Κείμενο: Νεφέλη Καούτσκη
Η νέα ανάθεση του Barbican για την έκθεση που φιλοξενεί στον χώρο του The Curve είναι αφιερωμένη στις Ιρανές γυναίκες καλλιτέχνιδες του θεάματος που μεσουράνησαν πριν την Ιρανική Επανάσταση του 1979. Στην έκθεση Rebel Rebel, η εικαστικός Soheila Sokhanvari μας συστήνει 28 Ιρανές γυναίκες μέσα από μικρού μεγέθους πορτρέτα. Ο τίτλος της έκθεσης προέρχεται από την ομότιτλη pop επιτυχία του David Bowie του 1974 και υποδηλώνει το δυναμικό πνεύμα των γυναικών αυτών που έχτισαν την καριέρα τους μέσα σε μια συντηρητική κοινωνία. Η έκθεση θα διαρκέσει έως και τις 26 Φεβρουαρίου 2023 με ελεύθερη είσοδο.
Η εγκατάσταση εκτείνεται σε έναν καμπυλωτό διάδρομο 90 μέτρων, όπου η/ο θεατής καλείται να αφήσει τις αισθήσεις της/του να την/τον οδηγήσουν. Η ίδια η καμπύλη του χώρου χρησιμοποιείται ως ένα εργαλείο storytelling καθώς κανείς προχωρά βαθύτερα στον σκοτεινό διάδρομο. Οι λιγοστές πηγές φωτός μετατρέπονται σε προβολείς που εστιάζουν στο κάθε πορτρέτο ξεχωριστά. Οι θεατές γινόμαστε σιωπηλό κοινό και αφήνουμε τις γυναίκες να μας αφηγηθούν τις ιστορίες τους. Το κοινό έχει την επιλογή να διαβάσει την ιστορία της κάθε star με τη χρήση ενός QR code, που λειτουργεί εν είδει ετικέτας. Ακριβώς αυτή η απουσία ετικετών είναι που δημιουργεί μία συνέχεια που δεν διακόπτεται από λόγια διευκολύνοντας έτσι το να αφεθεί κανείς στην ολιστική εμπειρία του Rebel Rebel.
Η έκθεση ολοκληρώνεται στο τέρμα του διαδρόμου με ένα κρεμαστό γλυπτικό αντικείμενο φτιαγμένο από καθρέφτες και γυαλί. Στο κέντρο του, οθόνες παίζουν σκηνές από film με πρωταγωνίστριες τις γυναίκες της έκθεσης. Τα φώτα ανακλούν στις επιφάνειές του, δημιουργώντας μία απόκοσμη ατμόσφαιρα που συμπληρώνεται από το soundscape σε επιμέλεια του μουσικού Μάριου Αριστόπουλου. Ο Αριστόπουλος έχει συγκεντρώσει αποσπάσματα γνωστών περσικών τραγουδιών από γυναίκες ερμηνεύτριες, σε μία κίνηση που έρχεται να μας θυμίσει και να εναντιωθεί στον εν ισχύ νόμο περί απαγόρευσης των γυναικών από το να τραγουδούν δημόσια.
Η Sokhanvari χρησιμοποιεί το πορτρέτο ως μέσο για να δημιουργήσει ένα προσωπικό αρχείο, στο οποίο συγκεντρώνει τις άγνωστες ιστορίες των κατά τα άλλα διάσημων γυναικών του Ιράν. Τα πορτρέτα είναι προσωπικά και μικρά σε μέγεθος, αφήνοντάς μας να έρθουμε σε απόσταση αναπνοής με τα υποκείμενα. Η Sokhanvari επέλεξε να χρησιμοποιήσει πινέλα από τρίχωμα σκίουρου βάφοντας με αυγοτέμπερα πάνω σε επεξεργασμένο δέρμα. Τα ίδια τα υλικά και η τεχνοτροπία τους προσομοιάζουν μεσαιωνικά χειρόγραφα. Έτσι κάθε πορτρέτο αποτελεί και μία ακόμη σελίδα αυτού του αρχείου που σκοπό έχει να τιμήσει και να διατηρήσει τη μνήμη αυτών των γυναικών.
