«Τελευταίοι και Πρώτοι Άνθρωποι» του Γιόχαν Γιόχανσον: Μετέωρο, προσωρινό, ελλιπές. Αλλά κυρίως εκστατικό

Η θριαμβευτική αγάπη για το πεπρωμένο μας

Τρεις ετερογενείς πρώτες ύλες, τρία ετερογενή συστατικά: η εικόνα, ο λόγος, η μουσική. Θα μπορούσε να σταθεί άνετα το καθένα τους αυτοτελώς, θα μπορούσε επίσης να έχει αναμιχθεί αυτή η εικόνα με άλλο λόγο και άλλη μουσική, αυτός ο λόγος με άλλη εικόνα και άλλη μουσική, αυτή η μουσική με άλλο λόγο και άλλη εικόνα. Το πάντρεμά τους όμως στο «Οι Τελευταίοι και οι Πρώτοι Άνθρωποι», το πάντρεμα των συγκεκριμένων ετερογενών υλικών δημιουργεί ένα ομοιογενές και ενιαίο αισθητικό σύνολο. Ένα ενιαίο αισθητικό σύνολο και μαζί μια αφήγηση. Οι θεατές δεν βρίσκονται ενώπιον ενός έργου που μόνο τους μεταφέρει μια ατμόσφαιρα, που μόνο απευθύνεται στις αισθήσεις τους, αλλά ενώπιον ενός έργου στο οποίο η εικόνα, ο λόγος και η μουσική έχουν κουμπώσει με τέτοιον τρόπο ώστε να του διηγηθούν μια ιστορία, να του μεταφέρουν ένα νόημα και να του προξενήσουν μια συγκίνηση σχετική με το μεταδιδόμενο νόημα.

H εικόνα: τα σπόμενικ, μνημεία σε έρημα τοπία, μνημεία που δεν μας θυμίζουν αμέσως κάτι, μνημεία σχεδόν παράδοξης μορφής, που μοιάζουν να έχουν έρθει από μια πολύ μακρινή εποχή και να είναι αποτύπωμα ενός πολύ μακρινού πολιτισμού, ανεγέρθηκαν όμως στη Γιουγκοσλαβία στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Αλλά όχι σκέτα τα μνημεία, τα μνημεία στην υποβλητική ασπρόμαυρη φωτογραφία, στον τρόπο που τα βλέπει η κάμερα, στον τρόπο που κινούμενη τα προσεγγίζει.

Ο λόγος: αποσπάσματα από το γραμμένο το 1930 ομώνυμο με την ταινία εσχατολογικό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του Βρετανού συγγραφέα και φιλοσόφου, Όλαφ Στέιπλεντον. Αλλά όχι σκέτα τα αποσπάσματα, και ο τρόπος που τα διαβάζει η Τίλντα Σουίντον και κυρίως τα κενά ανάμεσά τους, ο ρυθμός ανάγνωσής τους, ο χρόνος που μεσολαβεί από ένα χωρίο στο επόμενο.

Η μουσική: το «Οι Τελευταίοι και οι Πρώτοι Άνθρωποι» αποτελεί ένα όραμα του Ισλανδού συνθέτη Γιόχαν Γιόχανσον, που είχε ήδη κάνει έντονα αισθητή την παρουσία του τόσο στη μουσική επένδυση ταινιών γενικότερα, όσο και στο πεδίο της κινηματογραφικής επιστημονικής φαντασίας ειδικότερα, με την «Άφιξη» του Ντενί Βιλνέβ. Είναι τόσο χαρακτηριστική και με τέτοια δύναμη να εντυπωθεί η μουσική του, ώστε αρκεί να ακούσεις τις πρώτες νότες της στην ταινία, για να επιστρέψεις σε έναν κόσμο στον οποίο ήδη σε είχε βάλει στο παρελθόν (αν είχες ακούσει άλλες δουλειές του), αλλά και για να σε εντάξει στο κλίμα του κόσμου των «Τελευταίων και Πρώτων Ανθρώπων», στο κλίμα ενός κόσμου τόσο πάρα πολύ μετά από την καταστροφή όσο ταυτόχρονα και ελάχιστα πριν την καταστροφή, στο κλίμα ενός κόσμου στον οποίο έχουν πάψει προ πολλού να υπάρχουν οι πρώτοι άνθρωποι και στον οποίο σύντομα θα πάψουν να υπάρχουν και οι τελευταίοι. Αλλά και στο κλίμα ενός κόσμου που το επικείμενο τέλος του δεν αφήνει ως τελική επίγευση τον ζόφο και τον κοπετό, αλλά το δέος, τη συνειδητότητα, την αποδοχή της μοίρας, τη συμφιλίωση με την περιπέτεια της ύπαρξης, την κατάφαση σε ό,τι αναλογούσε να είναι η ζωή. Συνεργάτης του Γιόχανσον μουσικά ο Γιαΐρ Ελάζαρ Γκλότμαν.

