένα ψυχικό πλαίσιο που με έστρεψε εντός, με έκανε να αναζητήσω καινούργιους δρόμους έκφρασης, άλλες πλευρές του εαυτού μου πράγμα που ίσως σε άλλες συνθήκες να μην το έκανα, τουλάχιστον όχι τώρα. Βέβαια βοήθησε πολύ και η προτροπή κάποιων καλών φίλων. Όπως προείπα, νιώθω ότι μια πόρτα άνοιξε, θα δω πού μπορεί να οδηγήσει.
Εκτός από την εικονογράφηση παιδικών βιβλίων ασχολείσαι ενεργά με τη ζωγραφική. Εικονογράφηση παιδικών βιβλίων ή δημιουργία εικαστικών για ενήλικο κοινό; Ποιες οι διαφορές τους, ποια τα κοινά τους στοιχεία;
Θα πω πώς το βλέπω εγώ: Πρώτα από όλα πρέπει να επισημάνουμε ότι το βιβλίο είναι ένα προϊόν που απευθύνεται σε ένα συγκεκριμένο κοινό. Το γεγονός ότι είναι ένα εμπορεύσιμο προϊόν που θα μπει σε ράφια από μόνο του σημαίνει άλλη συνθήκη. Εμπλέκονται άνθρωποι που θα το χρηματοδοτήσουν θα το ελέγξουν για την καταλληλόλητά του, θα δώσουν το στίγμα τους. Επίσης σημαντικό είναι ότι μιλάμε για μικρή κλίμακα, ένα βιβλίο όσο μεγάλο κι αν γίνει, παραμένει μικρή η κλίμακα του και φυσικά καθότι βιβλίο υπάρχουν πολλές τεχνικές προδιαγραφές.
Στη δημιουργική διαδικασία μπορεί κάποιος να βρει ή να μη βρει διαφορές. Δεν αναφέρομαι στην εικόνα καθαυτή αλλά στην ψυχική διαδικασία του καλλιτέχνη. Το γεγονός ότι το βιβλίο απευθύνεται στα παιδιά δεν είναι σε καμία περίπτωση ανασταλτικός παράγοντας για τη δημιουργία ως συνθήκη, αλλά σαφώς θέτει κάποια συγκεκριμένα όρια. Προσωπικά τώρα, όσον αφορά στη θεματολογία που με ενδιαφέρει δεν αλλάζουν πολλά πράγματα, και στις δύο περιπτώσεις αυτό που με απασχολεί είναι υπαρξιακά ζητήματα, ο ανθρώπινος ψυχισμός , οι φόβοι μας, οι επιθυμίες μας, οι ανασφάλειες μας κτλ. Αυτά που διαφέρει είναι η εικαστική μου γλώσσα. Άλλα μέσα, άλλη κλίμακα, άλλη υλική αποτύπωση.
Μία άλλη σημαντική διαφορά είναι ότι δεν υπάρχουν συγκεκριμένα όρια στο πώς θα εκφραστούν όλα αυτά, πράγμα που δίνει μια άλλου είδους ελευθερία. Αν και η αλήθεια είναι ότι και στον εικαστικό χώρο υπάρχουν εντέλει και αυτοί που θα επέμβουν, θα ζητήσουν, θα κρίνουν ή θα λογοκρίνουν. Μιλάμε πάλι για μια αγορά που μπορεί να μην διέπεται από τους προαναφερόμενους κανόνες ωστόσο αν μιλήσουμε ρεαλιστικά ενδέχεται να προκύψουν αυτά. Είναι σημαντικό όμως να ειπωθεί ότι και τα δύο είδη αποτελούν εικαστική έκφραση με την ίδια δύναμη και αξία, για τα οποία προσωπικά τρέφω μεγάλη αγάπη
Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό εικονογράφων που δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό είναι παράλληλα και συγγραφείς των βιβλίων τους. Στην Ελλάδα κάτι τέτοιο δεν είναι πολύ συνηθισμένο. Γιατί πιστεύεις ότι γίνεται αυτό;
Δεν είμαι σίγουρη, αλλά πιθανολογώ πως οφείλεται στο γεγονός ότι κάπως έτσι κληρονομήσαμε την κατάσταση. Όταν ξεκίνησα να ασχολούμαι με το παιδικό βιβλίο πέρα από τη Σοφία Ζαραμπούκα δεν γνώριζα κανέναν άλλο που το έκανε αυτό. Απλά το εξέλαβα ως καθεστώς, και όσον αφορά σε μένα τουλάχιστον για χρόνια δεν μου πέρασε καν από το μυαλό να μπω σε αυτά τα χωράφια. Βλέπουμε όμως πλέον ότι το παιδικό βιβλίο έχει εξελιχθεί στην Ελλάδα σε όλους τους τομείς, όλοι παρακολουθούμε τι γίνεται στο εξωτερικό και όλες οι επιρροές είναι πιο άμεσες.
Η αντίληψη που έχουμε για το παιδικό βιβλίο (και με το «έχουμε» εννοώ όχι μόνο τους σχετικούς με τον χώρο αλλά και το αγοραστικό κοινό) συνεχώς διευρύνεται, εμπλουτίζεται, είναι διαφορετική, πιο σύγχρονη, περισσότερο απαιτητική. Βλέπεις να υπάρχουν διαφορές στην εγχώρια εικονογράφηση με την αντίστοιχη του εξωτερικού;
Αν με την ερώτηση εννοείς διαφορές εξωτερικού –Ελλάδας , μια μεγάλη διαφορά είναι ότι δεν υπάρχουν σχολές εικονογράφησης παιδικού βιβλίου, και ένας φορέας κρατικός που να υποστηρίζει πρακτικά αυτό το είδος τέχνης και να του δίνει τον χώρο και τη σημασία που του αξίζει. Ωστόσο το επίπεδο ανεβαίνει συνέχεια χρόνο με τον χρόνο θεαματικά και δεν έχουμε να ζηλέψουμε πολλά πια στο καλλιτεχνικό κομμάτι.