Οι 28 καλλιτέχνιδες έζησαν σε μία εποχή που το Ιράν ήταν στραμμένο στη Δύση αλλά όχι απαραίτητα στις ελευθερίες που αυτή εξασφάλιζε. Οι ιστορίες τους είχαν πολύ συχνά τραγικό τέλος καθώς παρουσιάζονταν ως γυναίκες «ελευθέρων ηθών» που έβαζαν την καριέρα τους ως προτεραιότητα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μετά την Ιρανική Επανάσταση του 1979 και την επιβολή του θεοκρατικού καθεστώτος, πολλές από αυτές να επιδιώξουν την αφάνεια και να ζήσουν στη φτώχεια ή να εγκαταλείψουν τη χώρα εξόριστες.
Σε κάθε περίπτωση, ακόμη και την προ-επαναστατική περίοδο οι γυναίκες του θεάματος βρίσκονταν μόνιμα υπό την αδιάκοπη αντρική ματιά (male gaze). Μέσα από την εγκατάστασή της η Sokhanvari εξηγεί πώς τα γυναικεία σώματα αντικειμενοποιούνταν για να ικανοποιήσουν το αντρικό κοινό. Στο κάθε πορτρέτο η εκάστοτε γυναίκα επιστρέφει το βλέμμα στον θεατή. Σαν όλες οι αντρικές ματιές (male gaze) που υπέστησαν όσο ζούσαν, τώρα να ανταποδίδονται δυναμικά, σαν μία σθεναρή απάντηση για τη στάση που επέλεξαν να κρατήσουν κατά τη διάρκεια της ζωής τους.
Η έκθεση έρχεται να ρίξει φως στις ξεχασμένες αυτές πτυχές της πρόσφατης ιστορίας του Ιράν αποτείνοντας φόρο τιμής στο έργο και την κληρονομιά αυτών των γυναικών σε μία στιγμή που η χώρα φλέγεται και μετρά πάνω από εκατό νεκρούς. Η δολοφονία της νεαρής Μάχσα Αμινί από τις δυνάμεις της «αστυνομίας ηθών» στα μέσα του Σεπτέμβρη, επειδή δεν κάλυψε πλήρως τα μαλλιά της κάτω από το χιτζάμπ, έγινε αφορμή για το φεμινιστικό κίνημα Women Life Freedom. Με συγκεντρώσεις να εξαπλώνονται από την Τεχεράνη σε ολόκληρη τη χώρα τους τελευταίους σχεδόν δύο μήνες, οι υποστηρίκτριες/τές του κινήματος, όχι μόνο διεκδικούν τα δικαιώματά τους στην ελευθερία, αλλά προεκτείνουν και τα αιτήματά τους για την παραίτηση του παρόντος θεοκρατικού καθεστώτος.
Η σημασία της έκθεσης Rebel Rebel, έγκειται στο ότι επιτυγχάνει να ξαναγράψει τη νεότερη ιστορία του Ιράν μέσα από τις φωνές γυναικών που διαφορετικά θα είχαν ξεχαστεί, ενώ ταυτόχρονα καταφέρνει να απομυθοποιήσει την προ-επαναστατική περίοδο της βασιλείας του Αμερικανόφιλου Σάχη Mohammad Reza Pahlavi. Λόγω του ότι η περσική βιομηχανία του θεάματος είχε σημαντική παραγωγή κατά τα μέσα του προηγούμενου αιώνα και μέχρι την Ιρανική Επανάσταση, συχνά υπάρχει η παρανόηση ότι οι γυναίκες του Ιράν ήταν απόλυτα ελεύθερες να ορίσουν τις ζωές τους όπως εκείνες επιθυμούσαν. Παρ’ ολ’ αυτά, η Sokhanvari μας υπενθυμίζει ότι οι συνθήκες δεν ήταν σε καμία περίπτωση ιδανικές. Σήμερα το κίνημα Women Life Freedom δεν αποσκοπεί στην επιστροφή μιας πρότερης κατάστασης, αλλά στην καταστροφή βαθιά ριζωμένων μισογυνικών νόμων και αντιλήψεων που μετρούν αιώνες.