Και ο ρόλος του Γκλότμαν δεν περιορίστηκε στη μουσική. Ο Γιόχανσον πέθανε το 2018, στα 48 του μόλις χρόνια, από ένα κοκτέιλ ναρκωτικών και αντιγριπικών φαρμάκων και ο Γκλότμαν μαζί με έναν άλλο συνεργάτη του Γιόχανσον, τον διευθυντή φωτογραφίας Στούρλα Γκρέβλεν αποφάσισαν να ολοκληρώσουν την υλοποίηση του οράματος του Γιόχανσον, με την ταινία να κάνει πρεμιέρα πριν δύο χρόνια στο Φεστιβάλ του Βερολίνου, ακριβώς δηλαδή την εποχή που η ανθρωπότητα ετοιμαζόταν να μπει στην δίνη της πανδημίας, με την οποία -και με την εμπειρία δύο χρόνων μετά- θα μπορούσε να πει κανείς ότι τέλειωνε κι ένα μέρος του κόσμου και ξεκινούσε ένα άλλο, τελείωνε ένα είδος ανθρώπων και ξεκινούσε ένα επόμενο.

Οι τελευταίοι άνθρωποι διαφέρουν πάρα πολύ από εμάς τους πρώτους. Βρίσκονται 18 εξελικτικά είδη και 2 δισεκατομμύρια χρόνια αργότερα. Στερούνται πολλών βασικών γνωρισμάτων που κάνουν εμάς τους πρώτους ανθρώπους – ανθρώπους. Η μορφή τους είναι πολύ διαφορετική απ’ τη δική μας. Η θνητότητα δεν είναι δεδομένη, είναι μόνο επιλογή τους. Το είδος το διαιωνίζουν μόνο για να το εξελίξουν και να το κάνουν καλύτερο, όχι από άλλη ανάγκη.

Ο λόγος δεν εκφέρεται, η επικοινωνία μεταξύ τους δεν διεξάγεται προφορικά, αλλά μόνο τηλεπαθητικά. Η ατομικότητά τους επίσης είναι ρευστή, αφού οι εγκέφαλοί τους συνδέονται και δημιουργούν μαζί έναν συλλογικό νου. Ολόκληρο το παρελθόν των ανθρώπων μπορεί έτσι να το δουν εκεί μέσα ως προσωπική τους ανάμνηση.

Όταν η ζωή στη Γη θα καταστρεφόταν μετακόμισαν στον Ποσειδώνα. Και τώρα που θα καταστραφεί κι εκεί, αποφάσισαν να επικοινωνήσουν μαζί μας, ως άνθρωποι προς ανθρώπους, ως έλλογα όντα προς έλλογα όντα, ως το μέλλον προς το παρελθόν. Ο λόγος της επικοινωνίας; Η ύπαρξή μας τους υπενθυμίζει την «αφοσίωση στις δυνάμεις της ζωής που μάχονται ενάντια στον θάνατο», τους επιτρέπει να επιβεβαιώσουν μια «θριαμβευτική αγάπη για το πεπρωμένο τους». Πιο πολύ νοσταλγικά επικοινωνούν. Πιο πολύ για να μας πουν τι ωραία που εσείς στο παρελθόν μπορείτε και υπάρχετε ακόμα. Πιο πολύ για να πουν στον εαυτό τους τι ωραία που είναι να υπάρχεις. Όσο υπάρχεις.

Δεν είναι ότι δεν πήγε καλά η περιπέτεια της ανθρώπινης ύπαρξης και του ανθρώπινου πολιτισμού. Είναι ότι τελειώνει. Και στέλνει τα τελευταία του μηνύματα, τα τελευταία του σημάδια ζωής. Υπήρξαμε αλλά όχι για πάντα. Αλλά κάτι μένει από μας να μας θυμίζει. Αυτά τα μνημεία. Αυτές οι ταινίες. Τι θα απομένει όμως από το νόημα, όταν δεν θα υπάρχει κανένα έλλογο ον να το εισπράξει; Εμείς οι άνθρωποι, από τους πρώτους ως τους τελευταίους, υπήρξαμε μάρτυρες του νοήματος του κόσμου, δέκτες αλλά και πομποί του. Φανταστήκαμε. Πλάσαμε. Δημιουργήσαμε. Συγκινηθήκαμε. Το νόημα μάς δόθηκε για λίγο. Για να το γιορτάσουμε και μαζί να το πενθήσουμε. Είναι σαν την ύπαρξή μας μετέωρο, προσωρινό, ελλιπές. Αλλά κυρίως εκστατικό.

Εγγραφείτε στο newsletter μας

Κάθε Σάββατο θα λαμβάνετε στο e-mail σας το newsletter του ελc με τις προτάσεις μας για την εβδομάδα!

Podpourri. Ιστορίες που ακούγονται

Ακολουθήστε το ελculture.gr στο Google News

το ελculture σας προσκαλεί σε εκδηλώσεις

ΓΡΑΨΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΟΥ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.