Θέλεις να μου πεις μερικά ΘΕΛΩ σου αυτή την περίοδο;
Ένα σίγουρο θέλω μου αυτήν ακριβώς την εποχή, είναι να καταφέρω να αποτινάξω τον φόβο και το άγχος που έχω λόγω της πανδημίας σχετικά με τη θνητότητά μου, με το εύθραυστο της υλικότητάς μου. Είναι δύσκολο να αναμετριέται κανείς με όλα αυτά κάθε μέρα, τόσο συνειδητά και έντονα. Επίσης έχω κουραστεί να έχω δεύτερες και τρίτες σκέψεις όταν συναντώ ανθρώπους. Βέβαια είναι μακρύς ο δρόμος, αλλά το θέλω πολύ όπως φαντάζομαι και οι περισσότεροι. Κατά τα άλλα τα θέλω μου είναι τα ίδια: Να έχω τη δυνατότητα να ασχολούμαι με αυτά που ασχολούμαι με την ίδια όρεξη, αγάπη και ένταση.
Αγαπημένες λέξεις. Αγαπημένες εικόνες;
Ε τώρα αυτό είναι δύσκολο. Υπάρχουν λέξεις που μου αρέσουν για αυτό που σημαίνουν, άλλες μου αρέσουν για τον ήχο τους, άλλες για αυτό που μου θυμίζουν, άλλες γιατί οπτικά είναι όμορφες, και υπάρχουν και λέξεις που μου αρέσουν προσωρινά λόγω διάθεσης. Δύσκολο να ξεχωρίσω αγαπημένες. Το ίδιο ισχύει και για τις εικόνες. Ανάλογα την εποχή, τη διάθεση έχω άλλες αγαπημένες. Μετά υπάρχουν εικόνες που αγαπώ για τη σύνθεσή τους, άλλες για τις υφές και τις ματιές τους, άλλες για τα χρώματά τους, τα υλικά τους κ.ο.κ.
Τι είναι αυτό που σε εμπνέει; Ποιες είναι οι επιρροές σου, τι μουσική ακούς όταν δημιουργείς, ποια πόλη σε εμπνέει, ποιοι καλλιτέχνες, ποιες ταινίες, μουσεία ή θεατρικές παραστάσεις;
Με εμπνέουν οι καλλιτέχνες κάθε είδους, η σκέψη ότι υπάρχουν αμέτρητοι εκφραστικοί τρόποι, και στον τομέα μου άπειροι δρόμοι που με περιμένουν να τους βρω και να τους εξερευνήσω. Οι επιρροές ήταν, είναι και θα είναι άπειρες, και εμπλουτίζονται συνέχεια. Μουσική όταν δουλεύω δεν ακούω, διαπίστωσα ότι αν ξεκινήσω ένα πρότζεκτ με μια συγκεκριμένη μουσική μετά δεν μπορώ να την αλλάξω, πρέπει να ακούω την ίδια μέχρι να τελειώσει όλη η δουλειά(!) Προτιμώ να ακούω μουσική πιο συγκεντρωμένα, όταν αποτελεί χαλί τη βρίσκω κάπως ενοχλητική. Έχω στο αίμα μου γενικά τον Βορρά, μου αρέσει το κλίμα, η φύση και οι πόλεις του αλλά βέβαια από μακριά και τουριστικά όλα ωραία φαίνονται. Αγαπώ ιδιαίτερα τα μουσεία σύγχρονης τέχνης- έχω μια αδυναμία ειδικά στην conceptual art- και τα επισκέπτομαι όπου κι αν βρίσκομαι.
Λίγα λόγια για την Ντανιέλα Σταματιάδη
Η Ντανιέλα Σταματιάδη είναι απόφοιτος της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών και εργάζεται στην Αθήνα ως ζωγράφος, εικονογράφος και καθηγήτρια εικαστικών μαθημάτων. Ασχολείται με την εικονογράφηση παιδικών βιβλίων από το 2000 και έχει φιλοτεχνήσει πάνω από 100 τίτλους. Το 2009 έλαβε βραβείο εικονογράφησης από τον Κύκλο του Παιδικού Βιβλίου και τo 2012 έπαινο ΕΒΓΕ, καθώς και πρόσκληση συμμετοχής ως εκπρόσωπος της Ελλάδας στο Salon du Livre στο Παρίσι.
To 2013 έλαβε δύο επαίνους ΕΒΓΕ και τιμήθηκε με υποψηφιότητα για το διεθνές βραβείο εικονογράφησης παιδικού βιβλίου Andersen. Το 2016 έλαβε το βραβείο Peter Pan για το καλύτερο μεταφρασμένο εικονογραφημένο βιβλίο από τη σουηδική IBBY. Πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι το βιβλίο που εικονογράφησε με τιτλο “Europa” σε διασκευή της Grazia Gotti για τις εκδόσεις Primavera βρίσκεται στην Honour List της IBBY Ιταλίας, ανάμεσα στις καλύτερες ιταλικές εκδόσεις για παιδιά.
